Ekologik makon

Ekologik makon – maʼlum bir individ, populyatsiya yoki tur yashaydigan oʻziga xos abiotik va biotik sharoitlar majmui^[1], tabiatning tirik organizmlarni oʻrab turgan va ularga bevosita yoki bilvosita taʼsir koʻrsatadigan bir qismi.

Ekologik makondan organizm hayot uchun zarur boʻlgan barcha narsani oladi va unga metabolik mahsulotlarni chiqaradi. Bu atama koʻpincha atrof-muhit bilan sinonim ravishda qoʻllanadi. Har bir organizmning tarkibi koʻplab noorganik va organik tabiat elementlari hamda inson va uning ishlab chiqarish faoliyati tomonidan kiritilgan elementlardan iborat. Shu bilan birga, baʼzi elementlar tanaga qisman yoki toʻliq farqli, boshqalari mutlaqo zarur boʻlishi mumkin boʻlib, ayrimlari esa salbiy taʼsir koʻrsatadi.

Tabiiy va sunʼiy (texnogen) ekologik makonlar mavjud. Tabiiy ekologik makonlar asosan quruqlik-havo, tuproq, suv va intraorganizmlarga boʻlinadi. Organizmlarga taʼsir etuvchi muhitning alohida xossalari va elementlari ekologik omillar deyiladi. Barcha ekologik omillarni uchta katta guruhga boʻlish mumkin:

Abiotik muhit (atrof-muhit omillari)^[2] – organizmga taʼsir etuvchi noorganik muhit sharoitlari yigʻindisi. (Yorugʻlik, harorat, shamol, havo, bosim, namlik va boshqalar) Masalan: tuproqda zaharli moddalar va kimyoviy elementlarning toʻplanishi, qurgʻoqchilik paytida suv havzalarining qurishi, kunduzgi soatlarning koʻpayishi, kuchli ultrabinafsha nurlanishi.
Biotik muhit (atrof-muhit omillari)^[3] – bu baʼzi organizmlar hayotiy faoliyatining boshqalarga taʼsiri toʻplami. (Oʻsimlik va hayvonlarning biogeosenozning boshqa aʼzolariga taʼ’iri) Masalan: yovvoyi choʻchqalar va mollar tomonidan tuproqning buzilishi, ochlik yillarida organism tarkibidagi oqsillar miqdarining kamayishi.
Antropogen (antropik) omillar – bu tirik organizmlarning yashash muhiti sifatida tabiatni oʻzgartiradigan yoki ularning hayotiga bevosita taʼsir qiluvchi inson jamiyati faoliyatining barcha shakllari. Antropogen omillarning alohida guruhga boʻlinishi hozirgi vaqtda Yerning oʻsimlik qoplamining taqdiri va mavjud boʻlgan barcha organizm turlarining amalda insoniyat jamiyati qoʻlida ekanligi bilan bogʻliq.

Shuningdek, ekologik makonning tabiiy jismlar, gidro-muhit, atrof-muhitning havo boʻshligʻi, antropogen jismlar, atrof-muhitning radiatsiya va tortishish sohasi kabi tarkibiy qismlarini ajratib koʻrsatish mumkin.

Yana qarang

Areal
Okrujayushaya sreda
Ekologicheskaya nisha
Biosfera
Kakosfera
Mestoobitanie
Fragmentatsiya sredi obitaniya

Manbalar

↑ Sreda obitaniya //Biologicheskiy ensiklopedicheskiy slovar / glav. red. M. S. Gilyarov. – M.: Sovetskaya ensiklopediya, 1986. – S. 603.
↑ Abioticheskaya sreda // BioES. – S. 7.
↑ Bioticheskaya sreda // BioES. – S. 70.

Adabiyot

Afanasiev V. G. Tiriklar dunyosi. Muvofiqlik, evolyutsiya va boshqaruv. – M. .: Politizdat, 1986 yil.

[1] Sreda obitaniya //Biologicheskiy ensiklopedicheskiy slovar / glav. red. M. S. Gilyarov. – M.: Sovetskaya ensiklopediya, 1986. – S. 603.

[2] Abioticheskaya sreda // BioES. – S. 7.

[3] Bioticheskaya sreda // BioES. – S. 70.

[1]

[2]

[3]