Enkefalin
Enkefalin – bu tanadagi nositsepsiyani (ogʻriq hissini) boshqarishda ishtirok etadigan pentapeptid hisoblanadi. Enkefalinlar endogen ligandlar deb ataladi, chunki ular tana ichida hosil boʻladi (shu sababli endogen) va tananing opioid retseptorlariga ligand sifatida bogʻlanadi. 1975-yilda kashf etilgan enkefalinning ikkita turi aniqlangan, ulardan biri leytsin („leu“), ikkinchisi esa metionin („met“)[1].
- Met-enkefalin – Tyr-Gly-Gly-Phe-Met
- Leu-enkefalin – Tyr-Gly-Gly-Phe-Leu
Endogen opioid peptidlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tana tomonidan ishlab chiqariladigan opioid peptidlarning uchta oʻrganilgan oilasi mavjud: enkefalinlar, β-endorfinlar va dinorfinlar. Met-enkefalinning peptid ketma-ketligi enkefalin geni orqali ifodalanadi; leu-enkefalinning peptid ketma-ketligi ham enkefalin geni, ham dinorfin geni yordamida ifodalanadi[2]. Proopiomelanokortin (POMC) genida beta-endorfinning N-uchida met-enkefalin ketma-ketligi mavjud, biroq endorfin peptidi enkefalinga parchalanmaydi.
Stressga taʼsiri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Enkefalin, shuningdek, inson tanasida va miyada muhim signalizatsiya molekulasi vazifasini bajaradigan neyropeptid hisoblanadi. Enkefalinlar yuqori konsentratsiyada miyada, shuningdek, buyrak usti bezi hujayralarida uchraydi. Ogʻriqqa javoban, kurash yoki parvoz reaksiyasida faollashadigan noradrenalin gormoni endorfinlar bilan birga ajralib chiqadi[3]. 2017-yilda oʻtkazilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, bu polipeptid stress jarayonida miya faoliyatiga, ayniqsa gippokamp va prefrontal korteksga taʼsir qilishi mumkin. Ushbu izlanish natijalariga koʻra, stressga javob sifatida bir nechta met-enkefalin analoglarining gippokampdagi faolligi ortishi kuzatilgan. Leu-enkefalin analoglari hamda somatostatinlar esa stress paytida pasayadi. Stress omillari miyaning maʼlum bir qismiga yoʻnaltirilgan neyropeptidlarga taʼsir koʻrsatishi mumkin[4].
Enkefalin retseptorlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Opioid retseptorlari G-oqsil bilan bogʻlangan retseptorlar guruhiga kiradi va boshqa opioidlar ham ularning ligandlari hisoblanadi. Boshqa endogen opioidlarga dinorfinlar (kappa retseptorlariga bogʻlanadigan), endorfinlar (mu retseptorlariga bogʻlanadigan), endomorfinlar va nositseptin/orfanin FQ kiradi. Opioid retseptorlari somatostatin retseptorlari (SSTR) bilan taxminan 40% oʻxshashlikka ega.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ "Isolation and structural organization of the human preproenkephalin gene". Nature 297 (5865): 431–4. June 1982. doi:10.1038/297431a0. PMID 6281660. https://archive.org/details/sim_nature-uk_1982-06-03_297_5865/page/n107.
- ↑ Opioid peptides: Molecular pharmacology, biosynthesis and analysis (Wayback Machine saytida 2009-08-26 sanasida arxivlangan), R. S. Rapaka and R. L. Hawks (editors) in a National Institute on Drug Abuse Research Monograph (#70), 1986.
- ↑ Pasternak, Gavril W.. "Endorphins". AccessScience. doi:10.1036/1097-8542.232500.
- ↑ "Enkephalins: Endogenous Analgesics with an Emerging Role in Stress Resilience". Neural Plasticity 2017: 1546125. 2017. doi:10.1155/2017/1546125. PMID 28781901. PMC 5525068. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5525068.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Nosek, Thomas M. „Section 6/6ch2/s6ch2_36“, . Essentials of Human Physiology. (Wayback Machine saytida 2016-03-24 sanasida arxivlangan)