Estonia kemasi
| Estonia kemasi | |
|---|---|
MS Estonia | |
 | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Maqomi | Cho'kkan |
| Joylashuvi | Tallin-Stokgolm |
| Mamlakat | Shvetsiya |
| Qurilishi boshlangan | 11-sentyabr, 1979-yil |
| Qurilishi tugagan | 26-aprel, 1980-yil |
| Egasi | Nordström & Thulin |
| Dizayn va konstruksiya | |
| Meʼmor | Meyer Verft, Papenburg, Gʻarbiy Germaniya |
| Arxitektor firma | Viking Line |
| Estonia kemasi | |
Estonia kemasi—(MS Estonia) 1980-yilda Papenburg shahridagi Gʻarbiy Germaniyaning Meyer Werft tersanesida, Shvetsiyaning „Viking Line“ kompaniyasi buyurtmasi asosida yasalib suvga tushirilgan parom edi. 1993-yilda u Estlinening Tallin-Stokgolm yoʻnalishida foydalanish uchun Nordström & Tulin (Shvetsiya) kompaniyasiga sotilgan. 1994-yil 28-sentabrda Boltiq dengizida Shvetsiya, Finlandiya va Estoniya oʻrtasidagi kemaning choʻkishi XX asrning eng dahshatli dengiz falokatlaridan biri boʻlib, 852 kishining hayotiga zomin boʻlgan.[1]
Rasmiy hisobotning xulosasiga koʻra, kemaning tumshuq qismida joylashgan, turli transport vositalarining paromga chiqishida asqotadigan 50 tonnalik temir „koʻprik“ (Apparel) uzilib ketadi.[2] Shundan soʻng „Estonia“ tubiga suv kira boshlaydi. Biroz oʻtib parom oʻng tomonga 15° darajaga ogʻadi. Shunda uning ichiga suv kirishi yanada tezlashadi. Koʻp oʻtmay, elektr taʼminoti butunlay uzilib, qidiruv va qutqaruv ishlariga toʻsqinlik qildi. Buning natijasida 90 daqiqa davomida toʻliq miqyosda favqulodda holat eʼlon qilinmaydi. Oradan yarim soat oʻtgach „Estonia“ 90° daraja ogʻib qoladi va uning oʻng tomoni batamom suvga botadi.[3] Soat 01:40 larga borib parom butunlay suvga toʻladi va choʻka boshlaydi. Oradan oʻn daqiqa oʻtib „Estonia“ 70 metr chuqurlikka choʻkib boʻlgan edi. Paromda boʻlgan odamlarning asosiy qismi oʻz kayutalaridan chiqishga ulgurmay, choʻkib ketadi. Bortdagi 989 kishidan 138 nafari qutqarib olindi. Hisobotda ekipajning passiv munosabati tanqid qilingan, suvning palubalarga kirib borayotganini sezmaganligi, signalni kechiktirishi kabi loqayd munosabatlar ekipajning xatosi edi.[4]
Qurilish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kema dastlab Meyer Werftdan Norvegiya va Germaniya oʻrtasida moʻljallangan transport bilan Parley Augustsen boshchiligidagi Norvegiya yuk tashish kompaniyasi tomonidan buyurtma qilingan. Oxirgi daqiqada kompaniya oʻz buyurtmasini qaytarib oldi va shartnoma Viking Line konsorsiumidagi sheriklardan biri boʻlgan Rederi Ab Sallyga tuziladi. (SF Line, Viking Line-ning boshqa hamkori ham kemaga qiziqish bildirgan edi).[5] Dastlab, kema Diana II ga qardosh kema sifatida yaratilgan boʻlib, 1979-yilda xuddi shu firma tomonidan Viking Linening uchinchi hamkori Rederi AB Slite uchun qurilgan. Sally qurilish shartnomasini oʻz zimmasiga olganida, kema asl uzunligidan taxminan 137 metrga uzaytirildi. Kemaning ustki tuzilishi asosan qayta ishlandi.[6] Meyer Verft 1970-yillarda turli Viking Line hamkor kompaniyalari uchun koʻp sonli kemalar qurgan. Kema kamonining konstruktsiyasi yuqoriga qarab ochiladigan vizor va yopilgan paytda vizor ichiga joylashtirilgan avtomobil rampasidan iborat edi. Xuddi shunday kamon konstruktsiyasi Diana II da ham ishlatilgan.[7]
Xizmat tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Estonia degan nom kemaga berilguncha u avvalroq Viking Salli (1980-1990), Silja Star (1990-1991) va Vasa King (1991-1993) nomlari ostida suzib kelgan.[8]
Viking Line
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1980-yil 29-iyunda Viking Sally Finlandiyaning Rederi Ab Sally shahriga yetkazildi va Turku, Mariehamn va Stokgolm oʻrtasidagi yoʻnalishda foydalanishga topshirildi. (1982-yil yozida Naantali — Mariehamn — Kapellskar yoʻnalishida). U oʻsha paytda ushbu yoʻnalishda xizmat qilgan eng katta kema edi. Koʻpgina kemalarda boʻlgani kabi, Viking Salli ham Viking Line xizmati paytida baʼzi baxtsiz hodisalarga duch keldi. 1984-yil may oyida Aland arxipelagida joylashgan va 1985-yilning aprel oyida pervanel bilan bogʻliq muammolarga duch keldi. 1985-yilda u ham qayta qurilgan. 1986-yilda bortda bir yoʻlovchi oʻldirilgan. 1987-yilda yana bir qotillik va qotillikka urinish sodir boʻldi.[9] Rederi Ab Sally 1980-yillarda moliyaviy qiyinchiliklarni boshdan kechirgan. 1987-yil oxirida Viking Linening asosiy raqiblari Silja Line egalari Effoa va Jonson Line Sallini sotib oldilar. Natijada, SF Line va Rederi AB Slite Sallini Viking Linedan chiqib ketishga majbur qildi. Viking Salli keyingi uch yil davomida joriy trafikni davom ettirish uchun Rederi AB Slite kompaniyasiga ijaraga berildi.[10]
EffJon
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kema shartnomasi 1990-yil aprel oyida tugagach, Viking Salli boshqa rangga boʻyalib, nomi Silja Star deb oʻzgartirilgan. Keyinroq Viking Line uchun qatnovchi yoʻnalish boʻylab joylashtirilgan: Turku-Mariehamn-Stokgolm. Buning sababi, Siljaning Xelsinki -Stokgolm qatnovi uchun yangi kemasi belgilangan muddatda bitguncha va Turku-Stokgolm kemalaridan yangi kemaVellamo 1990-yil noyabrida qurib bitkazilgunga qadar ushbu yoʻnalishga oʻtkazilganligi edi. Shuningdek, 1990-yilda Effoa, Jonson Line va Rederi Ab Sally EffJohnga birlashdilar.[11]
Keyingi bahorda Silja Star oʻz xizmatini EffJohnga tegishli boshqa kompaniya Vasa Line bilan boshladi. Uning ismi Vasa Kingga oʻzgartirildi va u Vaasa, Finlandiyani Shvetsiyadagi Umea va Sundsval bilan bogʻlaydigan yoʻnalishlarda xizmat qildi. Maʼlumotlarga koʻra, Vasa King yomon ob-havoda ham Vaasadan suzib ketgan eng yaxshi kema edi.[12]
Estline
[tahrir | manbasini tahrirlash]1993-yil yanvar oyida, EffJohn Vasa Line faoliyatini Silja Line bilan birlashtirishga qaror qildi. Vasa King Estoniya nomi bilan Estlinening Tallin -Stokgolm trafigida foydalanish uchun Nordstrom & Tulin kompaniyasiga sotilgan. Nordström & Thulin kemani sotib olgan kompaniya boʻlsa-da, uning roʻyxatdan oʻtgan egasi Estline Marine Co Ltd, Nikosiya, Kipr boʻlib, u kemani Tallinn, Estoniyaga ijaraga bergan. Bu esa oʻz navbatida kemani Estline AB ga ijaraga berdi. Natijada, kema aslida Kiprda ham, Estoniyada ham roʻyxatga olingan.[13] Estoniya davlati Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin Estonia kemasini qayta qoʻlga kiritilgan mustaqillik ramzi deb bildi.
Pastki qavatlar va jihozlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]MS Estonia eng past (0) dan eng yuqori (10) gacha hisoblangan 11 qavatdan iborat edi. Yoʻlovchilar uchun palubalar 6, 5, 4 va 1 qavatlarda joylashgan boʻlsa, ekipaj aʼzolari 8 va 7 palubalarni egallagan. 2 va 3 palubalar yuk tashish uchun moʻljallangan edi.[14]
| Millatlar | Oʻlim | Omon qolganlar | Umumiy |
|---|---|---|---|
 Shvetsiya
|
501 | 51 | 552 |
 Estoniya
|
285 | 62 | 347 |
 Latviya
|
23 | 6 | 29 |
 Rossiya
|
11 | 4 | 15 |
 Finlandiya
|
10 | 3 | 13 |
 Norvegiya
|
6 | 3 | 9 |
 Germaniya
|
5 | 3 | 8 |
 Daniya
|
5 | 1 | 6 |
 Litva
|
3 | 1 | 4 |
 Morokko
|
2 | 0 | 2 |
 Niderlandiya
|
1 | 1 | 2 |
 Ukraina
|
1 | 1 | 2 |
 Kanada
|
1 | 0 | 1 |
 Fransiya
|
1 | 0 | 1 |
 Nigeriya
|
1 | 0 | 1 |
| Umumiy | 852 | 137 | 989 |
-
0 dan 5 gacha boʻlgan palubalarning rejalari, tank pastki qismi sifatida -
6 dan 10 gacha boʻlgan qavatlarning rejalari
Choʻkish
[tahrir | manbasini tahrirlash]
„Estonia“ kemasi Tallin portidan mahalliy vaqt bilan [[19:15 daqiqa oʻtganda yoʻlga chiqadi. Oʻsha vaqtda Boltiq dengizida shamolning tezligi kuchayadi. Koʻrinishidan boʻron boshlanish arafasida edi. „Estonia“ Tallin portidan 135 km masofani suzib oʻtgach boʻron boshlanadi. Shamol tezligi soatiga 90 kmga yetadi va toʻlqinlar kemanini sura boshlaydi. Natijada uning tumshuq qismida joylashgan, turli transport vositalarining kemaga chiqishida kerak boʻladigan 50 tonnali temir „koʻprik“ (Apparel) uzilib ketadi.[15] Shundan soʻng „Estonia“ kemasiga suv kira boshlaydi. ozroq oʻtib parom oʻng tomonga 15 gradusga ogʻadi. Shunda uning tubiga suv kirishi yanada tezlashadi. Oradan biroz oʻtgach „Estonia“ 90 gradus ogʻib qoladi va uning oʻng tarafi batamom suvga botadi. Soat 01:40 larda kema butunlay suvga toʻladi va choʻkishni boshlaydi. Oradan oʻn daqiqa oʻtgach „Estonia“ 70 metr chuqurlikka choʻkib ketadi. Kemada boʻlgan odamlarning asosiy qismi oʻz palubalaridan chiqishga ulgurmay qolib, choʻkib ketadi.[16] Soat 02:12 larda halokat yuz bergan joyga finlarning „Mariella“ kemasi yetib keladi va suv yuzasida choʻkmay qolganlarni qutqara boshlaydi. Soat 03:00 larda „Estonia“ choʻkkan joyga Shvetsiya va Finlandiyaga tegishli bir qancha vertolyot uchib keladi va ular ham qutqarish ishlarini boshlab yuborishadi. Oʻsha paytda tungi vaqt qorongʻisida imkoniyatlar nisbatan cheklangan, suv yuzasida qolgan odamlarni hammasini qutqarishning imkoni yoʻq edi. Shuning uchun suv yuzasida qolgan kishilarning bir qismi kuchli shamol hamda sovuq suvga bardosh bera olmay, choʻkib ketishadi.[17] Qutqaruv ishlariga „Mariella“ va Finlandiya vertolyotlaridan tashqari yaqin orada suzayotgan bir qancha turli mamalakatlarga tegishli kemalar ham yetib keladi. Oʻshanda hodisa hududiga Finlandiyaning 12 ta, Shvetsiyaning 13 ta, Rossiyaning 1 ta, Daniyaning 2 ta vertolyotlari keladi.
Ular suvning yuzida qolgan kishilarni qutqarishda qatnashadi. Ammo kuchli boʻron va shamol qutqarish ishlarini juda qiyinlashtirib yuboradi. Shunga qaramay "Mariella kemasi 38 ta kishini, fin vertolyotlari 49 ta kishini, shved vertolyotlari esa 50 ta kishini qutqaradi.[18]
Oʻsha vaqtda „Estonia“ kemasida boʻlgan 186 nafar ekipaj aʼzolari va 803 yoʻlovchidan bor-yoʻgʻi 138 nafarining hayoti saqlab qolinadi. Ularning 94 tasi yoʻlovchi, 43 kishi ekipaj aʼzolari edi. Qolgan 851 nafar odam halok boʻladi. Bir qancha vaqt oʻtib qutqarib olinganlardan biri shifoxonada vafot etadi. Shu bilan halok boʻlganlar soni 852 kishiga yetadi. Halok boʻlganlardan 757 nafari bedarak yoʻqolgan. 95 kishining esa jasadini topishga erishiladi. Halok boʻlganlar orasida hammasi boʻlib 17 ta davlat fuqarolari bor edi. Ularning eng koʻpi Shvetsiya davlati fuqarolari boʻlishgan — 501 kishi. 285 nafar Eston fuqarolari, qolganlar odamlar esa dunyoning turli hududlaridan edi.[19] Halok boʻlgan odamlar orasida baʼzi mashhur shaxslar boʻlgan. Ulardan, eston qoʻshiqchisi Urmas Alendarning jasadi topilmagan. Shvetsiyalik qoʻshiqchi Per Isakssonning esa topilgan jasadini vataniga olib borib dafn etishgan. kemadagilarning bir qismi choʻkishning oqibatida, yana bir qismi esa turli jarohatlar olib vafot etgan. Cho'kish XX asrning eng dahshatli dengiz falokatlaridan biri edi. Bu Titanik ([[1912) va Irlandiya imperatori ([[1914) dan keyin Yevropa kemasining tinchlik davridagi eng halokatli cho'kish bo'lib, unda 852 kishi halok bo'ldi. Tallinda ushbu halokat qahramonlari uchun yodgorlik bor.[20] Keyinroq, Finlandiyaning Utyo orolida qutqarib olinganlarga yordam koʻrsatish ishlarida qatnashgan fin armiyasining zobiti shunday deydi:
