F-elementlar
F-elementlari davriy jadvaldagi atomlari f-orbitalni valent elektronlari orqali yuqori quvvat bilan egallab turuvchi elementlar blokidir.
Blok tarkibiga lantanoidlar va aktinoidlar kiradi.
Ushbu blokga kiritilgan elementlarning elektron konfiguratsiyasi aslidan farq qilishi mumkin.Bu esa Klechkovskiy qoidasining aniqlash uslubiga toʻgʻri keladi. Ushbu blok ikki guruhga boʻlingan:
- 4f orbitallarida elektronlari boʻlgan elementlar- lantanoidlardir,
- 5f orbitalida elektronlari boʻlgan elementlar- aktinoidlardir.
Avvaldan aktiniy va lantan yoki lutesiy va lavrensiy elementlaridan qaysilarini ushbu guruhlarga kiritish toʻgʻrisida bahs-munozaralar mavjud. Sababi shundaki, tashqi elektron qatlamida joylashgan f — elektronlar soni faqat 14 tagacha boʻlishi mumkin[1].
| ↓ Davri | ||||||||||||||||
| 6 | Lantanoidi | 57 La |
58 Ce |
59 Pr |
60 Nd |
61 Pm |
62 Sm |
63 Eu |
64 Gd |
65 Tb |
66 Dy |
67 Ho |
68 Er |
69 Tm |
70 Yb |
71 Lu |
| 7 | Aktinoidi | 89 Ac |
90 Th |
91 Pa |
92 U |
93 Np |
94 Pu |
95 Am |
96 Cm |
97 Bk |
98 Cf |
99 Es |
100 Fm |
101 Md |
102 No |
103 Lr |
Lantanoidlar hisoblangan barcha elementlar M 3+ ionlarini hosil qiladi. Suvli eritmalarda lantanga yaqinroq boʻlgan lantanoidlar toʻqqizta suv molekulasi bilan, undan uzoqdagi elementlar esa sakkizta suv molekulasi bilan oʻralgan. Biroq, seriy kabi M 4+ ionlarini hosil qiluvchi elementlar ham mavjud; Ce 4+ ksenon inert gazining nihoyatda barqaror elektron konfiguratsiyasiga ega. Bu ion anchayin kuchli oksidlovchi moddadir. Eu 2+ ioni [Xe]4f 7 elektron konfiguratsiyasiga ega boʻlib, kuchli qaytaruvchi vosita hamdir. Eu 2+ ning mavjudligi f-qobigʻining yarim toʻldirilgan barqarorligi bilan bogʻliq[2].
Yengil aktinoidlar (toriydan ameritsiygacha) +3 dan +4 (Th), +5 (Pa), +6 (U, Am), +7 (Np, Pu) gacha oksidlanish darajasiga ega boʻlishi mumkin. Biroq, yuqori oksidlanish darajasidagi Np, Pu va Am birikmalari oʻrtasidagi bogʻlanish beqaror. Bunga sabab ularning esa radioaktiv parchalanish taʼsirida sekin qayta tiklanishidir. Oksidlanish darajasi +3 ga teng qolgan aktinoidlar lantaniodlarni yodga soladi.
F elementlarning barcha oksidlanish darajasidagi ionlari (Th 4+ dan tashqari) ham kation, ham anion shakldagi eritmalarda turli xil ranglarga ega, bu f-s va f-d elektron oʻtishlarning qulayligi bilan bogʻliq.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „IUPAC Periodic Table“ (en) (2007). 2009-yil 24-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 22-avgust.
- ↑ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, A.. Chemistry of the Elements, 2-е изд, Oxford: Butterworth-Heinemann, 1997. ISBN 0080379419.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Dikerson R, Grey G, Hayt J. Kimyoning asosiy qonunlari: 2 jildda. Per. ingliz tilidan. — M.: Mir, 1982. 652 b., kasal. — T. 1. — S. 451-452.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- „Изображения f-орбиталей“ (en) (deadlink). 2012-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 22-avgust.
- „Изображение f-орбиталей в интерактивном виде“ (en) (deadlink). 2012-yil 8-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 22-avgust.