Faxrunniso
Faxrunniso Shuhda Ummu Muhammad al-Bagʻdodiy yoki Shuhda al-Bagʻdodiy olima, muhaddis va xattot edi. Shuhdani „Xattot, ayollik faxri, Iroqning yuksak isteʼdodli muhaddisi (muhaddis ayol)“ deb atashgan.[1]
Ism
[tahrir | manbasini tahrirlash]Uning toʻliq ismi Faxrunniso Shuhda Ummu Muhammad bint Abu Nasr. Faxr-un-Niso arabchada „Ayollikning faxri“ degan maʼnoni anglatadi. U Shuhda al-Bagʻdodiyya yoki „Bagʻdod yozuvchisi“ va al-Katibah yoki yozuvchi ayol deb nomlangan.
Yoshlik davri va taʼlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Faxr-un-Niso Shuhda 11-asr boshlarida Eronning Dinavor shahrida Abu Nasr Ahmad ibn al-Faraj al-Dinavoriy (vaf. 574) oilasida tugʻilgan.[2] Uning bobosi igna savdosi bilan shugʻullangan va shu tariqa al-Ibri' laqabiga ega boʻlgan. Ammo uning otasi hadisga ishtiyoqi baland boʻlib, uni bir qancha fan ustalaridan oʻrganishga muvaffaq boʻlgan edi. Sunnatga amal qilgan holda, uning oʻzi qiziga yaxshi akademik taʼlim berdi va uning koʻplab taniqli obroʻga ega boʻlgan anʼanalar ostida oʻqishini taʼminladi.
Keyin Faxr-un-Niso Bagʻdodning mashhur ustozlari: Triad ibn Muhammad az-Zaynabiy, Ibn Talha an-Nioliy, Anu I’Hasan ibn Ayyub, Abu I-Xattob ibn Botir, Ahmad ibn Abdulloh, Qodir ibn Yusuf va boshqalardan hadis ilmini oʻrgandi. Shuningdek, u Abu Abdulloh Hasan ibn Ahmad Noʻmoniy, Abu Bakr Muhammad ibn Ahmad-As-Shoshiy va Abu-al-Husayniy kabi nufuzli ulamolar rahbarligida hadis saboqlarini olgan va ilmning boshqa sohalarini oʻrgangan.
Oʻsha paytda ayollar oʻqishni uydagi bilimdon erkak va ayollardan oʻrganishni boshlashgan. Keyin ular mahalliy oʻqituvchilar bilan oila doirasidan tashqarida davom ettirishgan. Agar ular qoʻshimcha taʼlim olishni orzu qilsalar, boshqa shahar va shaharlardagi oʻqituvchilarga borishgan.
Olimalik va hissalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hadis adabiyoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Al-Muvatta: Imom Molikning eng mashhur asari „Al-Muvatta“ musulmon huquqi mavzularini oʻz ichiga olgan birinchi yozma hadislar toʻplami boʻlib, Imom Molik ibn Anas tomonidan toʻplangan va tahrir qilingan. „Al-Muvatta“ taxminan 1720 ta hadisdan iborat. Shuhda al-Bagʻdodiya ularning barchasini oʻrgangan.[3]
Al-Mashyahat : Bu hadisni shayxlar yoki oʻsha hadis ustozlari tomonidan tartibga solishdir. Shuhda l-Bagʻdodiy Abu Gʻolib Muhammad ibn al-Hasan al-Baqiloniydan ibn Sahdxonning mashoyixlarini oʻrgangan.
Al-Ajzo: Al-Ajza juzning koʻpligi boʻlib, biror narsaning tarkibiy qismini bildiradi. Bu yerda faqat bir kishining hadislari yoki faqat bitta mavzu boʻyicha toʻplangan hadislar nazarda tutilmoqda. Hijriy IV asrda ayollar ularni oʻrganishga katta qiziqish bildirganlar. Shuhda eng mashhur Juz ibn Arafani, uning eng yuqori roviyi Ibn Bayon bilan oʻrgangan; Ular Juz Ibn hanbal, Abu I-Hasan ibn at-Tuyuriy bilan; va Tirad bilan Juz Hilol al-haffor edi.
Al-Musalsalot: musalsal atamasi hadisni anglatadi, uning rivoyati atrofida anʼana hadisning oʻzi bilan bir qatorda saqlashga loyiq deb topilgan oʻziga xos aloqasi bor. Barqoniyning „Musafah“ asarini oʻrgangan.
Shuhda al-Ismoiliyning mu’jam va Ibn Shodonning mashyahasini rivoyat qilgan. Uning shogirdi Abl al-Aziz ibn Mahmud ibn al-Muborak ibn al-Axdor hayotligida „Mashayaha shuhda“ni tuzgan. Unda 114 ta rivoyat mavjud boʻlib, ularning aksariyati 27 ta shayxdan olingan paygʻambarlik hadislaridir.[3]
Ilm izlovchilar uzoq joylardan kelib, uning Dars jarayonlariga qoʻshilishga ruxsat olsalar, bu ular uchun sharaf belgisi sifatida qabul qilinardi. Koʻpgina mashhur olimlar uning tavtologiyasining doimiy tinglovchilari boʻlib, uning nomidan hadisni rivoyat qilish uchun undan vakolat olardilar. U hadis ilmi boʻyicha oʻzining ilm-maʼrifatini namoyon etibgina qolmay, tarix, tilshunoslik va adabiyot boʻyicha ilmiy maʼruzalar bilan qatnashib, tinglovchilarining yuragi va qalbida unutilmas taassurot qoldirgan.
Xattotlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]U xattotlik sanʼatida mukammallikka erishib, oʻz davrining mohir xattotini uning qadriga yetishga majbur qildi. U oʻzining bilimdonligi, xattotlik sanʼati va yuksak eʼtirof etilgan notiqlik mahorati uchun „Faxr-un-Niso“ (Ayollar iftixori) unvonini olgan.
Keyingi hayoti va vafoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Faxr-un-NisoShuhdning eri qirq yillik turmushdan keyin vafot etdi. Faxr-un-Niso katta zarbaga jasorat va sabr-toqat bilan chidadi va oʻzini oʻrganish va taʼlim olish bilan band qildi. Xalifa Al-Muqtadiy Bi-amr-Alloh uning ilmiy faoliyati koʻlamini kengaytirish uchun unga katta mulk berdi. U xayr-ehsonlar evaziga Dajla daryosi boʻyida katta muassasa (darsgoh) tashkil etdi, u yerda yuzlab talabalar oʻqishni davom ettirdilar va barcha xarajatlarni FaxrShuhdaning oʻzi qopladi.[4]
U 1112-yilda 90 yoshida vafot etdi. Uning janoza namozi Bagʻdoddagi „Jamoi al-Qasr“da oʻqildi. Uning dafn marosimida minglab odamlar, jumladan, olimlar, talabalar va davlat arboblari ishtirok etgani aytiladi.
Tutgan oʻrni
[tahrir | manbasini tahrirlash]Abul-Faraj ibn al-Jauziy uni taqvodorligi, xattotlik va xayriya ishlari uchun maqtagan. As-Safadiy uning hadis ilmi, taqvosi, iymoni va xayrixohligi borasidagi keng bilimini qayd etgan.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Nadwi, Mohammad Akram. Al Muhaddithat: the women scholars in Islam. London: Interface Publishers, 2007 — 55-bet.
- ↑ Siddiqi, Muhammad Zubayr (1993). „Hadith Literature Its origin, development and special features: Women Scholars of Hadith“. The Islamic Texts Society Cambridge. 117–123-bet. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () - ↑ 3,0 3,1 Nadwi, Mohammad Akram. Al Muhaddithat: the women scholars in Islam. London: Interface Publishers, 2007 — 131–135-bet. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name ":2" defined multiple times with different content - ↑ Ahmed. „Shaykhah Shuhdah, Fakhr-un-Nisa.“. Haq Islam (21-aprel 2013-yil).