Feniks (afsonaviy qush)
.svg) Feniks
| |
| Guruh | Afsonaviy mavjudot |
|---|---|
| Folklor | Yunon mifologiyasi |
| Mamlakat | Qadimgi Gretsiya |
Feniks (grekcha: φοῖνιξ, lotincha: phoenix) — mifologik uzoq umr koʻradigan, oʻlimdan keyin qayta tugʻiladigan[lower-alpha 1] qush. Qadimgi Misr mifologiyasida u bennu deb atalgan, qadimgi mifologiyada esa quyosh ramzi bilan bogʻlangan. U kattaligi va tashqi koʻrinishi boʻyicha burgutga[1][2][3] oʻxshab koʻrinadi, uning patlari yorqin qizil yoki oltin-qizil. Afsonaning keng tarqalgan versiyasiga koʻra, feniks oʻlimini oldindan bilib, oʻzini oʻzi yoqib yuborgan, shundan soʻng u kuldan, changdan yana paydo boʻlgan[1][2]. Feniks oʻz turidagi yagona, noyob jonzot ekanligiga ishonishgan[1]. Majoziy talqinda feniks abadiy yangilanish, boqiylik ramzidir.
Amerikalik folklorshunos Stith Tompson tomonidan yaratilgan „Index of Folk Literature Motifs“ katalogida feniks afsonalari „B32“ motivi[4] sifatida tasniflanadi.
Feniksning kelib chiqishi Qadimgi Misr madaniyati bilan bogʻliq. Nemis diniy olimi Roel van den Broekning "Klassik va ilk nasroniy anʼanalariga koʻra Feniks afsonasi" kitobiga koʻra, vaqt oʻtishi bilan feniks turli yoʻllar bilan „yangilanishni ham ramziy qilishi mumkin: Quyosh, vaqt, Rim imperiyasi, reinkarnatsiya, konsekratsiya, jannatdagi hayot, Iso Masih, Bokira Maryam, bokiralik, alohida alohida shaxs yoki umuman xristian hayotining baʼzi jihatlari“[5]. Baʼzi olimlar Laktantiyning "De ave phoenice" sheʼrida feniksning mifologik motivini Masihning tirilishining ramzi sifatida talqin qilish mumkinligini taʼkidlaydilar.
K. G. Jungning taʼriflashicha feniks „ozod qilingan ruh“, insonning qayta tugʻilishining ramziga aylandi[6].
Mifologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Feniks afsonasi haqida birinchi yozma eslatma Gerodotda (miloddan avvalgi V asr) uchraydi. Uning xabar berishicha, bu arabistonlik qush, ota-onasi bilan 500 yil yashaydi va u vafot etgach, Misrning Heliopolis shahridagi quyosh xudosi maʼbadiga uchib ketadi va ota-onasining jasadini u yerda dafn qiladi [2][3]. Gerodot feniksning oʻzini oʻzi yoqib yuborishi va undan keyin qayta tugʻilishi haqida gapirmaydi va afsonaning oʻzini aql bovar qilmaydigan deb tavsiflaydi. Tatsit ham afsonani bir butun sifatida fantastika sifatida rad etadi, lekin Pol Fabius va Lusius Vitellius konsulligi davrida (taxminan miloddan avvalgi 35-yil) Misrda koʻpchilik Feniks[3] kelishini koʻrganligini yozadi. Tatsitning hikoyasida feniks har 500 yilda bir joʻja tugʻadi, shundan keyin u oʻladi. Afsonani boshqa qadimgi mualliflar ham eslatib oʻtadilar, ularning aksariyati taqdimotda feniksning oʻzini oʻzi yoqib yuborish aktini oʻz ichiga oladi. Baʼzi qadimiy manbalarda fenikslar yorugʻlik chaqnashida yoʻqolib, keyin boshqa joyda paydo boʻlishi mumkinligi haqida maʼlumotlar mavjud.
Xristian dunyosida feniks abadiy hayot, tirilish, imon, doimiylik gʻalabasini anglatadi; bu Masihning ramzi. Ilk nasroniylikda feniks doimo qabr toshlarida uchraydi: bu yerda uning maʼnosi oʻlim ustidan gʻalaba, oʻlikdan tirilishdir. Rossiyada feniksning oʻxshashlari bor edi: olov qushi va finist.
Geraldikada
[tahrir | manbasini tahrirlash]Geraldikada feniks olovdan koʻtarilgan holda tasvirlangan; Yelizaveta I va Shotlandiya qirolichasi Mary Stuart Feniksni oʻzlarining timsoli sifatida tanladilar.
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
geraldik feniks -
.png)
Izohlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Не менее пятисот лет, см. «Британнику» и другие источники.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Phoenix (Wayback Machine saytida 2023-03-13 sanasida arxivlangan) // Britannica
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Mifi narodov mira
- ↑ 3,0 3,1 3,2 БРЭ (sm. nije)
- ↑ Thompson (2001: 581).
- ↑ Van der Broek 1972.
- ↑ „Птица-феникс“. // Newacropol.ru. 2022-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 8-fevral.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Maksimovich, Kirill Aleksandrovich, „Ptitsa Feniks v drevnerusskoy literature“ (k probleme interpretatsii obraza) // Germenevtika drevnerusskoy literaturi. XI—XIV vv. T. 5. — M., 1992. S. 316—334.
- Zibaev A. V. Ὄρνις vel Pτερόν, AVIS vel VOLUCRIS? O ponimanii prirodi feniksa v antichnom mire // Scholia studiorum II: prostranstvo istoricheskogo narrativa. Yekaterinburg, 2018.
- Joseph Nigg. The Phoenix: An Unnatural Biography of a Mythical Beast (2016)(ingl.)
- Thompson, Stith (2001). Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folk Tales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends, Volume 1; Volume 6. Indiana University Press. ISBN 978-0253340894
- Van der Broek, R (1972), The Myth of the Phoenix, Seeger, I trans, EJ Brill.