Fokal tekislik tomografiyasi
Rentgenografiyada fokal tekislik tomografiyasi bu tomografiya (obʼektning bitta yuzasi yoki boʻlagini tasvirlashni ifodalash) rentgen generatori va rentgen detektorini bir vaqtning oʻzida ishlatishorqali faqat yuza qismi tekisligining tasvirini olish paytida doimiy taʼsirini saqlab turishdir. Bu 1970-yilning oxirigacha tibbiy tasvirlashda tomograflarni olishning asosiy usuli edi. Oʻshandan beri u asosan KT va MRI kabi ustuvor tasvirlash usullari bilan almashtirildi. U bugungi kunda bir nechta maxsus dasturlarda, masalan, stomatologik rentgenografiyada jagʻning ortopantomograflarini olish uchun qoʻllanadi.
Fokal tekislik tomografiyasining rivojlanishi 1930-yillarda garentgenograf xos boʻlgan tuzilmalarni bir- biriga joylashtirish muammosini kamaytirish vositasi sifatida boshlangan. U parallel ravishda fransuz shifokori Bocage, italiyalik radiolog Alessandro Vallebona va gollandiyalik radiolog Bernard Jorj Ziedses des Plantes tomonidan ixtiro qilingan.
Texnikasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fokal tekislik tomografiyasi odatda rentgen nurlari manbasi va proyektiv geometriya plyonkaning mexanik harakatinidan foydalangan holda tomogramma yaratish uchun birgalikda ishlatadi. Bir-biriga qarama-qarshi yoʻnalishda joylashgan nurlanish manbai va detektorning harakatini sinxronlashtirish oʻrganilayotgan fokus tekisligida boʻlmagan tuzilmalarning xiralashishiga olib keladi.
Cheklovlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fokal tekislik tomografiyasi bilan taʼminlangan xiralik juda kam samarali, chunki u faqat X tekisligida sodir boʻladi. Fokal tekislik tomografiyasi oddiy rentgen nurlaridan foydalanganligi sababli, yumshoq toʻqimalarni hal qilishda unchalik samarali emas.
1960-70-yillarda kompyuterlarning mavjudligi va quvvatining ortishi KT va MRI kabi tomografik tasvir maʼlumotlarini olish va qayta ishlash uchun hisoblash usullardan foydalanadigan va ulardan zarar koʻrmaydigan yangi tasvirlash usullarini keltirib chiqardi.
Variantlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Dastlab fokal tekislik tomografiyasi oddiy chiziqli harakatlardan foydalangan. Texnika 20-asrning oʻrtalarida rivojlanib, doimiy ravishda aniqroq tasvirlarni ishlab chiqardi va koʻrib chiqilayotgan kesmaning qalinligini oʻzgartirish qobiliyatiga ega edi. Bunga bir nechta tekislikda harakatlana oladigan va yanada samarali amalga oshiradigan murakkabroq, ko‘p yo‘nalishli qurilmalarni joriy etish orqali erishildi.
Lineer tomografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu tomografiyaning eng asosiy shakli. Rentgen trubkasi bemor ustidagi "A" nuqtadan "B" nuqtasiga oʻtdi, detektor bir vaqtning oʻzida bemor ostida "B" nuqtadan "A" nuqtasiga harakat qiladi. Tayanch nuqtasi yoki aylanish nuqtasi qiziqish maydoniga oʻrnatiladi. Shu tarzda, fokus tekisligi ustidagi va pastdagi nuqtalar, xuddi taʼsir qilish vaqtida kamerani panorama qilishda fon xiralashganidek, xiralashadi. Kamdan kam qoʻllanadi va asosan kompyuter tomografiyasi (KT) bilan almashtirildi.
Zonografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bu chiziqli tomografiyaning bir varianti boʻlib, cheklangan harakat yoyi qoʻllanadi, natijada chiziqli tomografiyaga qaraganda kamroq xiralashadi. U hali ham baʼzi markazlarda vena ichiga urogramma (IVU) paytida buyrakni koʻrish uchun ishlatiladi, lekin u ham KT bilan almashtiriladi.
Panoramik rentgenogramma
[tahrir | manbasini tahrirlash]Panoramik rentgenografiya hali ham qoʻllanadigan yagona keng tarqalgan tomografik tekshiruvdir. Bu yassi suyak kabi mandibulani rentgenologik tekshirish imkonini beruvchi murakkab harakatdan foydalanadi. U odatda stomatologik amaliyotda qoʻllanadi va koʻpincha "Panorex" deb ataladi, ammo bu umumiy atama emas, balki maʼlum bir kompaniyaning savdo belgisidir.