Fotima bint Muso
Fotima bint Muso (arabcha: فَاطِمَة بِنْت مُوسَىٰ , Fāṭimah ibnat Mūsā; 173-hijriy zulqidada — 201-yil rabi’at-soniy oyining 10 yoki 12-kunida tugʻilgan; taxminan 22-mart milodiy 790 — 816 yil 7 yoki 9-noyabr),[1] odatda Fotima al-Maʼsuma (arabcha: فَاطِمَة ٱلْمَعْصُومَة Fāṭimah al-Maʿṣūmah) nomi bilan mashhur. Oʻn ikki shia imomi Muso al-Kozimning yettinchi qizi va oʻn ikki shia imomi Ali ar-Ridaning sakkizinchi singlisi edi.[2] Har yili millionlab shia musulmonlari Fotima Maʼsumani ziyorat qilish uchun Qum shahriga boradilar.
Fotima Maʼsuma Muso Kozimning toʻngʻich qizi boʻlib, shialar uni akasi Ali Rizodan keyin Muso Kozimning eng muqaddas farzandi deb bilishadi.
Fotima Maʼsuma toʻrtta shia imomlarining rivoyat va nutqlarida juda yuqori baholangan, shu qadar maqtovga sazovor boʻlganki, ikki rivoyatda shialarning oltinchi imomi Jafar Sodiqni, beshinchi rivoyatda shialarning sakkizinchi imomi Ali Rizoni va toʻqqizinchi imom Muhammad Taqiyni va yana bir rivoyatda Qumda Maʼsumani ziyorat qilgan kishi jannatga kirishini taʼkidlaganlar.
Fotima Maʼsumaning yana bir koʻzga koʻringan xususiyati shafoat qiluvchi ekanligidir. Jafar Sodiq va Ali Rizo rivoyatlariga koʻra, u qiyomat kuni toki ularning hammasi jannatga kirmagunicha shialarga shafoat qiladi.
Fotima Maʼsumaning yana bir muhim xususiyati uning tugʻilishini bashorat qilishdir. Bu xususiyat shia imomlari farzandlarining hech birida uchramagan.
Shialarning oltinchi imomi Jafar Sadiq Fotimaning tugʻilishini uning tugʻilishidan 45 yil oldin bashorat qilgani haqida ikki xil odamdan ikkita xabar bor. Bu bashoratlarda uning ismi, otasining ismi va dafn etilgan joyi tilga olinadi.
Fotima Maʼsumaning yana bir afzalligi, Jaʼfar Sadiq taʼkidlaganidek, (Qumdagi Fotima Mas’um ziyoratgohi barcha shia imomlarining ziyoratgohi hisoblanadi).
Bu shuni anglatadiki, barcha oʻn ikki shia imomlari Fotima Maʼsuma ziyoratgohida hozir boʻlishadi va kim Qumdagi Fotima Mas’umani ziyorat qilsa, oʻn ikki shia imomini ham ziyorat qilgandek boʻladi.
Fotima Maʼsumaning yana bir qimmatli xususiyati Ali Rizoning (Masuma) unvonidir.
Maʼsuma arabchada pok va begunoh degan maʼnoni anglatadi. Ali Rizoning oʻz singlisiga bu ismni qoʻyishdan maqsadi Fotima Maʼsumaning pokiza va begunoh inson ekanligini isbotlash edi, bu shialar uchun juda qadrlidir. Va Fotima Maʼsumaning begunoh ekanligini koʻrsatadi
Fotima Maʼsumaning tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shia imomlari Fotima Maʼsumaning tabarrukligi va taqvodorligini u tugʻilishidan oldin ham bashorat qilganliklari yozilgan. Fotima shia urugʻida tugʻilib, ikki imom — otasi va ukasi — qaramogʻida oʻsgan va u ularning ilmi va muqaddasligini oʻzlashtirgani aytiladi. Fotima Maʼsuma 173-hijriy yilda Madinada tugʻilgan va hayotining dastlabki olti yilini otasi Imom Muso al-Kozim bilan birga ilm olib oʻtkazgan. Olimlarning yozishicha, u hatto bolaligida ham bilim va maʼnaviy ongning „oʻziga xos sovgʻasi“ boʻlgan. Abbosiylar xalifaligining 5-xalifasi Horun ar-Rashid oʻn yoshga toʻlganda otasini qamoqqa tashladi. Bu ayriliq Fotima uchun juda ogʻir boʻldi, lekin akasi Ali oʻzidan 25 yosh katta edi va unga gʻamxoʻrlik qildi.
Ali va Fotima Imom Muso al-Kozimning 37 nafar farzandlari orasida imomning Najma Xotun bilan nikohidan boʻlgan yagona ikki farzandi edi. Ularning onasi Shimoliy Afrikadan boʻlgan sobiq qul boʻlib, Imom Muso al-Qadimning onasi Hamida xonim rahbarligida islom taʼlimotlarini juda yaxshi oʻrgangan.[3] Keyinchalik Ali 8-imom boʻladi va Imom Ali ar-Rido unvonini oladi. Tarixchi at-Tabariyning taʼkidlashicha, „Ar-Rido“ „Muhammad alayhissalomdan (Allohga) rozi boʻlgan“ maʼnosini bildiradi.[4] U Abbossiylar xalifasi al-Maʼmunning vorisi etib tayinlangan, garchi u bu rolni qabul qilishda ikkilangan edi.[5] Ali ar-Ridol „Tojdor shahzoda“ unvoniga ega boʻlgach, baʼzi odamlar fuqarolar urushi davrida uning rolini qabul qilishdan bosh tortdilar. Ali ar-Rizo bu qoʻzgʻolonning koʻlamini al-Maʼmunga oshkor qilib, odamlar uni (al-Maʼmunni) „sehrlangan va aqli zaif“ deb bilishlarini, undan xabarlarni yashirishlarini va amakisi Ibrohim bintga bayʼat qilishlarini aytdilar.
Hijriy 200-yilda al-Maʼmun Ali ar-Rizoni Xurosonga ketishga buyurdi va Fotima Maʼsuma akasidan alohida yashashga majbur boʻldi. Fotima Maʼsuma akasidan bir yil ajralganidan keyin unga qoʻshilishga qaror qildi. U faqat akasining yonida yashash istagi uchun ketmadi; olimlar, shuningdek, Fotima Maʼsumaning bilimi va dindorligi akasining siyosiy lavozimida, ayniqsa ayollarga oid qarorlarda yordam berishi mumkin boʻlganligini taxmin qilishadi. Hijriy 201-yilda u Imom Ali ar-Rizoning 23 oilasi va doʻstlaridan iborat karvonda Xurosonga ketayotgan 12000 kishilik karvon bilan birga yoʻlga chiqadi. Ammo karvonlar Xurosonga yetib bora olmaydi, Fotima Maʼsuma esa akasiga yetib borolmaydi. Ular Saveda xalifaning malaylari tomonidan hujumga uchraydi; baʼzilari qochib ketishadi, lekin koʻplari yaralanadi, asirga olinadi yoki oʻldiriladi. Fotima Maʼsuma tirik qoladi, lekin 23 yaqin oila aʼzolari va doʻstlarining qotilliklarini tomosha qilishga majbur boʻladi. Fotima Maʼsumani oʻshanda bir ayol zaharlagani yozilgan. Fotima kasal boʻlib, Qumga olib ketishlarini soʻryadi, u yerda vafot etadi va uy egasining yeriga dafn qilinadi.[6]
Tugʻilish bashoratlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Imom Jaʼfar as-Sodiq Fotimaning tugʻilishini bashorat qilgani haqida ikki xil kishidan rivoyat qilingan.[7] Ikkala bashoratda ham u shialar nomidan shafoat qilishi yoki ziyoratgohini ziyorat qilish orqali jannatga kirishga yordam berishi haqida aytilgan. Bu ikki bashorat ham otasi tugʻilishidan oldin, yaʼni uning tugʻilishidan taxminan 45 yil oldin qilingan.
Hamida xonim Fotimaning otasining onasi hamda Fotimaning onasi Najma xonimning egasi edi. Hamida xonim tushida Paygʻambarimiz unga Najma oʻgʻlining xotini boʻlishi kerakligini va u „dunyodagi eng yaxshi odamlarni“ dunyoga keltirishi kerakligini aytdi.[8] Najma oʻgʻli Imom ar-Rizoga koʻproq eʼtibor qaratgan boʻlsa-da, u nikoh mahsuli sifatida Fotimani ham dunyoga keltirdi.[8]
Gʻarb sayohatchilarining asarlarida
[tahrir | manbasini tahrirlash]Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Fotima bint Muso ziyoratgohi (1) -
Fotima bint Muso ziyoratgohi (2) -
Fotima bint Muso ziyoratgohi (3) -
Fotima bint Muso ziyoratgohi (4) -
Fotima bint Muso ziyoratgohi (5) -
Fotima bint Muso ziyoratgohi 1955-yil
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Jaffer, Masuma „1“, . Lady Fatima Masuma (a) of Qum Masuma Jaffer. Qom: Jamiʻat al-Zahra, 2003. ISBN 964-438-455-5.
- ↑ „Imam al-Rida Network (Arabic)“. 23-dekabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-sentabr 2008-yil.
- ↑ Jaffer, Masuma. Lady Fatima Masuma (a) of Qom. Qum: Jami'at al-Zahra: Islamic Seminary for Women, 2003.
- ↑ Tabari. The History of al-Tabari: The Reunification of the 'Abassid Caliphate: Vol. 32 Translated by C.E. Bosworth: . New York: SUNY, 1987.
- ↑ Lewis, B. „Ali al-Rida“. Encyclopedia of Islam, Second Edition. BrillOnline Reference Works.
- ↑ Canby, Sheila R.. Shah 'Abbas: The Remaking of Iran. London: The British Museum Press, 2009.
- ↑ „The Biography of Lady Fatima Masuma“. al-islam.org. Qaraldi: 27-aprel 2017-yil.
- ↑ 8,0 8,1 „The Biography of Lady Fatima“. al-islam.org. Qaraldi: 27-aprel 2017-yil.