CHarlis Darvin

Charlie Darvin (1809-yil 18- fevral tugʻilgan 1882-yil 19- aprelda vafot etgan) Buyuk ingliz olimi, botanika, zoonomiya, tibbiyot, falsafa, she’riyat bilan shug’ullangan, qullikka qarshi bo’lgan va ayollarning bilim olishini har tomonlama yoqlagan. Darvin togʻvachasi Emma Vedjvuga uylanadi. Ular 10nafar farzand koʻradlar ularning 3 tasi yoshligida vafot etadi. Darvin aksariyat tajribalarni aynan farzandlari bilan birga amalga oshirgan. Farzandlarining deyarli barchsi ilm-faning yetuk olimlari boʻlib yetishadi.

Nazariyasi

17-asrda Angliyada burjua inqilobi bo'lib, u ishlab chiqarish vositalarida yoki sanoat inqilobi. Zavod va fabrikalar sonining ko'payishi qishloq xo'jaligi mahsulotlariga talabning o'sishiga olib keldi, bu esa o'z navbatida qishloq xo'jaligiga va uning jadal rivojlanishiga e'tiborni kuchaytirdi. Hozirda, uy hayvonlarini ko'paytirish natijalariga asoslanib, Charlz Darvin tabiatda spetsifikatsiya jarayonlarini o'rganishni boshlaydi. XIX asrda Angliya yetakchi mustamlaka kuchga aylandi. Koloniyada o'tkazilgan ekspeditsiyalardan birida Charlz Darvin tabiiy resurslarni Beagle kemasida tabiatshunos sifatida o'rganishga kirishdi. Besh yil davomida Darvin (1831-1836) o'rganilayotgan joylarning minerallari, o'simliklari va hayvonlarini o'rganish imkoniyatiga ega bo'ldi. U tomonidan kashf etilgan dalillar turlarning o'zgarmasligi haqidagi kreativistik qarashlarga zid bo'lib, olimni evolyutsiya g'oyasiga, ya'ni tirik organizmlarning ayrim turlarini boshqalardan doimiy ravishda rivojlanishiga olib keldi. Darvinning Janubiy Amerikada olib borgan kashfiyotlari shuni ko'rsatdiki, million yillar oldin mavjud bo'lgan turlar nafaqat tirik hayvonlardan farq qilar, balki ular bilan umumiy xususiyatlarga ega edi. Darvin yo'q bo'lib ketgan yo'q qilinishning zamonaviy armadillos, yalang'och va anteatrlarga o'xshashligini payqadi. Uning ta'kidlashicha, Galapagos orollari faunasi vakillari Amerika qit'asining turdosh turlaridan farq qiladi, ammo shu bilan birga ular boshqa joyda topilmaydi. U Galapagos arxipelagidagi har bir qoyali orolda xar xil turdagi hayvonlar borligiga hayron qoldi. Darvin Yaratguvchi bunday kichik orollar uchun bunday xilma-xil hayvonlarni yaratishi uchun yetarli tasavvurga ega ekanligiga ishonolmadi. Shunday qilib, kreatsionistlarning qarashlari ko'zga tashlanadigan haqiqatga zid keldi. Charlz Darvin sezilarli ta'sir ko'rsatdi iqtisodiy nazariyalar18-asrda yaratilgan A. Smit va T. Maltus (iqtisodiyot va aholi o'sishi bo'yicha) Maltus buni payqadi geometrik o'sish Erning aholisi, hayot darajasi faqat arifmetik progressiyada oshadi. Buning natijasi tirikchilik etishmasligi. Bu tabiatning tabiiy qonuni bilan izohlangan. Tabiatning o'zi kasalliklar, ochlik va hokazolar orqali keskin raqobatni kuchaytiradigan muvozanatni o'rnatadi. Ingliz tabiatshunosi Charlz Lyell (Darvinning zamondoshi) suv, iqlim, vulqon kuchlari va boshqa omillar ta'siri ostida er yuzasining o'zgaruvchanligi haqidagi fikrni asoslab berdi. U organik dunyoni bosqichma-bosqich o'zgartirish g'oyasini bildirdi. Uning faoliyati Charlz Darvinning ilmiy dunyoqarashining shakllanishiga ham ta'sir ko'rsatdi. Kimyogarlar jonli va jonsiz tabiatning birligini tasdiqlovchi natijalarni olishdi. Shved olimi J. Berzelius 18-asr oxirida kimyoviy tarkibni o'rganmoqda turli qismlar organizm va ba'zi organik mahsulotlar (sut, qon, suyaklar) bu xulosaga kelishdi tirik mavjudot bir xildan iborat kimyoviy elementlarjonsiz tabiat ob'ektlari sifatida. Evolyutsiyaning yana bir muhim sharti quyidagi hodisalarni kashf qilish edi: 1. Hayvonlar va o'simliklarda homologik organlarning mavjudligi. 2. Tirik organizmlar tuzilishi rejasining turlari va bo'limlari ichida birligi. 3. Rivojlanishning dastlabki bosqichlarida umurtqali hayvonlarning embrionlarining o'xshashligi (K. M. Baer qonuni). 4. Birlik hujayra tuzilishi organizmlar ( hujayra nazariyasi Teodor Shvann va Matias Shleden). Ushbu kashfiyotlar organik olamning birligi g'oyasini kuchaytirdi va Charlz Darvin tomonidan ilgari surilgan evolyutsion nazariyani yaratish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratdi. .

Avstrolopitekt

hominin oilasiga mansub tur. Ularni ham ikki oyoqli maymunlar, ham maymun belgilari bo'lgan odamlar deb ta'riflash mumkin. Boshqacha qilib aytganda, ularning tuzilishi hozirgi buyuk maymunlar va odamlarga xos xususiyatlarni o'z ichiga olgan. Bu qadimgi primatlar taxminan 6-1 million yil oldin yashagan. Chad Respublikasida topilgan eng qadimgi qoldiqlar 6 million yilga to'g'ri keladi. Janubiy Afrikada topilgan eng so'nggisi esa 900 ming yilga to'g'ri keladi. Bu shuni ko'rsatadiki, bu qadimgi hominidlar Yerda juda katta vaqt davomida yashagan.

Zinjantrop

(Zinj Sharqiy Afrikaning qadimgi. arabcha nomi va yunoncha. anthropus — odam) — avstralopiteklarga mansub qad. qazilma odamsimon maymun. 3. bosh skeletini ilk bor arxeolog Luis Liki 1959-yil Oldovay darasi (Tanzaniya)dan topgan. Liki uning ensa qismi va kesmasi tuzilishiga koʻra dastlab Homo urugʻiga kiritgan va ekspeditsiya uchun mablagʻ ajratgan Boysi sharafiga Boysi zinjantrop deb atagan. Lekin Z.ning morfologik tuzilishi uning hatto tosh qurol ham yasashi mumkin emasligini koʻrsatdi, shuning uchun uni Boysi jan. odami (Zinjanthropus boisei) deb nomlagan. Z.ning bosh skeleti boʻylab pushtacha oʻtgan, kichik oziq tishlari yirik oziq tishlariga bir oz oʻxshash, kurak va qoziq tishlari nisbatan mayda boʻlgan. Dagʻal oʻsimlik bilan oziklangan. 3. bundan 2 mln. yil ilgari yashagan deb taxmin qilinadi.

Sinantrop

(lot. Sina Xitoycha va yunoncha. antropos — odam) — eng qadimgi odamlar (arxantropyaar)ga mansub qazilma odamlar. Juda koʻp suyaklari (kalla qutisi, pastki jagʻlar parchalari, oyoq va koʻl suyaklari) oʻrta pleystotsen qoldiqlaridan ilk bor 1927—1937-yillarda Xitoydan topilgan (nomi shundan olingan). Sinantroplar morfologik jihatdan pitekantroplarga yaqin, lekin ulardan miya hajmining kattaligi (1000 sm³ ga yaqin), peshonasining birmuncha kengligi bilan farq qiladi. Sning suyak qoldiklari bilan birga ular foydalangan, ilk paleolit davriga mansub sodda tosh qurollar, ularning olovdan foydalanilganiga guvohlik beruvchi kul va hayvonlarning kuygan suyak qoldiqlari topilgan.

Pitakantrop

(qadimgi yunoncha: pithekos maymun va antropos — odam) — eng qadimgi. qazilma odamlar (taxminan 900 ming yil avval). Neandertallardan oldin yashaganlar. Ilk paleolit madaniyatini yaratganlar. 1890—92 yillarda golland olimi E. Dyubua Yava oroldagi Solo daryosi yaqinidan 4qatlam quyi yotqiziqlarida odamning eng qad. ajdodiga mansub bosh miya qopqogʻi, son suyagi va uchta tishini topgan. 1973-yilda suyak boʻlaklari, pastki jagʻ, son suyagi parchalari va 20 ga yaqin alohida tishlar to-pilgan. Pitekantroplar bosh miya qopqogʻi shakli va kattaligiga koʻra odam va odamsimon maymun oraligʻida turadi. Pitekantroplarning miya hajmi 900 sm3 ga yaqin (gorillaniki 500 sm3, hozirgi zamon odamlarida oʻrtacha 1400 sm3). Uning peshonasi nishab boʻlib, shimpanzenikiga oʻxshaydi.

Neandartal

qadimgi qazilma odamlar, oʻrta paleolit davri odami hisoblanadi. Paleoantroplarning bir guruhi. Neandertal skelet qoldiqlari (bosh miya qutisi, qovurgʻalarning boʻlaklari, yelka hamda son suyaklari va boshqalar). 1856-yilda Neandertal vodiysida (Germaniyaning Dyusseldorf shahri yaqinidagi neandertal gʻoridan topilgan), shuningdek, Osiyo, Oʻrta Osiyo (qarang: Teshiktosh odami) ning Boysun togʻlaridan va Afrikada topilgan. Neandertal boʻyi uncha baland boʻlmagan (150-160 sm ga yaqin), miyasi yirik (1700 sm), lekin hozirgi odamlarnikiga nisbatan sodda tuzilgan, peshonasi anchayin turtib chiqqan, son suyagi boldir suyagiga nisbatan kalta boʻlgan. Neandertal bundan 200—35 ming yil avval — vyurm muzligi davrida Gʻarbiy Yevropada, odatda, gʻorlarda va ungurlarda yashab, yirik va mayda hayvonlarni ovlashgan va terib termachilik qilgan, qurollar yasashgan (Mustye madaniyati). Olov yoqishni (tabiy olov), uni saqlash va undan foydalanishni bilishgan, toʻda boʻlib yashashgan

Kramanyon

(Fransiyadagi KroManyon gʻori nomidan) — soʻnggi paleolit davrining hoz. (neoantroplar) koʻrinishida boʻlgan qazilma odamlarining umumlashma nomi. Dunyoning barcha qismida Kromanyonlarga oid suyak qoldiqlari topilgan. Kromanyonlarning yuz tuzilishi hoz. zamon odamiga oʻxshaydi. Ular taxm. 140 ming yil muqaddam paydo boʻlishgan.

Adabiyotlar ro'yxati

1. Kamenskiy A. A., Kriksunov E. A., Pasechnik V. V. Umumiy biologiya Bustard 10-11 sinf, 2005 yil. 2. Belyaev D. K. Biologiya 10-11 sinf. Umumiy biologiya. Asosiy daraja. - 11-nashr, Stereotip. - maxsus Ta'lim, 2012 .-- 304 b