Foydalanuvchi:Omensweans/qumloq
Oʻzbekistonda fan va texnologiya hukumatning milliy innovatsion tizimni rivojlantirish borasidagi sa’y-harakatlari.
Iqtisodiy holat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Iqtisodiy samaradorlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]1991-yilda mustaqillikka erishganidan soʻng Oʻzbekiston va Markaziy Osiyoning boshqa respublikalari bosqichma-bosqich davlat boshqaruvidagi iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga oʻta boshlagan. Ushbu besh davlat siyosiy va iqtisodiy sohalarni tashqi taʼsirlardan himoyalashga qaratilgan davlat siyosatini olib bordi. Bu siyosat savdo balansini saqlash, davlat qarzini minimallashtirish va milliy zaxiralarni toʻplashni oʻz ichiga oladi. Biroq, respublikalar oʻzlarini salbiy tashqi kuchlardan toʻliq izolyatsiya qila olmaydi. Ayniqsa, 2008-yildan beri jahon sanoat ishlab chiqarishi va xalqaro savdoning barqaror tiklanishi muhim ahamiyatga ega[1].
Eksport ham, import ham soʻnggi oʻn yil ichida samarali darajada oʻsgan boʻlsa-da, respublikalar asosan xomashyo eksportiga tayanishi, savdo sheriklarining cheklangan doirasi va ishlab chiqarish salohiyatining pastligi tufayli iqtisodiy zarbalarga zaifligicha qolmoqda[1].
Oʻzbekiston 2008–2009-yillardagi jahon moliyaviy inqirozidan nisbatan hech qanday zarar koʻrmay chiqib, 2007-yildan buyon yillik iqtisodiy oʻsish 7 foizdan oshdi. Mamlakat ozmi-koʻpmi neft va tabiiy gaz bilan oʻzini-oʻzi taʼminlaydi va paxtaning asosiy eksportchisi hisoblanadi[1].
Qirgʻiziston, Tojikiston va Qozogʻiston 1998, 2013 va 2015-yillarda Jahon savdo tashkilotiga a’zo boʻlgan boʻlsa, Oʻzbekiston va Turkmaniston oʻz-oʻziga ishonish siyosatini olib bormoqda. Bu siyosatning alomati Oʻzbekistonda toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar hajmining kamligidir. Xorijiy investitsiyalar 2010-yilda yalpi ichki mahsulotning 4,2 foiziga yetgan boʻlsa, 2015-yilda YaIMning atigi 1,6 foizini tashkil etgan. Oʻzbekistonda davlat iqtisodiyotning deyarli barcha strategik tarmoqlari, jumladan, qishloq xoʻjaligi, ishlab chiqarish va moliyani nazorat qiladi. Xorijiy investorlar hayotiy ahamiyati pastroq sohalarga, masalan, turizmga yoʻnaltiriladi[1].
- Iqtisodiyotning strategik tarmoqlarini moliyalashtirish
Oʻzbekistonning 2009−2012-yillarga moʻljallangan Inqirozga qarshi chora-tadbirlar dasturi iqtisodiyotning strategik tarmoqlariga sarmoya kiritish orqali moliyaviy inqirozdan chiqishga yordam berdi. 2015-yilgacha boʻlgan davrda energetika, neft va gaz sanoati, kimyo, toʻqimachilik va avtomobil sanoati, rangli metallar, muhandislik, farmatsevtika, qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini yuqori sifatli qayta ishlash va qurilish materiallari sohalariga sarmoya kiritilgan[1].
Ushbu sektorlarning har biri konstruktorlik byurolari va laboratoriyalari bilan jihozlangan yirik kompaniyalarni jalb qilishga moyil. Shuningdek, innovatsiyalarni faol targʻib qiluvchi ixtisoslashgan davlat institutlari ham mavjud. Jumladan, texnologiyalarni hududlarga oʻtkazuvchi Texnologiyalar transferi agentligi (2008-yildan), Ilmiy-texnika axboroti davlat unitar korxonasi (2009-yildan) va Oʻzbekiston Intellektual mulk agentligi (2011-yildan) kabilar[1].
Iqtisodiyotning modernizatsiya qilinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]O‘zbekiston, Markaziy Osiyodagi qo‘shni davlatlar kabi, sanoat tarmog‘ini zamonaviylashtirish va xizmat ko‘rsatish sohalarini rivojlantirishga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirmoqda. Bu jarayonda biznesga qulay soliq siyosati va boshqa chora-tadbirlar orqali qishloq xo‘jaligining yalpi ichki mahsulotdagi ulushini kamaytirishga e’tibor qaratilmoqda. O‘zbekistonda 2005-2013 yillar oralig‘ida qishloq xo‘jaligining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 28 foizdan 19 foizgacha pasaydi[1]. Iqtisodiyotning barcha sohalarini modernizatsiya qilishni rag‘batlantirish maqsadida farmon asosida erkin sanoat zonalarini (ESZ) tashkil etish ana shunday chora-tadbirlardan biri bo‘ldi. Navoiy viloyati 2008-yil dekabr oyida birinchi erkin iqtisodiy zonaga aylandi. Undan keyin 2012-yil aprel oyida Toshkent viloyatidagi Angren va 2013-yil mart oyida Sirdaryo viloyatidagi Jizzax ham shu yo‘ldan bordi. Ushbu erkin iqtisodiy zonalarda tashkil etilgan korxonalar allaqachon bir qancha ixtirolarni yaratgan bo‘lib, davlat-xususiy sheriklik doirasida faoliyat yuritmoqda. Bu sheriklik orqali ular 2006-yil may oyida tashkil etilgan O‘zbekiston Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi bilan hamkorlikda innovatsion loyihalarni moliyalashtirishda ishtirok etmoqda[1].
Fan va texnologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ilmiy tadqiqotlarning ustuvorliklari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2012-yilda Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish qo‘mitasi sanoat ehtiyojlarini inobatga olgan holda 2020-yilgacha bo‘lgan davrga mo‘ljallangan ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalarining (ITTKI) sakkizta ustuvor yo‘nalishini belgiladi.
Ushbu ustuvor yo‘nalishlarning birinchisi qonun ustuvorligini mustahkamlash orqali innovatsion iqtisodiyot barpo etishdir. O‘zbekistonda innovatsiya jamiyatni demokratlashtirish vositasi sifatida qaralmoqda. Amalga oshirilayotgan huquqiy islohotlarning asosiy maqsadi innovatsiyalarni ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishga va iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishga safarbar qilishdan iborat. Innovatsiya va innovatsion faoliyat to‘g‘risidagi qonun loyihasining asosiy yo‘nalishlari dastlab 2011-yil yanvardagi Prezident farmonida belgilangan bo‘lib, ushbu farmon demokratik islohotlarni chuqurlashtirish, shu jumladan mahalliy vakillik organlarining maqomini mustahkamlashga qaratilgan edi. Bundan tashqari, ushbu qonun loyihasi istiqbolli ilmiy ishlarni sinash, joriy etish va tijoratlashtirish uchun samarali mexanizm yaratishni ko‘zda tutadi. Unda innovatsion loyihalarni, ayniqsa, yuqori texnologiyali sohalarni rivojlantiruvchi korxonalar uchun qo‘shimcha rag‘batlantirish choralari va mukofotlar belgilangan. 2014-yilda qonun loyihasi muhokamaralarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida jamoatchilik muhokamasi uchun taqdim etilgan[2].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Mukhitdinova, Nasiba. Central Asia. In: UNESCO Science Report: towards 2030. Paris: UNESCO, 2015 — 365–387-bet. ISBN 978-92-3-100129-1.
- ↑ Y. Suleimenov (2021) Central Asia. In UNESCO Science Report: the Race Against Time for Smarter Development. Schneegans, S.; Straza, T. and J. Lewis (eds). UNESCO Publishing: Paris