Foydalanuvchi munozarasi:Haydarova Nodira Baxtiyorovna

Tez boshlash uchun qoʻllanma	Vikipediyaga xush kelibsiz, Haydarova Nodira Baxtiyorovna!
Birinchi qadam	Vikipediya foydalanuvchilari nomidan uning oʻzbek tilidagi boʻlimiga kelganingiz bilan qutlayman. Umid qilamizki, siz loyihada ishtirok etishdan behad mamnun boʻlasiz. Ishtirok etishning asosiy tamoyillariga eʼtibor bering: bemalol tahrirlang va ezgu maqsadni koʻzlang. Munozara sahifalarida tasvirda koʻrsatilgan tugmani bosish orqali imzo qoʻyish mumkin. Vikipediyada maqolalar ostiga imzo qoʻyilmaydi (mualliflar roʻyxati avtomatik shakllanib boradi va maqolaning tahrirlar tarixidan olinishi mumkin boʻladi), biroq forumdagi muhokamalarda yoki alohida sahifalarning munozaralarida ishtirok etishni istasangiz — iltimos, toʻrtta tilda (`~~~~`) belgisi bilan yoki asboblar panelidagi mos tugmachani bosish yoʻli bilan imzo cheking. Bunda foydalanuvchi nomingizni qoʻlda kiritish talab etilmaydi. Foydalanuvchi sahifangizda oʻzingiz haqingizdagi ayrim maʼlumotlar haqida xabar berishingiz mumkin — masalan, qaysi tillarni bilishingiz yoki qiziqishlaringiz. Endi boshlayotganlarning tez-tez qiladigan xatolaridan biri — mualliflik huquqlarini buzishdir. Vikipediyada mualliflik huquqi egasining ruxsatisiz matnlardan nusxa koʻchirish taqiqlanadi. Batafsil maʼlumot uchun Vikipediya:Mualliflik huquqlari sahifasiga nazar soling. Yozilgan matn imlosini tuzatish kabi koʻp mehnat talab qiladigan amallarni bajarish uchun tahrirlash oynasining tagida joylashgan Vikifikator funksiyasidan foydalanishingiz mumkin. Agar siz bitta tahrir bilan maqola yarata olmasangiz va uni yozishni keyinroq davom ettirmoqchi boʻlsangiz, bu haqda boshqa foydalanuvchilarni xabardor qilish uchun maqola matnining eng boshiga `{{subst:L}}` kodini qoldiring. Agar sizda savollar tugʻilib qolsa, Yordam sahifasidan foydalaning. Agar savollaringizga u yerda javob topa olmagan boʻlsangiz, unda uni loyiha forumida yoki Telegram chatda bering yoki shaxsiy munozara sahifangizni tahrirlang: u yerga `{{yordam kerak}}` kodini va savolingiz matnini yozing — sizga albatta yordam berishadi. Vikiiqtibos, Vikilugʻat, Vikimaʼlumotlar, Vikiombor kabi Vikipediyaga qardosh boshqa loyihalar ham bor. Ularni boyitishga ham hissa qoʻshishingiz mumkin. Va yana bir marotaba, xush kelibsiz! Hello and welcome to the Uzbek Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Uzbek skills are not good enough, that’s no problem. We have an embassy where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!
Maqolalarni nomlash
Maqola qanday yoziladi? Qarang: Maqola ustaxonasi / Videodarslar
Qoida va koʻrsatmalar
Tasvirlar bilan bezash
Mualliflik huquqlari
Glossariy

Najot0809 (munozara) 06:52, 14-Sentabr 2022 (UTC)

Konferensiya

O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi

Harbiy musiqa akademik litseyi

O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining 31 yilligiga bag‘ishlangan

“Yangi O‘zbekiston yoshlarini tarbiyalashda musiqа ta’limining maqsad va vazifalari” mavzusidagi

II Respublika ilmiy-uslubiy konferensiyasi

AXBOROT XATI

Hurmatli hamkasblar!

Sizni 2022 yil sentyabrda bo‘lib o‘tadigan “Yangi O‘zbekiston yoshlarini tarbiyalashda musiqa ta’limining maqsad va vazifalari” II Respublika ilmiy-uslubiy konferentsiyasida ishtirok etishni taklif qilamiz.

Konferensiya maqsadlari: bugungi zamonaviy musiqa ta’limining holati, muammolari va rivojlanish istiqbollarini muhokama qilish; pedagogik ish tajribasini umumlashtirish va tarqatish.

Konferensiyada ishtirok etish uchun quyidagilar taklif qilinadi: BMSM, kollej va litsey o‘qituvchilari; metodistlar, badiiy rahbarlar, qo‘shimcha ta’lim muassasalari o‘qituvchilari, magistratura talabalari, aspirantlar, erkin izlanuvchilar.

Konferensiya sirtqi shaklda o‘tkaziladi: konferensiyada e’lon qilingan ilmiy saloiyatli, uslubiy talablarga javob beradigan materiallar natijasi to‘plamda nashr etiladi. Materiallar 2022 yilning 10 sentyabr sanasigacha qabul qilinadi.

Konferensiyada muhokama qilinadigan asosiy masalalar:

· Barkamol avlodni tarbiyalashda musiqa ta’limining o‘rni va ahamiyati.

· Damli va zarbli cholg‘ularning ijrochilik maktablari.

· XX asr ikkinchi yarmi va XXI asr boshlarida damli cholg‘ularda qo‘llanilayotgan yangi texnik va ekspressiv imkoniyatlar.

· Musiqiy pedagogika masalalari.

· Damli va zarbli cholg‘ular ijrochiligining amaliy va nazariy jihati.

· Estrada-djaz ijrochiligi: tarix va zamonaviylik.

· Milliy musiqa ijrochilik maktablari (folklor ijrochiligi).

· Musiqachilar tayyorlashning turli bosqichlarida texnik vositalardan foydalanish hususiyatlari.

· O‘tmish va zamon mashxur, mohir ijrochilari.

· Professional musiqa ta’limi tizimidagi zamonaviy ijrochilik san’ati.

· Ijrochi musiqachilarning kasbiy mahoratini shakllantirishda musiqiy-nazariy fanlarning o‘rni.

· Ijrochilik darajasi sifatini oshirish maqsadida pedagogik tajribalarni umumlashtirish.

· Ijrochilik maktablari shakllanishi va rivojlanishida o‘qituvchining shaxsiy hususiyatlari.

Konferensiya mavzulari taklif qilingan masalalar ro‘yxati bilan cheklanmaydi va uni to‘ldirish mumkin.

.

Maqolani to‘plamda chop etish uchun 2022 yil 10 sentyabrga qadar ishtirokchi arizasi (ilova №1); quyidagi nodira881122@mail.ru elektron manzilga yoki @Zarina_Uz telegram manzilga yuborishingiz kerak;

· Maqola matni (nashrning minimal hajmi – 3 bet);

· Ma’ruza reglamenti 3-5 daqiqa

Nashr konferensiya talablariga muvofiq taqdim etilgan va ishlab chiqilgan materiallarni qabul qiladi. Elektron pochta xabaringizda mavzu” (“тема”) qatorida konferensiya nomini ko‘rsatishingiz lozim.

Ro‘yhatga olingan barcha konferensiya ishtirokchilari online muloqot qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar!

Online konferensiyada ishtirok etish uchun, Siz:

1. To‘g‘ri rasmiylashtirilgan ma’ruza tayyorlash va tashkiliy qo‘mitaga yuborishingiz kerak;

2022 yil 26- avgustda konferensiyani online translatsiya qilish haqida batafsil ma’lumot olasiz.

Materiallarni loyihalash qoidalari

• kamida 3 betdan А4 shakl, Times New Roman shrift, 14-o‘lcham, oraliq interval-1, har tomondan 2 sm, satr boshi 0,5 sm, skaner qilingan tasvirlar va jadvallar maqola sahifasi sifatida sanalmaydi;

• Maqola muallifi va uning ilmiy rahbari F.I.SH. kursiv bilan markazda yoziladi;

• Maqolaning uch tilda (o‘zbek, rus, ingliz) annotatsiya va kalit so‘zlari kiritilishi lozim;

• Adabiyotlar ro‘yhati 12-o‘lchamda, alifbo tartibida;

• Matnda mavjud iqtiboslar (ссылкa) kvadrat qavsda [1, 27 b.] gapning oxirida shakllantirilishi, adabiyotlar ro‘yhati alifbo tartibi saqlanishi shart;

XXI asr internet-texnologiyalari masofani qisqartirishga imkon beradi. Biz Sizga “Eng yaxshi video ma’ruza” qo‘shimcha tanlovda qatnashishni taklif qilamiz. Yaxshi ilmiy video ma‘ruzalar uchun tanlov bo‘ladi. Ishtirok etish uchun Siz konferensiyaning online translatsiyasiga ulanishingiz yoki ma’ruza o‘qilgan videoni yozib olishingiz va videoni konferensiya moderatoriga yuborishingiz kerak.

Anjumanga materiallarni ro‘yhatdan o‘tkazish va qabul qilish 2022 yil 10 sentyabrgacha amalga oshiriladi.

Konferensiyaning rasmiy tili: o‘zbek tili, qoroqolpoq tili, rus tili, ingliz tili.

Konferensiyada ishtirok etish shakli: offline, online

Konferensiyada ishtirok etish uchun individual va jamoaviy tarzda amalga oshirilgan ilmiy ma’ruzalar qabul qilinadi. Diqqat! Nashr qilish to'lovni nazarda tutadi

Konferensiya ishtirokchilarining har biri 2 tadan ko‘p bo‘lmagan ma’ruza taqdim etishi mumkin.

Ma’ruza hammualliflari soni 3 tadan oshmasligi kerak.

Tashkiliy qo‘mita konferensiya ishtirokchilari o‘rtasida ilmiy ma’ruzalari tanlovini o‘tkazadi. Eng yaxshi ma’ruzalar diplom bilan taqdirlanadi.

Konferensiya yakunida faol ishtirokchilarga tashakkurnomalar topshiriladi.

DIQQAT!!!

1. Plagiat va plagiatni tekshirish mualliflarning o‘zlari tomonidan amalga oshiriladi (matnning o‘ziga xosligi umumiy hajmning kamida 75% ni tashkil qilishi kerak).

2. Ma’ruzalar matni tahrir qilinmaydi, hisobotlar mazmuni uchun barcha javobgarlik taqdimot uslubi, o‘ziga xoslik va til savodxonligi muallif va ilmiy raxbar zimmasiga yuklatilgan.

Diqqat! Tashkiliy qo‘mita 10.09.2022 kechiktirilgan ma’ruzalarni chop etishdan bosh tortishga xaqli.

Bog‘lanish uchun ma’lumot

Konferensiyani tashkil etish va o‘tkazish bilan bog‘liq barcha savollar uchun tashkiliy qo‘mitaga murojaat qiling.

Кonferensiya koordinatori va tashkilotchisi MG HMAL direktori: R.М.Nigmatov

Konferensiya moderatorlari: Tashpulatova G.K., Xodiyeva Z.I., Haydarova N.B.

Ma’lumot uchun: +998903593541; +998946360217; +998909591756;

https://t.me/MG_HMAL

Ilova № 1

ARIZA

Ilmiy-uslubiy konferensiyada ishtirok etish

Arizaning barcha punktlari to‘ldirilishi shart	Muallif	Hammuallif
Familiya Ism Sharif
Ish joyi (to‘liq va qisqartirilgan nomi)
Lavozim
Aloqa telefon raqamlari (muharrirning muallif bilan tezkor aloqasi uchun uyali telefon ko‘rsatilishi kerak, ish telefoni shahar kodi bilan ko‘rsatilishi kerak)
E–mail
Ma’ruza mavzusi
Sahifalar soni
Ishtirok etish shakli

To‘ldirilgan sana “_____”________________ 20____ yil 195.158.14.50 10:03, 14-Sentabr 2022 (UTC)

TEATR HAFTALIGI

Ҳайдарова Нодира

Ўзбекистон жорий йилнинг 30 ноябридан 7 декабригача Халқаро ёшлар театр санъати форумига мезбонлик қилди.

Аннотация: Ушбу мақолада Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги, Болтиқбўйи ва Грузия давлатларининг IV “Ёшлар театр санъати” форумининг Ўзбекистонда ўтказилиши, форум мақсади ва вазифалари, мазмуни, моҳияти, форум дастури доирасида намойиш этилган спектаклларнинг жанри ва услуби ҳақида маълумотлар ўрин олган. Спектаклларнинг маънавий-аҳлоқий ҳусусиятлари, образларни ёритишда ёш режиссёрларнинг мусиқадан қай даражада фойдаланганлик аҳамияти кўрсатилган.

Калит сўзлар: форум, театр санъати, мусиқа, мусиқали драма, спектакль, драматургия, режиссёр, ёшлар,

Ўзбекистонда 2021 йилнинг 30 ноябридан 7 декабрига қадар Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги, Болтиқбўйи ва Грузия давлатларининг IV “Ёшлар театр санъати” форуми бўлиб ўтди. Таъкидланишича, мазкур форум илк бор 2012 йилда Молдаванинг Кишинёв шаҳрида, кейинроқ 2015 йил Беларуснинг Минск шаҳрида, 2018 йили Арманистоннинг Ереван шаҳрида ўтказилган. Ўзбекистон мезбонлик қилган навбатдаги халқаро тадбирда ўндан ортиқ Озарбайжон Арманистон, Беларусия, Грузия, Қозоғистон, Қирғизистон, Молдава, Россия, Тожикистон, Украина ҳамда Ўзбекистон каби давлатларнинг экспертлар кенгаши томонидан танлаб олинган саҳна асарлари театр жамоалари пойтахтимизга ташриф буюриб форумда иштирок этишди. Ҳар бир спектаклни хорижлик мутахассислардан иборат ҳайъат аъзолари баҳолаб бордилар. Шунингдек, форум доирасида “Таълим дастури” амалга оширилди. Унда ёш театр ижодкорларига ўз касбий тажрибалари билан ўртоқлашиш имкони берилди. Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институти театр йўналишида таълим олаётган талабалар билан ўтказилган маҳорат дарслари ва семинар-тренинглар анжуманнинг сабоқ ва қизиқарли онлар билан тўлдирди.

Форумнинг мақсади: Халқаро ҳамдўстлик аълоқаларини ривожлантириш, ёш режиссёрлар, актёрлар, рассомлар ижодини намоён қилиш, баҳолаш, рағбатлантириш, истиқболини режалаштириш ва ижодий тажриба алмашиш. Ёш театршунослар фаолиятини кузатиш ва тажриба алмашишдан иборат.

Форум ҳақида – “…Қувонарлиси, ушбу форумда иштирок этаётган Ўзбекистонлик театр ижодкорларининг барчаси ёшлар эканлигида. Энг муҳими, улар хорижлик ҳамкасблари билан ўзаро тажриба алмашишга тайёр. Ўйлаймизки, мазкур форум турли миллат вакилларининг ўзаро тажриба алмашиш майдонига айланиб, ёш ижодкорлар учун катта имкониятлар эшигини очади. Шунингдек, театр соҳасидаги истиқболли ҳамкорликларга замин ҳозирлайди” - деб Маданият вазири Озодбек Аҳмадович Назарбековнинг расмий саҳифасида эътироф этилди.

Форумнинг ҳар бир куни режа асосида ва белгиланган вақтда спектакллар намойиши, маҳорат дарслари билан давом этди. 30 ноябрь куни Маданият вазирлиги биносида форум доирасида ташкил этиладиган тадбирлар юзасидан матбуот-конференцияси бўлиб ўтди. Конференцияда форум ҳафталиги кун тартиби кўриб чиқилди ва ҳайъат аъзолари эълон қилинди. Сўнг тадбир иштирокчилари Тошкентнинг “Ҳасти-Имом” мажмуасига ва “Адиблар ҳиёбони”га ташриф буюришди. Ўзбек Миллий академик драма театрида карнай-сурнай садолари остида форумнинг тантанали очилиш қисми бошланди. Ҳар бир давлат ўз байроқлари билан бинога ташриф буюргач театр фоесида йиғилдилар. Фоедаги ЛEД экранларда ҳар бир давлат театрларининг фасад кўриниши намойиш этиб турилди. Бошловчилар бирма бир театр жамоаларни эълон қилдилар ва ҳар бир театр ташкилланган саналарни қайд этишди. Унга кўра 1937 йил 15 ноябрда ташкил топган Константин Сергеевич Станиславский номидаги Ереван давлат рус драма театри, 1990 йилда ташкил топган Беларус драматургияси театри, 2010 йилда асос солинган Илия давлат университети Илиауни театри, 1990 йилда ташкил топган Молдава Республикаси Сатрикус Ион Лука Караджале Миллий театри, 1991 йилда академик мақоми берилган Озарбайжон давлат академик миллий драма театри, XVIII асрнинг сўнгги йилларида Халқ уйи сифатида фаолиятини бошлаган Россия Федерацияси Александр Сергеевич Пушкин номидаги Псков академик драма театри, 1932 йилда ташкил этилган Тожикистон Республикаси Тухфа Фазилова номидаги давлат мусиқали драма театри, 1980 йилда “Афсонавий шеърият” театри сифатида ташкил этилган Украина Республикаси “Олтин дарвоза” Киев академик театри, 1929 йил Фрунзе шаҳрида ташкил этилган Бакен Кидикеева номидаги Қирғизистон давлат ёшлар ва ёш томошабинлар театри, 1945 йил 7 ноябрда ташкил этилган Габит Мусрепов номидаги Қозоғистон давлат академик болалар ва ўсмирлар театри, 1975 йилдан профессионал театр сифатида фаолиятини бошлаган Ўзбекистон Республикаси Сирдарё вилояти мусиқали драма театрлари эълон қилинди.

Форумни Қозоғистон Республикаси Габит Мусрепов номидаги Қозоғистон давлат академик болалар ва ўсмирлар театрининг замонавий соунд драма жанрида яратилган “Кулагер” спектакли бошлаб берди. Иляс Джансугуров муаллифлигидаги “Кулагер” спектаклини ёш режиссёр Фархад Малдагали маҳорат билан саҳналаштирган. Спектаклни томошабинлар давомли олқишлар билан қарши олишди. Ушбу форумда 11 та давлат ўз спектакллари билан иштирок этди. Жумладан,

- Озарбайжон давлат академик миллий драма театри муаллиф Чингиз Айтматовнинг “Манқурт” асарини режиссёр Изама Бабаева саҳналаштирган;

- Ион Лука Караджале номидаги “Сатирикус” миллий театри “Каламуш ови” спектакли муаллиф Петер Туррини, режиссёр Роман Малай;

- Грузиянинг Илия Давлат университети театри “Марат/Боғ” спектакли муаллифи Петер Вайс, саҳналаштирувчи режиссёр Саба Асламазишвили;

- Тухфа Фозилова номидаги Конибодом мусиқали драма театри “Судхорнинг ўлими” спектакли муаллифи Садриддин Айний, режиссёр Муҳиддин Музаффар;

- “Олтин дарвоза” Киев академик театри “Дада, сиз мени яхши корармидингиз?” спектакли. Дмитрий Богославскийнинг “Кетаётган одамларнинг сокин шовқини” пьесаси асосида режиссёр Стас Жирков саҳналаштирган;

- Бакен Кадикеева номидаги Қирғизистон давлат ёшлар ва ёш томошабинлар театри “Самолёт мактубчалар” спектакли муаллифи Эрик Эммануэл Шмит, саҳналаштирувчи режиссёр Айнура Качкинбек қизи;

- К.С.Станиславский номидаги Ереван давлат рус драма театри “Гардения” спектакли муаллифи Элжбета Хованец, саҳналаштирувчи режиссёр Гор Маркарян;

- Беларус Республика драматургия театри “Мен уялмайман!...” спектакли муаллифи Лев Устинов, режиссёр Екатирина Аверкова;

- А.С.Пушкин номидаги Псков академик драма театри “Болакай Тутанхамон қабри” спекталининг муаллифи Оливия Дюфо, режиссёр Элизавета Бондар ҳамда

- Ўзбекистон номидан Сирдарё вилояти мусиқали драма театрининг “Момо ер” спектакллари намойиш этилди. Чингиз Айтматовнинг ушбу асари ёш ўзбек режиссёри Нигора Ғоибназарова томонидан саҳналаштирилган.

Форум доирасида дастурдан ташқари Озарбайжон миллий академик драма театрининг режиссёри Алиф Жаханиров саҳналаштирган “Бир, икки, уч, торт, беш, мен излашни бошлайман…” спектакли, Ўзбекистон Республикаси “Илҳом” театрининг хореогрофи саҳналаштирган Мария Тихомолова саҳналаштирган “Квартет” спектакли ҳамда Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги, Ўзбек миллий Мақом санъати маркази ҳузуридаги Марғилон шаҳар мусиқали мақом театрининг муаллиф Нурилло Аббосхон асари асосида Достон Хақбердиев саҳналаштирган “Навоий” спектакллари томошабинлар ва ҳакамлар ҳайъати эътиборига ҳавола этилди.

Етти кун давом этган форумда намойиш этилган спектакллар жанр ва мавзу жиҳатидан бир-биридан кескин фарқ қилди ва ҳар бир давлат спектакли ўзига ҳос услубга, ўзига ҳос талқинга эга. Спектакллар томошабинлар ва мутахассислар томонидан қизғин кутиб олинди.

Пойтахтимизнинг Ўзбек Миллий академик драма театри, Муқимий номидаги Ўзбекистон давлат мусиқали театри, Ўзбекистон давлат ёш томошабинлар театри, Ўзбекистон давлат академик рус драма театри, Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон давлат академик катта театри, Ўзбекистон давлат ёшлар театри, “Дийдор” ёшлар экспериментал театр-студияси, Илҳом театрлари бириктирилган театр жамоаларига мезбонлик қилишди ва ушбу театрларда очиқ эшиклар куни бўлди. Жараён ҳафта давомида оммавий ахборот воситалари томонидан ёритиб борилди.

Форум дастурини кўриб, беихтиёр Сирдарё вилояти мусиқали драма театрининг “Момо ер” спектаклига қизиқишим ортди. Талабалик йилларимда фақат гранпластинкаларда тинглаган эдим. Ушбу спектаклни Сирдарё мусиқали драма театри Чингиз Айтматовнинг 90 йиллигига бағишлаб саҳналаштирган ва театр репертуаридан 2018 йил 25- сентябрдан буён алоҳида ўрин олган экан. Дастлаб 1965 йил Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби композитор Икром Акбаров “Момо ер” мусиқали драммасини яратди. Театршунослар таъкидлашича сўнгги бор ушбу мусиқали драма 1987- йил саҳна юзини кўрган ва узоқ муддат давомида театрлар репертуаридан четлашиб қолган. Драма сифатида режиссёр Ғофур Мардонов томонидан Ўзбек Миллий академик драма театрида 2017 йил саҳналаштирилган. Момо образини Ўзбекистон халқ артисти Малика Ибрагимова маҳорат билан ўйнаган ва бугунги кунга қадар намойиш этилмоқда.

Режиссёр Нигора Ғоибназарова саҳналаштирган “Момо ер” спектаклига ташриф буюрганимизда мусиқали драма ва дараманинг синтезлашган кўринаши гавдаланди. Мусиқий қисмларига Фарход Карабоев раҳбарлик қилган. Момо ва келин образини актёрлар маҳорат билан ижро этишди лекин, хонандалик қобилиятлари бўлмаганлиги сабабли саҳна четида Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артистлар Озода Абдуллаева, Шухрат Абдуллаев, Раъно Хаитовалар а capella қилиб керакли арияларни куйлаб туришди. Спектакль қиргиз халқининг лирик оҳанглари аудио ёзуви фонида бошланди. Спектакль ўзбек тилида ўйналди ва кенг доирадаги томошабинларни инобатга олган ҳолда саҳна юқорисидаги махсус мониторда рус тилига таржимаси ўтиб турди. Спектакль намойиши мувоффақиятли бўлди, томошабинлар олқишлар билан кутиб олдилар. Режиссёр билан спектаклдан сўнг бевосита боғланганимда, келажакда ушбу спектаклни мусиқали драма сифатида тикланаётганини таъкидлади. Бугунги кунда оркестр партиялари устида Сирдарё мусиқали драма театри жамоаси диржёрлари ва ижрочилари иш олиб бораётганини айтиб ўтди. Театр жамоа фаолиятига омад тилаб ўз суҳбатимизни якунладик.

Форум доирасидаги ҳар бир театр жамоалари намойиш этган спектаклларидан сўнг Ўзбекистон Республикаси Маданият вазири Озодбек Аҳмадович Назарбековнинг “Форум иштирокчиси” сертификати ва гулдастаси билан тақдирландилар. Шунингдек мезбонлик қилган ўзбек театр жамоалари ҳам сертификат ва совғалар билан тақдирлаб боришди. Ҳар бир мезбон театр Халқаро театр жамоалари яъни ҳамкасблари билан ижодий мулоқотда бўлиб, илиқ қарши олишди.

Тожикистон Республикаси Конибодом шаҳридан ташриф буюрган Тухфа Фазилова номидаги давлат мусиқали драма театр Садриддин Айнинйнинг “Судхўрнинг ўлими” асари асосида Муҳиддин Музаффар саҳналаштирган “Қори Ишкамба” спектаклини намойиш этишди. Спектаклни 3 актёр ижро этди. Рақс ва доира жорлигидаги фолклёр асарлар ижроси ўзига ҳос услубда ижро этилди. Ўзбекистоннинг буюк режиссёри, “Дийдор” ёшлар–экспериментал театр студияси асосчиси Баҳодир Йўлдошев инстенировкаси асосида саҳналаштирилган ушбу спектакль комедик жанрда. Реквизитлар кам (нарвон, арава, салла ва бошқалар) лекин бир вақтда бир нечта вазифани бажариш учун қўлланган. Тожикистон актёрлари бор маҳоратларини қўллаб рус ва тожик тилида хар бири 4, 5 та образни тасвирлаб беришди. Ижро этилган образлар ҳакамлар ҳайъати аъзолари ва томошабинлар томонидан бардавом олқишлар ила қарши олинди.

Форум дастури дорасидан ташқари намойиш этилган Марғилон шаҳар мусиқали мақом театрининг муаллиф Нурилло Аббосхон асари асосида Достон Хақбердиев саҳналаштирган “Навоий” спектаклига ташриф буюрдим ва ўриндиқлар етмаганини гувоҳи бўлдим. Саҳнанинг икки четидан созандалар ўрин олган – катта ва кичик доира, соз, ғижжак, най, танбур, сато. Аёл ва эркак хонандалар ўз ансамблларини кулис ортидан саҳнага куйлаб чиқиб келишди ва куйлаб саҳнани тарк этишди. Спектаклдаги мусиқий асарлар шу қадар маҳорат билан ижро этилдики, саҳнада воқеа гавдаланаётганига қарамай томошабинлар қарсак чалиб юборишди. Айниқса танбур жўрлигида Азизбек Абдуазимов томонидан ижро этилган “Топмадим” ашуласи спектаклни авжини кўрсатди. Ушбу мақом спектакль сўнгида хонанданинг ижрочилик маҳоратини Муқумий номидаги давлат мусиқали драма театри раҳбари Александр Бекжонов ҳам ўз нутқида алоҳида қайд этди. Мақом спектакли Навоий ижоди, асарларининг яратилиш тарихини тасвирлаган болиб, фоний дунёдан боқий дунёга халқ учун хизмат қиладиган асарлар яратиш учун сафарбар қилингани ҳақида гапирилган. Ҳамса достони асос қилиб олинган. Мақом спектаклига Алишер Навоий ғазаллари асосида яратилган мақом ва бастакорлик асарлари киритилган бўлиб, улар – “Сараҳбори Ироқ” (Ироқ мақомидан), “Эй сабо” (Дони Зокиров мусиқаси), “Ял-ялли” (Юнус Ражабий мусиқаси), “Қошиёсин-му дейин” (Орифхон Хотамов мусиқаси), “Соқийномаи Баёт” (Наво мақомидан), “Оҳ ки”, “Бўлмиш” (Абдуҳошим Исмоилов мусиқаси), “Топмадим” (Саиджон Калонов мусиқаси) каби асарлардир.

Форум ғолиблари 2021 йил 7 декабрь куни Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон давлат академик катта театрида тақдирланди. Тадбирни форум иштирокчилари, актёрлар, режиссёрлар, ҳакамлар ҳайъати аъзолари ва томошабинлар ҳаяжон билан қарши олишди. Форум натижасига кўра,

- Учинчи ўринни – К.С.Станиславский номидаги Ереван давлат рус драма театри режиссёри Гор Маркаряннинг “Гардения” спектакли қўлга киритди.

- Иккинчи ўрин – Грузиянинг Илия Давлат университети театри режисйёри Саба Асламазишвилининг “Марат/Бог” спектакли олди.

- Биринчи ўрин - Украинанинг “Олтин дарвоза” Киев академик театри режиссёри Стас Жирковнинг “Дада, сиз мени яхши корармидингиз?” спектаклига берилди.

Сирдарё вилояти мусиқали драма театрининг “Момо ер” спектакли форумнинг “Махсус соврини”га эга бўлди. Сирдарё театри жамоаси Москва шаҳрида 2022 йилда бўлиб ўтадиган халқаро фестивалга йўлланмани қўлга киритишди ҳамда ушбу театр актёрлари Москва бадиий академик театрининг малака ошириш курсларига таклиф этилдилар.

Форумда белгиланган мақсадга мувофиқ Халқаро Ҳамдўстлик алоқалари ривожлантирилди, ёш режиссёрлар, актёрлар, рассомлар ижоди намоён қилинди, форум дастури доирасидаги “Таълим дастури” лабороториясида етти кун давомида ёш режиссёрлар, рассомлар ва театршунослар биргаликда Александр Неверовнинг “Ташкент – город хлебный” ҳикояси асосида режиссёр Шухрат Аббосов 1968 йилда суратга олган “Тошкент нон шаҳри” асарини саҳналаштиришди.

Халқаро талабларга ҳар томонлама жавоб берадиган малакали ёш режиссёр, актёр, рассом каби мутахассисларни шакллантиришда бу каби форумлар юқори натижа бериши шубҳасиз. Келажакда бу каби халқаро форумлар кенг доирада ўтказилса мақсадга мувофиқдир. Haydarova Nodira Baxtiyorovna (munozara) 11:09, 14-Sentabr 2022 (UTC)

Brayl musiqa nazariyasi

Musiqa nazariyasi (Brayl tizimida musiqiy belgilarni o‘rgatuvchi, ko‘zi ojiz musiqachilar bilan ishlovchi o‘qituvchilar uchun o‘quv qo‘llanma /K.Saidov: ma‘sul muharrir S.Begmatov; O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi - Toshkent: “Musiqa” nashriyoti, 2019. 113 b.

Mazkur o‘quv qo‘llanma O‘zbekiston davlat konservatoriyasi

O‘quv-uslubiy kengashi tomonidan

nashrga tavsiya etilgan

(№ 4, 29.12.2017)

Tuzuvchi muallif:

Komil SAIDOV

Mas’ul muharrir:

San’atshunoslik fanlari nomzodi, professor -

Soibjon BEGMATOV

Nashr uchun mas’ul muharrir:

Musiqashunos -

Nodira HAYDAROVA

Taqrizchilar:

O‘zbekiston davlat konservatoriyasi professor v.b. -

Oydin ABDULLAYEVA

O‘zbekiston davlat San’at va madaniyat instituti dotsenti -

Orolmirzo SAFAROV

O‘zbekiston davlat konservatoriyasi qoshidagi IBAL o‘qituvchisi-

Lola KASIMOVA

Mazkur o‘quv qo‘llanma musiqa nazariyasining ta‘lim tizimi uchun zarur bo‘lgan asosiy mezonlar bayoniga bag‘ishlangan bo‘lib, ko‘zi ojiz musiqachilar bilan ishlovchi barcha o‘qituvchilarga mo‘ljallangan. Qo‘llanmada asosiy qonuniyatlar mukammallashtirilgan va ko‘zi ojizlar uchun qulay belgilar ishlab chiqilgan, murakkab kombinatsiyali belgilar ixchamlashtirilgan. Qo‘llanmadan musiqa nazariyasini o‘zlashtirishni istagan musiqa san’ati namoyondalari va qiziquvchilar foydalanishlari mumkin.

ISBN 978-9943-5090-9-2

MUALLIFDAN

Brayl alifbosidagi nota belgilari jahonda ko‘zi ojizlar uchun mo‘ljallangan yozuv uslubidir. Ushbu nota yozish tizimi ilk bor Lui Brayl tomonidan 1834-yili Parijda e‘lon qilingan va ko‘plab mamlakatlar orasida juda tez ommalashgan. Ushbu nota tizimi yaratilgan davrdan boshlab, hozirgacha uzluksiz tarzda takomillashib kelmoqda. Vaqti-vaqti bilan turli mamlakat musiqachilari xalqaro konferensiyalarda yig‘ilib, o‘z yangi g‘oyalari asosidagi ishlarini taqdim etib, tizimga yangi belgilar qo‘shib kelmoqdalar. Amaliyotda esa musiqiy asarlar yozish usullari tobora mukammallashib bormoqda. Buning natijasida ko‘zi ojiz musiqachilarga o‘qishlari uchun imkon qadar qulaylik yaratuvchi belgilar kiritilmoqda.

Ushbu qo‘llanma ko‘zi ojiz o‘quvchilar bilan ishlovchi, xususan musiqiy nazariy fanlari o‘qituvchilari hamda keng kitobxon o‘quvchilar uchun yaratilgan. Bunda ko‘zi ojizlar uchun jahon nashriyoti amaliyoti va yurtimiz bu borada erishgan muvaffaqiyatlariga asoslanib, ya‘ni Z.I.Shaminoy, G.P. Klevezalya va G.A.Smirnovlarning “Brayl nota tizimi” qo‘llanmasida ta‘riflangan ishora belgilar hamda Saidov Komiljonning “Shashmaqom” mushkilot bo‘limi kitobida ishlatilgan zaruriy belgilar zamonga mos holda yangicha yondoshishlar bilan kiritilgan. Qo‘llanmadagi mavzular ketma-ketligi Brayl tizimidagi yozuv qonun-qoidalari tartibiga asoslandi. Shu sababli musiqa nazariyasidagi mavzular ketma-ketligidan oz bo‘lsa-da farq qiladi. Qolaversa, Brayl nota yozuvi ta‘limining o‘ziga xos yangicha tarkibiy tizimi shakllantirilib, kitobxonlar e‘tiboriga havola etilmoqda.

Ushbu tartibning eng asosiy mohiyati braylcha yozuvning nota chiziqli tizim bilan birga aniq berilishidir. Qo‘llanma Vaxrameyevning “Musiqaning elementar nazariyasi”¹ darsligi asosida o‘ziga xos tartibda tuzilgan.

Qo‘llanmadagi nomerlar - paragraf va nota misollar bilan bog‘liq holda bir-biriga muvofiq berilgan. Bu esa ko‘radigan o‘quvchilar va ko‘zi ojiz musiqachilarning o‘zaro muloqoti uchun yengillik yaratib, foydalanuvchilar uchun to‘liq va aniq bayon etilgan.

V. Vaxrameyev - "Элементарная теория музыки", Музыка, Москва 1968 (5-nashri)

Nota misollari va belgilar jadvali ikki uslubda tasvirlab berilgan. Ya‘ni nota yo‘li tizimi (yassi pechatli shriftda, qabul qilingan nomlanishi) bo‘yicha, ikkinchidan, bir vaqtda Brayl (nuqtalar kombinatsiyasi) tizimida. Ushbu “belgi ostida belgi” asosida, ya‘ni yassi pechatli belgi, ostida unga monand nuqtali kombinatsiyani tasvirlashda aniqlik eng yuqori darajada amalga oshirilgan. Bunda har ikki, ya‘ni Brayl kataklari va yassi pechat o‘rganilishiga yo‘naltirilgan. Nota va boshqa belgilarning nota yo‘lida qo‘shilish normalari tushuntirilgan. Nota misollariga kelganda, e‘tibor qaratilishi kerak bo‘lgan joylar tartib darajasida ajratib ko‘rsatiladi.

Ushbu nashrda asosan - ko‘zi ojizlar uchun eng kerakli bo‘lgan umumiy nota yozuvi bilan bog‘liq barcha belgilar, turli musiqiy asarlarning nota ko‘rinishida va brayl tizimidagi musiqiy belgilarning yozilish uslubi umumlashtirilgan holda berilgan. Keyingi qismda esa maxsus mutaxassisliklar, solfedjio, turli cholg‘u va yakka, xor qo‘shiqlari, nazariya hamda ko‘zi ojizlar bilan ishlovchilar uchun nota belgilari berilishi rejalashtirilgan.

Ushbu kitob Brayl nota yozuvi bo‘yicha Shashmaqom notasini yozishda Saidov Komiljon qo‘llagan va kiritgan yangi belgilar ta‘rifi, nazariy qoidalari hamda ko‘plab maxsus adabiyotlardagi belgilar asosida tayyorlangan.

Qo‘llanmani tayyorlash uchun Brayl nota tizimidagi mavjud (Rossiya, Germaniya, Fransiya) mualliflarining adabiyot, qollanmalari hamda internet saytlaridagi jahon Brayl tizimi uchun moslangan belgilar qoidalari asos bo‘lgan va o‘ziga xos yondoshishlar bilan milliy maqom kuylari uchun ishlatiladigan yangicha belgilar ishlab chiqilgan.

Qo‘llanma kirish va 32 paragrafdan iborat bo‘lib, har birida musiqa nazariyasining muayyan mavzusi bayon etilgan. Asosiy maqsad, ko‘rishga imkoniyati bo‘lmagan, san’at yo‘lidagi kasbni tanlagan san’atkorlar va musiqaga qiziqqanlar musiqa nazariyasidan yetarli darajada saboq olishlari uchun imkoniyat yaratishdir.

Shu bilan birga, ko‘zi ojizlar bilan ishlovchi o‘qituvchilarni shakllantirish va ta‘lim jarayonini zamonga mos rivojlantirishdan iboratdir. Qo‘llanma yordamida har qanday musiqa o‘qituvchisi Brayl yozuvini o‘zlashtiradi va ta‘lim bera oladi. Shu orqali sozanda va xonandalar bilim oladilar va albatta ta‘lim sifatini oshirishda asosiy bosqich vazifasini o‘taydi.

KIRISH

Brayl tizimida barcha nota belgilari, harflar va boshqa kimyoviy, matematik va fizik belgilar ham katak ichida nuqtalar bilan ifodalanadi. Har bir katakda odatda 6 tagacha nuqta joylashadi. Shu sababli “olti nuqtali” tizim, deb ham nomlanadi. Ular quyidagicha raqamlanadi: Haydarova Nodira Baxtiyorovna (munozara) 11:50, 14-Sentabr 2022 (UTC)

CHASHMALAR SARCHASHMASI

Soibjon BEGMATOV, O‘zbek milliy maqom san’ati markazi bosh direktori, san’atshunoslik fanlari nomzodi, professor

Annatatsiya: Maqolada o‘tmishda yashab ijod etgan musiqa bilimdonlari, xalq bastakorlari ijodining mahsuli, xalqimiz ma’naviy dunyosining ohanglardagi in’ikosi ekanligi, ularning shakllanish davridan boshlab rivojlanish mezonlaridagi o‘ziga xos mumtoz shaklu-shamoili, ilmiy va amaliy tartib qoidalari, shuningdek, ushbu san’atda mujassamlangan ilohiy, tarixiy, nazariy va amaliy mezonlar, XXI asrga kelib maqomlarimizning qayta jonlanishi ham kelajak avlod tarbiyasiga katta e’tibor qaratilishi yoritib berilgan. Kalit so‘zlar: Maqom, ilm, nazariya, an’ana, ijrochilik, risola, uslub, maqomot, Forobiy, Ibn Sino, Navoiy, Fitrat, sozanda, xonanda, ustoz-shogird, bastakorlik, mumtoz, chashma, musiqa.

Аннотация: В статье рассматривается творчество знатоков музыки прошлого, творчество народных композиторов, отражение в напевах духовного мира нашего народа, их неповторимые классические формы, научные и практические закономерности развития со времени их становления, а также, божественные, исторические, теоретические и практические критерии, воплощенные в этом искусстве, возрождение макомного искусства в XXI веке и большое внимание, уделяемое воспитанию будущих поколений. Ключевые слова: Макам, наука, теория, традиция, исполнение, трактат, стиль, макамат, Фароби, Ибн Синa, Навaи, Фитрат, музыкант, певец, учитель-ученик, композиция, классика, родник, музыка

Abstract: The article deals with the work of music connoisseurs of the past, the work of folk composers, the reflection of the spiritual world of our people in melodies, their unique classical forms, scientific and practical rules of development from the time of their formation, as well as, the divine, historical, theoretical and practical criteria embodied in this art, the revival of our Maqom in the XXI century and the great attention paid to the education of future generations. Keywords: Maqom, science, theory, tradition, performance, pamphlet, style, authority, Farobi, Ibn Sino, Navoi, Fitrat, musician, singer, teacher-student, composition, classical, spring, music.

Maqom - insoniyat ma’naviy dunyosini shakliy, ma’rifiy, amaliy, aqliy va ruhiy unsurlarining go‘zal uyg‘unlikdagi falsafiy kamolotini shakllantiruvchi va ilhomlantiruvchi manba – ruhiy ozuqadir. Negizi ilohiy, ijodiyoti ilmiy, amaliyoti esa mumtozlik asoslarni o‘zida mujassam etishligi bilan xarakterlanadi. Zero, ushbu omillar milliy qadriyatlar samo’sidan bunyod bo‘lishi, asl milliy urfiy an’analarni o‘zida mujassam etishi va insoniyat kamolotida “Nasri Allohiy” qabilida qalblarni quvvatlantirishi bilan qadrli hisoblanadi. Ushbu san’at muqaddasligining ham zaminida ana shunday ma’nolarga boy qadriyatlar, sirli ohanglar olami jamlanganligi bilan ahamiyatlidir. O‘zbek xalqining bunday ma’naviy ne’matdan bahramand bo‘lishining o‘zi ham katta baxtdir. Zero, ma’naviyati buyuk xalqlarning merosida mumtoz musiqasi bor, mumtoz musiqasining gultoji bo‘lgan yetakchi janri - maqomoti bor. Ma’lumki, maqomlar o‘tmishda yashab ijod etgan bilimli, ilmli xonanda, sozanda va bastakorlar ijodida kamol topgan mukammal janrdir. Ularning shakllanish davridan boshlab rivojlanish mezonlarida o‘ziga xos shakl-shamoili, tartib qoidalari va ijrochilik an’analari yuzaga kelgan. Eng muhimi musiqa san’atining nazariy omillari asosida, qadriyatlar negizida va milliy an’analarning go‘zal uyg‘unligida ijod etilib, avlodlar ijro amaliyotida charxlanib, asrlar osha avaylab-asrab, xalqimizni bahramand etib kelmoqda. Maqomlarning rivojlanishiga uning ijodiyoti va ayniqsa ijro amaliyotiga bo‘lgan munosabatning ahamiyati katta. Chunki, maqom tarkibida mujassamlangan bir qator ilohiy, tarixiy, ma’naviy, madaniy, nazariy va amaliy mezonlardagi hayotiy xususiyatlarining ahamiyati buyukdir. Ularning insoniyat ma’naviy dunyosini shakllantirilishida eng muhim hisoblangan jihatlar, ya’ni ruhiy ozuqa sifatida quvvatlantirish, ma’rifatidan bahramand etish, qalbida ishq - muhabbat, fidoyilik, sadoqat, ulug‘vorlik tuyg‘ularini ilhomlantirish kabi xislatlar o‘z aksini topgan. Azaldan musiqa amaliyotini bezab, yangidan yangi ijod namunalari bilan boyib kelayotgan musiqaning sir-sinoatlari, nazariy asoslarini ilmiy tadqiq etishni boshlab bergan va ilmda Muallimi soniy nomi bilan mashhur bo‘lgan Abu Nasr Forobiy o‘zining “Katta musiqa kitobi” (“Kitabul musiqa al-Kabir”)ning boshlanish qismida musiqiy yetuklikning asosiy omillari haqida qimmatli fikrlarni bayon etgan. Xususan: -“Inson har bir nazariy san’at (sohasi)da yetuklikka uch holat orqali erishadi… Uchinchi holat – bu ilmda uchraydigan qiyin (masalalarni) anglash, boshqa nazariyotchilarning (bu haqdagi) qarashlarini tekshira bilish, ularni ichidan to‘g‘ri va noto‘g‘rilarini ajratish, to‘g‘risini topib, noto‘g‘risini tuzata olish quvvatiga ega bo‘lish” [1:6]. Bundan anglash mumkinki, xalqimizning mumtoz musiqa namunalari bo‘lmish maqom san’atiga bo‘lgan azaliy an’analari, ularning asrlar osha bizgacha yetib kelayotganligining asosiy sabablaridan biri, ustozlarning merosga bo‘lgan ana shunday munosabatining natijasidir. An’ananing asrlar osha rivojida maqom bilimdonlari, ustozlari, xonanda-yu sozandalari doimo rioya qilib kelganliklari ushbu sohaning ibratidir. Zero, shu an’anaga asoslanib maqomlar o‘z shaklu-shamoili, qadriyati va an’anasi, ijrochilik maktabi, ijro uslubini saqlab kelgan. XX asr maqomdon olimi Is’hoq Rajabov o‘zining tadqiqotlarida alohida qayd etgan va unga asoslanishini vazifa qilib ko‘rsatgan omili ham xuddi ana shu Farobiyning yetuklik mezonining uchinchi holatini asosiy g‘oyasidir. Ya’ni, musiqashunos olim Is’hoq Rajabov buni o‘zining “Maqomlar masalasiga doir” (Yangi nashri “Maqomlar”) kitobida har bir maqom ustoziga eslatma sifatida quyidagilarni bayon etadi: - “Shashmaqom cholg‘u, ashula bo‘limidagi kuy va ashula yo‘llarining eshituvchilarga to‘g‘ri yetib borishi, ularga zavq va lazzat bag‘ishlay olishi ularni boshqa musiqa asarlari kabi yaxshi ijro etilishiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Shashmaqom va boshqa yirik shakldagi xalq musiqa asarlarini ijro etishda cholg‘uchi va hofiz maxsus malaka hosil qilgan bo‘lishi, maqomlarni ijro etish mahoratini yuksak darajada egallagan bo‘lishi lozim. Sifatsiz ijro etish maqom yo‘llari haqida noto‘g‘ri tasavvur qoldirishi mumkin” [6:296] – deb, zamonaviy yondoshuv bilan Forobiy ta’limotini nechog‘lik muhimligini zamon ruhida talqin etadi. Shu bois bo‘lsa kerak maqom, amalda va ilmda yetuklikni talab etadigan, shakllanib urfga aylangan qoidalar asosida rivojlantiradigan, xalqimizning ma’naviy dunyosini ohanglarda in’ikos etadigan san’at namunasi ekanligini doimo esda saqlashimizni talab etadi. Ushbu qoida, maqomlarning ijodida va ijrosida har tomonlama soflik hamda mukammallikni garovi sifatida xizmat qilishi begumondir. Eng avvalo bu xislatlar maqom so‘zining bir qator ma’nolarida o‘z ifodasini topganligi, ularning xilma-xil ichki yo‘nalishlarga ishorasi sifatida ham rahnamolik qiladi. Chunonchi, maqom so‘zi - joy, istiqomat o‘rin, parda, shakl, janr, tovushqator-lad, kuy, ohang, asar, turkum, uslub kabi manolarni anglatadi. Har bir so‘zga ohang kesimida ijodiy yondoshilsa, o‘sha Forobiyning - “Musiqa san’ati, bir so‘z bilan aytganda, kuylarni va ularni muloyimlashtiruvchi, ularga yetuklik va ko‘rk bag‘ishlovchi narsalarni o‘zida qamrab olgan san’atdir” deb ko‘zlagan fikri va e’tirofi naqadar haqiqat ekanligiga iqror bo‘lamiz. Demak, maqomlarning ijodi va ularning munosib rivojlanishi zamon va makon qabilidagi munosabatlarda shakllanadi va rivojini topadi. Shu bois bo‘lsa kerak Ibn Sino o‘zining ta’limotida musiqiy ohangning ta’sirini kuchaytirishni va ohanglarda qo‘llaniladigan rang-barang jozibalarni va ohangdosh jilolarning ahamiyatiga katta e’tibor qaratadi. Har bir tovushdan 3-4 sado rangini hosil qilish mumkinligini uqtirib o‘tadi. Ibn Sino musiqa ta’limotida sof tabiiy parda tizimiga katta ahamiyat qaratadi. Asosiy mezon, purma’no kuylarning ohangdoshlik asosidagi tarannumi deb ta’kidlaydi. Qanchalar tovushlar munosabati musaffo va (obertonlar) rang-barang bo‘lsa, shunchalar tarannum tusi boy va mazmunli bo‘lishi uqtiriladi. Navoiy ta’biri bilan aytganda – “...ko‘ngil xush ohangdan quvvat, ruh esa xush ovozdan oziq oladi. Yoqimli ovozu mahorat bilan kuylaydigan xonandadan dard ahlining o‘ti yana alangalanadi. Agar go‘zal bo‘lsa, hissiyot ahlining o‘rtasida qiyomat ko‘tariladi...” [2:29] deb, ohangning go‘zal sadolanishini ahamiyati, ovoz sinoatidagi sir-asrori, ijro sofligini muhimligi insoniyatga olam-olam ma’naviy ozuqa berishga qodirligini ta’riflab beradi. Lekin, buning uchun har tomonlama mukammallik talab etilishi begumondir. Mukammallikning esa bir qator tabiiy va amaliy talablari mavjud. Albatta musiqa san’ati ustalarining talqinida yetuklik kasb etishini Hazrat Navoiyning quyidagi ta’rifidan anglab olish mumkin. Ya’ni, mutafakkir shoir o‘zining “Holati Pahlavon Muhammad” asarida – “...Ul jumladin advor va musiqiy ilmidurkim, chun lahjasi va husni savti xub ekandur va usuli mazbut va harakoti va sakanoti marg‘ub. Ul daqiq fanda qo‘shish va sa’y ko‘rguzub, daxli tom va mahorati molokalom topib erdi va dilkash naqshlar va amallar va dilpisand qavllar va g‘azallar tasnif qilur erdi va xo‘b aytur erdi” [3:90] – kabi ta’rif ila zamon musiqachisi, ijodkori amalini tahlilini keltiradi. Unda iste’dod, bilim va ilm, harakat, idrok, ijod, ovozning mahoratli talqinlarini mukammalligi qayd etib o‘tiladi. Qolaversa, mumtoz musiqa ilmi va amaliyotining nafaqat ijrolari yoki talqinlari bilan, balki jarayonni ilmiy-nazariy uyg‘unlikda va muvofiq holda rivojlanishi lozimligini, Hazrat Navoiy o‘zining asarlarida atroflicha bayon etib beradi. Musiqa san’ati namoyandalarining bunday yetuklik darajasida kamolotga erishishligi xususida keltirilgan asarlardan tashqari “Holati Sayid Hasan Ardasher” [4:58,59], “Muhokamat ul-lug‘atayn”, “Mezon ul-avzon”, “Lison ut-tayr”, “Majolis un-nafois” asarlarida qimmatli ma’lumotlar keltirib o‘tganligini e’tirof etish mumkin. Zero, - “Tarbiya – ta’lim ishlarining boshida turgan Alisher Navoiy” [5:47] o‘z zamonasining ilg‘or ijodkorlari, shoiru fuzalolari sozandayu xonandalariga musiqa haqida risolalar, davrining mumtoz musiqa namunalaridan naqshlar va amallar, qavl va g‘azallar bog‘lashliklariga buyurgan. Bir qator musiqiy risolalar, turkumiy naqsh va savtlar bitilgan. Lekin, ilmiy nuqtai nazaridan Navoiyning iltimosiga ko‘ra, ustozi Abdurahmon Jomiy hazratlari tomonidan bir mukammal “Musiqiy risola” bitiladi va bu risola hozirgi davrgacha o‘zining mavqeini saqlab kelayotganligi barchaga ayondir. Bu ham har bir davrning ustozlari, bilimdon olimlarining ijodi ibrat darajasida o‘rganilishiga va rahnamo bo‘lishligiga bir dalili isbotdir. Maqom san’atini zamonaviy jarayonda asrab-avaylash, avlodlardan og‘zaki an’anada o‘tib kelayotgan bebaho Shashmaqom namunalarini, davrining bilimdonlari bo‘lgan ustoz san’atkorlar ijrosida grammafonga yozib olinishi, yozma manbalarini yuzaga kelishiga sababchi bo‘lgan insonlardan biri Abdurauf Fitratdir. Uning say’i harakatlari samarasida xalqimizning kelajak avlodlariga maqom san’ati muhrlangan 3 ulkan manba meros bo‘lib qoldi. Shashmaqomning grammafondagi ovoz yozuvi, Shashmaqomning nota yozuvi kitobi (Muallif V.Uspenskiy, “Шесть музыкальных поем”) va “O‘zbek klassik musiqasi va uning tarixi” kitobi. Bu ilmiy va amaliy meroslar maqomot ta’limotida dasturi amaldir. Ayniqsa uning tarixiy-nazariy kitobi maqomshunoslikdagi o‘ziga xos darsliklardan biri sifatida e’tirof etib kelinadi. Abdurauf Fitrat avvalo musiqiy risolanavislik an’anasini XX asrda davom ettirishga muvaffaq bo‘lgan. Risolada musiqa tarixi, mumtoz usullar tizimi, musiqiy cholg‘ular ta’rifi va musiqa tarixi kabi tarmoqlar asosli yoritilgan. Maqomlarimizning shakllanish jarayoni o‘ziga xos tarixiy ma’lumotlar bilan yoritiladi. Xususan shakllanish jarayonining Temuriylar davri bilan izohlab yozadi: “Temurdan burun ham O‘rta Osiyoda asoslarini arab-erondan olg‘an musiqiy san’ati bor edi. Biroq Temurning buyrug‘i bilan har tomondan keltirilgan ixtisoschi olimlarning g‘ayratlari bilan bu san’at birdan jonlandi, oyoqqa bosti. Islom sharqining har tomonidan keltirilgan cholg‘ular, cholg‘uchilar bizning bu kungi klassik musiqiyimizning yuksalishiga, ko‘tarilishiga xizmat qildilar. Oz zamonda yerlilardan ulug‘ musiqiyshunoslar yetishdilar. Hatto “Tuhfatu-s-surur”ning (Hofiz Darvesh Ali Changiy asari) aytishiga ko‘ra mashhur Ulug‘bek Mirzoning o‘zi ham musiqiy olimlaridan sanalgan” [7:40]. Ushbu berilgan ta’riflarning barchasi maqom san’atining azaliy an’analarini ifodalovchi, ma’naviy dunyosini aks etuvchi va asoslarini tashkil etuvchi tarixiy voqe’liklar davomida tarixga muhrlangan ayrim ijodiy jarayonlarning tafsilotlaridir. Ularning barchasi xalqimizning ma’naviy boyligi sifatida Maqomot ummonida saqlanib kelinmoqda. Yuqorida qayd etilgan ma’lumotlar maqomlarning azaliy an’analarini hayotga tadbiq etilishidagi yetukliklarga bo‘lgan ishoralar, ijod namunalari, ijro mahoratlari va ilmu–amaliyotning naqadar ahamiyatli ekanligidir. Qolaversa, o‘zbek milliy maqomotining nechog‘lik ulkan ummon kabi buyukligini ko‘rsatadi. Ushbu ummon davrlar osha o‘zining azaliy an’analarini saqlab, turli mintaqalardagi maqom navlari ko‘rinishida xalqimizning ma’naviy dunyosini namoyon etib kelmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. M. Mirziyoyevning tashabbuslari bilan XXI asrga kelib ushbu san’atga yangi nigoh bilan qarash, qayta tiklash, milliy qadriyatlarni zamon ruhi bilan rivojlantirish masalalariga alohida e’tibor qaratildi. Ya’ni, O‘zbekistonda bunga ilk bor yangicha munosabatni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti boshlab berdilar. Uchinchi Renesans ilk bor maqom san’atini qayta tiklash va azaliy an’analar asosida yangi namunalarini yaratish lozimligi bilan boshlab berildi. 4 yil davomida mumtoz musiqaning rivojlantirish masalalariga bag‘ishlangan 30 ga yaqin qaror va farmonlar e’lon qilindi. Bularda maqom san’atining rivojlanish jarayoniga xos asosiy tamoyillar – tashkiliy, ilmiy-tadqiqot va amaliy yo‘nalishlar, ta’lim mezonlari to‘liq va aniq belgilab berildi. Bosh tamoyillari – o‘zbek milliy maqom san’atini saqlash va muhofaza qilish, rivojlantirish va targ‘ib qilishdan iborat. Maqom san’ati xalqimiz hayotining ohanglarda muhrlangan va azaliy qadriyatlari asosida vujudga kelgan ma’naviy boyligidir. Maqomlarni asosli o‘rganish, ularni azaliy an’analarini va boy falsafiy mezonlarini anglash uchun asos bo‘lishi begumondir. Shu bois bo‘lsa kerak O‘zbekiston Prezidenti tomonidan maqom san’ati ijrochiligi, ijodiyoti, ta’lim mezonlari tubdan yangilandi. Xalqimizni maqom sehridan bahramand etadigan maqom chashmalarini yaratilishi, maqom san’atining yangi islohotlarini amaliyotga joriy etilishida muhim ahamiyat kasb etdi. Eng avvalo Respublikamizda ilk bor “O‘zbek milliy maqom san’ati markazi” tashkil etildi. Markazning asosiy vazifasi sifatida - maqom san’atining ilmiy jihatidan o‘rganish, tarixiy va nazariy asoslarini qayta tadqiq etish, ijrochilik yo‘nalishlari amaliyoti bo‘yicha turli maqom anjumanlari, festivallar, tanlovlar tashkil etish. Maqomlarni tadqiqoti bo‘yicha risolalar, o‘quv adabiyotlar nota to‘plamlar yaratish va ta’lim jarayoniga tadbiq etishdir. O‘tgan 4 yil davomida olib borilgan faoliyat o‘z samarasini namoyon etdi. Ta’lim jarayoni isloh qilindi, amaliyot esa qaytadan jonlandi. Maxsus adabiyotlar yaratilib, xalqimizning ma’anviy chanqog‘ini qondiradigan maqom chashmalari bunyod etildi. Ya’ni, 2018-yilda Respublikamizning barcha viloyatlarida namunaviy maqom ansambllari, Shahrisabz shahrida dunyoda ilk marotaba maqomot san’atiga bag‘ishlangan “Xalqaro maqom san’ati anjumani”, 2019-yili Marg‘ilon shahrida Musiqali maqom teatri, 2020-yilda O‘zbekistonning 3 ta mintaqasida - Farg‘ona, Buxoro va Xorazmda Maxsus maqomga ixtisoslashgan maktab-internatlari va Yunus Rajabiy nomidagi O‘zbek milliy musiqa san’ati instituti tashkil etildi. Bulardan muddao: -maqom san’atining an’analariga asoslanib, azaliy an’analarini saqlab qolish; -maqomlarning asl namunalarini o‘rganib, zamonga mos holda rivojlantirish; -maqom ijrochiligidagi ustoz-shogird an’analarini tiklash; -maqom ijodiyotida bastakorlik an’analarini davom ettirishni rag‘batlantirish; -yosh avlodni mumtoz merosga ehtirom ruhida munosib tarbiyalash va qalbiga singdirishdir. -mumtoz she’riy adabiyotda tarannum etilgan umuminsoniy ezgu g‘oyalarni musiqa jo‘rligida targ‘ib va tashviq etish. Maqom jurnalining ushbu ruknida siz mushtariylar, zamonamizga kelib yangitdan qaror topgan maqom chashmalarining – namunali maqom ansambllari faoliyati haqidagi ma’lumotlar bilan tanishib borasiz. Yurtimizda ushbu bebaho san’atning ilmiy rivoji, amaliy kamoloti xususida olib borilayotgan zamonaviy qarashlar va ilmiy tadqiqotlarni kuzatishga muyassar bo‘lasiz. Zero, maqom xalqimiz ma’naviyatining sarchashmasi, iqboli kamolotining manbai, kelajagimiz umidi va ohanglarda muhrlangan milliy g‘ururidir.

Adabiyotlar

1. A.F.Nazarov // Musiqa ijodiyoti masalalari // Т., 1990 y. Abu Nasr al-Farobiy. Kitabul-musiqa al-Kabir kitobidan, (arab tilidan tarjima). 2. Navoiy. A. Mahbub ul-Qulub. Т., 1983 y 3. Navoiy. A. Holati Pahlavon Muhammad. Т., 1967 y. 4. Navoiy. A. Hamsat ul-mutaxayyirin, Т.1967 y. 5. Matyoqubov. O. Maqomot. Т., 2004 y. 6. Rajabov I. “Maqomlar” , Т., 2006 y. 7. Fitrat. O‘zbek klassik musiqasi va uning tarixi. T., 1993 (1926) y.Maqom@BEGMETOV SOIBJON MAXMUDOVICH Haydarova Nodira Baxtiyorovna (munozara) 12:05, 14-Sentabr 2022 (UTC)