Kontent qismiga oʻtish

GRS 1915+105

Vikipediya, erkin ensiklopediya

GRS 1915+105, V1487 Orla ― rentgen qoʻshaloq yulduzi boʻlib, uning komponentlaridan biri oddiy yulduz, ikkinchisi esa qora tuynuk. Tizim 1992-yil 15-avgustda „Granat“ (GRANAT) kosmik observatoriyasining WATCH asbobida kuzatuvlar paytida topilgan. „GRS“ „GRANAT tomonidan kuzatilgan manba“ degan maʼnoni, „1915“ — toʻgʻri koʻtarilish (19 soat 15 daqiqa), „105“ — taxminiy moyillikni (10 daraja 56 daqiqa) anglatadi. Xuddi shu hududdagi infraqizil nurlanish spektroskopik kuzatishlar natijasida aniqlangan[1]. Ikkilik tizim Quyoshdan taxminan 11 kpc masofada Orla yulduz turkumida joylashgan. GRS 1915+105 — Somon yoʻlida maʼlum boʻlgan eng katta yulduz massali qora tuynuk boʻlib, ob’ektning massasi quyosh massasidan 10 karradan 18 karragacha oshadi. Tizim shuningdek mikrokvazar[2]; qora tuynuk sekundiga taxminan 1150 aylanish tezligida aylanadi, qora tuynukning aylanishi 0,82 dan 1,00 gacha (mumkin boʻlgan eng yuqori qiymat)[3][4].

Oʻta yorqin galaktik manba

[tahrir | manbasini tahrirlash]
MERLIN radio interferometri yordamida bir necha kun davomida rentgen nurlari juft GRS 1915+105 kuzatuvlari ketma-ketligi.

1994-yilda GRS 1915+105 materiyani yorugʻlik tezligidan tezroq kuzatilgan tezlikda chiqaradigan birinchi maʼlum galaktik manba boʻldi[5].

VLA, MERLIN, VLBI kabi yuqori aniqlikdagi radioteleskoplarda oʻtkazilgan kuzatishlar radiodiapazonda sinxrotron nurlanshini chiqaradigan zaryadlangan zarrachalarning bipolyar chiqishi mavjudligini koʻrsatdi[6]. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, kuzatilgan superyorugʻ harakat relyativistik aberratsiyaga bogʻliq boʻlib, bunda chiqarishning haqiqiy tezligi yorugʻlik tezligining taxminan 90 % ni tashkil qiladi[7][8][9].

Ogʻirlik oʻsishini tartibga solish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻn yil oʻtgach, Chandra teleskopidagi takroriy kuzatishlar GRS 1915+105 oʻsish sur’atlarini oʻz-oʻzini tartibga solishning mumkin boʻlgan mexanizmini aniqladi. Chiqib ketayotgan materiyaning jeti vaqti-vaqti bilan akkretsion diskini esadigan issiq shamol taʼsirida zaiflashadi. Shamol pasayganda, jet yana kuchayadi[10][11].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Fender, R. P.; Garrington, S. T; McKay, D. J; Muxlow, T. W. B; Pooley, G. G; Spencer, R. E; Stirling, A. M; Waltman, E. B. MERLIN observations of relativistic ejections from GRS 1915+105(ingl.) // Monthly Notices of the Royal Astronomical Society : journal. — Oxford University Press, 1999. — Vol. 304, no. 4. — P. 865. — DOI:10.1046/j.1365-8711.1999.02364.x. — Bibcode:1999MNRAS.304..865F. —

    Arxiv

    astro-ph/9812150

    .
  2. ↑ J; Greiner. Grs 1915+105. — 2001. — С. arXiv:astro—ph/0111540. — Bibcode:2001astro.ph.11540G. —

    Arxiv

    astro-ph/0111540

    .
  3. ↑ Reid, M. J.; McClintock, J. E; Steiner, J. F; Steeghs, D; Remillard, R. A; Dhawan, V; Narayan, R. A Parallax Distance to the Microquasar GRS 1915+105 and a Revised Estimate of its Black Hole Mass(ingl.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 2014. — Vol. 796. — P. 2. — DOI:10.1088/0004-637X/796/1/2. — Bibcode:2014ApJ...796....2R. —

    Arxiv

    1409.2453

    .
  4. ↑ Jeanna Bryne. „Pushing the Limit: Black Hole Spins at Phenomenal Rate“. space.com. 2021-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-noyabr.
  5. ↑ NASA (2009-yil 25-mart). „An Erratic Black Hole Regulates Itself“. Press-reliz. 9-iyul 2017-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2009-yil 16-aprel.
  6. ↑ „A Very Massive Stellar Black Hole in the Milky Way Galaxy“. 2020-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-noyabr.
  7. ↑ Castro-Tirado, A. J.; Brandt, S; Lund, N. Grs 1915+105 // IAU Circ. — 1992. — Т. 5590. — С. 2. — Bibcode:1992IAUC.5590....2C.
  8. ↑ Mirabel, I. F; Rodríguez, L. F. A superluminal source in the Galaxy(ingl.) // Nature. — 1994. — Vol. 371, no. 6492. — P. 46. — DOI:10.1038/371046a0. — Bibcode:1994Natur.371...46M.
  9. ↑ Abubekerov, M. K.; Antokhina, E. A; Cherepashchuk, A. M; Shimanskii, V. V. The mass of the compact object in the low-mass X-ray binary 2S 0921-630(ingl.) : journal. — 2006. — Vol. 50, no. 7. — P. 544. — DOI:10.1134/S1063772906070043. — Bibcode:2006ARep...50..544A. —

    Arxiv

    1201.4689

    .
  10. ↑ Castro-Tirado, A. J.; Geballe, T. R; Lund, N. Infrared Spectroscopy of the Superluminal Galactic Source GRS 1915+105 During the September 1994 Outburst(ingl.) // The Astrophysical Journal : journal. — IOP Publishing, 1996. — Vol. 461, no. 2. — P. L99. — DOI:10.1086/310009. — Bibcode:1996ApJ...461L..99C.
  11. ↑ Liu, Q. Z.; Van Paradijs, J; Van Den Heuvel, E. P. J. A catalogue of low-mass X-ray binaries in the Galaxy, LMC, and SMC (Fourth edition)(ingl.) // Astronomy and Astrophysics : journal. — 2007. — Vol. 469, no. 2. — P. 807. — DOI:10.1051/0004-6361:20077303. — Bibcode:2007A&A...469..807L. —

    Arxiv

    0707.0544

    .


Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=GRS_1915%2B105&oldid=2592264" dan olindi