Galvanizatsiya

Galvanizatsiya yoki galvanizatsiya (shuningdek, galvanizatsiya yoki galvanizatsiya deb ham ataladi)^[1] – poʻlat yoki temirga zanglashning oldini olish uchun himoya rux qoplamasini qoʻllash jarayonidir. Eng keng tarqalgan usul issiq daldırma galvanizatsiyasi boʻlib, uning qismlari issiq, eritilgan sink hammomiga botirib, qoplanadi. ^[2]

Galvanizatsiya – mijoz tanasida kontakt yoʻli bilan oʻrnatilgan tok oʻtkazuvchi elektrodlar yordamida doimiy tokning past kuchlanishi (60 V gacha) va kichik tok kuchi (30 mA gacha) bilan organ va toʻqimalarga taʼsir etishga asoslangan davolash usulidir. Doimiy tokning toʻqimalarga kirib borishini uning elektr oʻtkazuvchanlik xossasi bilan aniqlanadi. U teriga, yogʻ toʻqimalariga va suyak toʻqimalariga deyarli kirib bormaydi va yuqori tok oʻtkazuvchanlikka ega boʻlgan toʻqimalardan (qon, limfa, hujayralar orasidagi suyuqlik, muskullar va b.q.) yaxshi oʻtadi. Doimiy tok taʼsirida organizmda reaktsiya yuzaga keladi, buning natijasida nerv sistemasining funktsional holati oʻzgaradi, qon – va limfalarning aylanishi, trofik, modda almashinishi, regenerativ jarayonlar va rezobtsiya jarayonlari yaxshilanadi, organizmning immunologik reaktivligi oshadi. Galvanizatsiyaning asosiy biologik taʼsiri: Doimiy tok harakati organizmga toʻqimalar orqali kirib, fizik-kimyoviy oʻzgarishga olib keladi. 167 Toʻqimalar tarkibidagi ionlar mikrostrukturasini murakkab tuzilganligi tokni teng miqdorda taqsimlanmasligiga olib keladi. Organizmga tok qarshiligi kam boʻlgan yoʻllar qon tomirlari, limfa tomirlari, nerv stvollari va mushak orqali tarqaladi. Teri bar’erining yuqori qarshilikka ega boʻlganligi uchun galvanizatsiyada kuchlanishning katta qismi teriga toʻgʻri keladi va bu erda elektr energiyasining yutilishi yuzaga keladi. Shuning uchun teri retseptorlari tasirlanadi, toʻqima giperemiyalashadi, shishadi, toʻqima suv-elektrolid balansi oʻzgaradi. Biologik toʻqimalarda fizik-ximik oʻzgarishlarning yuzaga kelishi galvanizatsiyaning birlamchi taʼsirida namoyon boʻladi. Ionlar toʻqimalardagi nisbati ularning miqdori va sifatiga bogʻliq. Doimiy tok tasirida kationlar katodga, anionlar anodga qarab harakatlanadi. Ion harakatining tezligi har xil, bu kimyoviy – fizik xususiyatiga (zaryad, radius, gidratatsiya) bogʻliq. Hujayralararo toʻsiq elektr tokining oʻtish yoʻlida ionlar harakatiga toʻsqinlik qiladi. Kislota-ishqor holati oʻzgaradi, natijada toʻqimada H+ katod OH ion anod joylashadi, pH oʻzgarib, fermentativ, biokalloid holatga ham tasir koʻrsatadi. Galvanizatsiyaning nojoʻya tasiri: Elektrodlar tasir qilgandan soʻng ionlar elektrik zaryadni yoʻgʻotib, neytral atomga aylanadi, kimyoviy reaktsiyaga kirishish xususiyatiga ega boʻlib, elektroliz jarayoni yuzaga keladi. Natijada teri yuzasi tasirlanib shikastlanadi. Bu holat boʻlmasligi uchun gidrofil taglik (prokladka) ishlatiladi, bu teri bilan metall elektrod oʻrtasiga joylashtiriladi. Doimiy galvanizatsiya ostida nerv retseptorlari tasirlanishi, mahalliy reaktsiya va umumiy xarakterdagi oʻzgarish vujudga keladi. Koʻrsatma: 1.Ogʻriq sindromini pasaytirish yoki bartaraf qilish (nevralgiya, nevrit, neyromiozit, glossalgiya). 2. Tormozlovchi jarayonlarni kuchaytirish (uyku buzilganda, oshqozon yara kasalligi, gipertoniya kasalligi). 3. Nerv stvollarining regenerativ jarayonlarini stimullash (pleksit, travmatik infektsion nevrit). 4. MNTning funktsional holatiga taʼsiri (nevroz, markaziy asab tizimi organik kasalliklari). 5. Progressiyalovchi mushak distrofiyasi, sust paralich, spondilez, tetaniya. 6. Aterosklerozning boshlangʻich bosqichi, stenokardiya. 7. Suyaklar sinishi, osteomielit. 8. Aʼzo va toʻqimalarning surunkali yalligʻlanish jarayonlari. 9. Teri kasalliklari. 10.Jinsiy azolar kasalliklari. Qarshi koʻrsatma:  Teri butunligi buzilganda  Ogʻriq sezgisining butunlay yoʻqolishida  Individual tokni koʻtara olmaslik 168  Hosilalarga, oʻsma kasalliklariga gumon qilinganda  Oʻtkir yalligʻlanish va yiringli jarayonlar  Qon tizimi kasalliklari  Yaqqol namoyon boʻlgan ateroskleroz  Yurak etishmovchiligi  Kaxeksiya  Homiladorlik  Epilepsiya

Tarix va etimologiya

Jarayon italiyalik shifokor, fizik, biolog va faylasuf Luidji Galvani (1737 yil 9 sentyabr – 1798 yil 4 dekabr) sharafiga nomlangan. Ruxlangan temirning eng qadimgi namunasi yevropaliklar tomonidan Qirollik qurol-yarogʻ muzeyi kollektsiyasida 17-asr hind zirhlarida uchraydi. ^[3]

„Galvanizli“ atamasi, shuningdek, bir kishi yoki odamlar guruhi tomonidan faollikka olib keladigan har qanday ogohlantiruvchi uchun metafora sifatida ishlatilishi mumkin. ^[4]

Zamonaviy foydalanishda „galvanizatsiya“ atamasi asosan sink qoplamalari bilan bogʻliq boʻlib, boshqa metallar bundan mustasno. Galvanik boʻyoq, issiq daldırma galvanizatsiyasining kashshofi boʻlib, 1837 yil 10 iyunda Parijlik Stanislas Sorel tomonidan zamonaviy ilm-fanning juda moda sohasidan atamaning qabul qilinishi sifatida patentlangan, garchi unga hech qanday aloqasi yoʻq. ^[5]

Usullari

Issiq galvanizatsiya poʻlatdan yasalgan buyumlar yuzasida qalin, mustahkam ruxli temir qotishma qatlamini toʻplaydi. Boʻyoqning qoʻshimcha dekorativ qoplamalari qoʻllanadigan avtomobil kuzovlarida elektrogalvanizatsiya bilan galvanizatsiyaning yupqa shakli qoʻllanadi. Issiq suvga choʻmish jarayoni, odatda, vodorodning moʻrtlashishi muammoga aylanishi mumkin boʻlgan yuqori quvvatli poʻlatlar bundan mustasno, kuchni oʻlchash mumkin boʻlgan darajada kamaytirmaydi. ^[6]

Termal diffuziyali galvanizatsiya yoki Sherardizatsiya temir yoki mis asosidagi materiallarga sink diffuziya qoplamasini taʼminlaydi. ^[7] ^[8]

Yakuniy korroziya

Boʻyoq qoplamalari va qoʻshimcha qurbonlik anodlari kabi boshqa qoʻshimcha choralar qoʻllanilsa, galvanizli poʻlat koʻp oʻn yillar davom etishi mumkin. Tuzsiz muhitda korroziya, asosan, havodagi oltingugurt dioksidi darajasidan kelib chiqadi. ^[9]

Galvanizli qurilish poʻlati

Bu galvanizli metall uchun eng keng tarqalgan foydalanish hisoblanadi va butun dunyo boʻylab har yili yuz minglab tonna poʻlat mahsulotlari galvanizlanadi. Rivojlangan mamlakatlarda koʻpgina yirik shaharlarda bir nechta galvanizatsiya zavodlari mavjud va poʻlat ishlab chiqarishning koʻplab buyumlari himoya qilish uchun galvanizlanadi. Odatda bular: koʻcha mebellari, qurilish ramkalari, balkonlar, verandalar, zinapoyalar, narvonlar, yurish yoʻllari va boshqalar. Issiq daldırma galvanizli poʻlat, shuningdek, poʻlatdan yasalgan ramka binolari uchun asosiy qurilish materiali sifatida poʻlat ramkalar tayyorlash uchun ishlatiladi. ^[10]

Apparat tuzilishi: AGN-1, AGN-2, GR-2 (ogʻiz boʻshligʻi galvanizatsiyasi uchun), AN-32 portativ, AGN-33, AGVK-1, Potok-1. Bu appparatlar tok kuchlanishi transformator 220 yoki 127 dan 30÷60 V gacha kuchlanishda ishlatiladi. „Potok-1“ apparati 1ta bemorga qoʻllanish uchun moʻljallangan, II klass elektr xavfsizlikka ega, shuning uchun erga ulash talab qilinmaydi. Apparat komplektida har xil shakl va oʻlchamdagi plastik elektrodlar (ginekologik, stomatologik, oftalmologik bemorlar uchun) boʻladi. Apparat panelda: Tok kuchini koʻrsatadigan milliampermetr (tok kuchi shkalasi 0 ÷ 50 mA gacha), tok kuchini boshqaruvchi potentsiometr uchun dastak, oʻzgartiruvchi dastak (ruchka pereklyuchatel), oʻchiruvchi kalit (viklyuchatel), ikkita klemma „+“, „-“, tutgich (Pristavka) va hokazo lar joylashgan. Apparatni ishga tayyorlash: 1.Transformator apparatining kuchlanishini aniqlash. 2. Tugmachani bosish. 3. Boshqaruvchi dastak ikki marta soat strelkasiga qarshi buraladi. 4. Tok manbaiga ulovchi moslama (vilka) ni elektr rozetkasiga oʻrnatish. 5. Prujinli tugmachani bosish. 6. Bitta polyusli tokka ulovchi moslama (vilka) ni elektrodli oʻtkazgichga ulash. 7.Uzatkich oxiriga elektrod ulanadi. Passiv elektrod qoʻlga rezina bint yordamida ulanadi, faol elektrod esa koʻrsatma boʻyicha. Apparat tokga ulangandan keyin signal chiroq yonadi, apparat bir necha daqiqa yonib turishi kerak. Boshqaruvchi dastak soat strelkasiga qarab buraladi. Davolash uslublari. 1.Umumiy galvanizatsiya S. B. Vermel boʻyicha qoʻyidagicha: Elektrod maydoni 200 sm² boʻlgan kuraklar orasi sohasiga joylashtiriladi, ikkita elektrod har bir maydoni 150 sm² boʻlgan boldir orqa yuzasiga joylashtiriladi. Tok kuchi 30 mA gacha davomiyligi 15÷20 daqiqa, har kuni yoki kunora. 12÷20 muolaja amalga oshiriladi. 2. A. Ye. Sherbak boʻyicha yoqa sohasi galvanizatsiyasi qoʻyidagicha amalga oshiriladi: Elektrod maydoni 600÷800 sm² boʻlgan vorotnik bilak, oʻmrov sohalariga qoʻyiladi, toʻgʻri burchakli formaga ega boʻlgan ikkinchi 169 elektrod maydoni 300÷400 sm²- bel dumgʻaza sohasiga oʻrnatiladi, muolajada tok kuchi 15÷20 mA taʼsir davomiyligi 10÷25 daqiqa boʻlib, har kuni yoki kunora oʻtkaziladi. Bir davolash kursi 15÷20 muolajaga toʻgʻri keladi. 3.Galvanizatsiya A. Ye. Sherbak boʻyicha bel-dumgʻaza sohasiga oʻtkaziladi. U qoʻyidagicha amalga oshiriladi: Elektrod maydoni 400 sm² boʻlgan bel dumgʻaza sohasiga oʻrnatiladi va apparatning „+“ klemmasi bilan birlashtiriladi. Ikkinchi elektrod maydoni 200 sm² boʻlgan son yuzasiga oʻrnatiladi va apparatning „-“ klemmasi bilan birlashtirib qoʻyiladi. Bu jarayon uchun tok kuchi 15 mA taʼsir davomiyligi 10÷30 daqiqa boʻlib, bir davolash kursi 20 muolajaga toʻgʻri keladi. 4. Umurtqa boʻylama galvanizatsiyasi: Elektrod maydoni150 sm², bittasi boʻyin pastki qismiga, ikkinchisi bel dumgʻaza qismiga. Tok kuchi 10÷15 mA, davomiyligi 15÷20 minut har kuni yoki kunora. Davo kursi 15÷20 muolaja. 5. Elektrodlar koʻndalang joylashgan galvanizatsiya: Elektrod maydoni taʼsir qilish sohasiga qarama-qarshi tana yuzasiga qoʻshiladi. Tok kuchi 0, 03÷0, 1 mA/sm², davomiyligi 20÷40 minut har kuni yoki kunora. Davo kursi 12÷15 muolaja. 6.Yuz sohasi galvanizatsiyasi: Elektrodlar yarim yuz sohasi uch shoxli nerv mushagiga qoʻyiladi. „+“ klemasi apparati bilan ikkinchi elektrod birinchi elektrod tekisligiga qarama-qarshi sohasiga „-“ klema bilan qoʻshiladi. Tok kuchi 2 mA, davomiyligi 10÷20 minut har kuni yoki kunora. Davo kursi 15÷20 muolaja. Burun shilliq qavati galvanizatsiyasi: Burun yoʻliga 1÷2 sm chuqurlikda nam paxta qoʻyiladi. Trundaning erkin uchiga 1÷2 sm razmerli metall elektrod bir polyusli apparat bilan ulanadi, ikkinchi elektrod maydoni 80÷100 sm² pastki burun sohasiga boshqa polyus bilan birlashtiriladi. Tok kuchi 0.5÷3 mA, davomiyligi 10÷20 minut, har kuni yoki kunora. Davo kursi 15÷20 muolaja.

Manbalar

↑ „Galvanize“. Cambridge English Dictionary. Qaraldi: 2019-yil 10-noyabr.
↑ „Galvanizing - an overview | ScienceDirect Topics“. www.sciencedirect.com. Qaraldi: 2022-yil 17-oktyabr.
↑ ZINC COATINGS OF INDIAN PLATE AND MAIL ARMOUR. Summary of XRF analysis conducted in September 1999 by the Royal Armouries Museum in Leeds and written up as part of a thesis by Helen Bowstead Stallybrass at the Department of Archaeological Sciences, Bradford University.
↑ The Oxford English Dictionary, 2 Murray: , Oxford University Press, 1989 — 340-bet. ISBN 0 19 861218-4.
↑ Sorel, M. (1838). "Specification of a Patent for a process for protecting articles made of Iron or Steel from oxidation". Journal of the Franklin Institute (Philadelphia, Pa.) (Pergamon Press). https://books.google.com/books?id=W8oGAAAAYAAJ&dq=%22Specification+of+a+Patent+for+a+process+for+protecting+articles+made+of+Iron+or+Steel+from+oxidation.%22&pg=PA52.
↑ „Steel Selection“. American Galvanizers Association. 2013-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-aprel.
↑ Porter, Frank C.. Zinc Handbook. CRC Press, 1991. ISBN 978-0-8247-8340-2.
↑ Natrup, F. „20 – Sherardizing: corrosion protection of steels by zinc diffusion coatings“, . Thermochemical Surface Engineering of Steels: Improving Materials Performance Mittemeijer: . Elsevier Science, 21 November 2014 — 737-bet. ISBN 978-0-85709-652-4.
↑ „Atmospheric Resistance“. Galvanising Association (UK). 2014-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
↑ marshall. „Galvanized Steel: Types, Uses, Benefits“ (en-US). National Material Company – Steel Processing Facilities (2019-yil 11-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 6-fevral.

Havolalar

Pchelintseva, Irina Yu.; Pchelintsev, Alexander N.; Litovka, Yuriy V. (March 2021). "Modeling of metal distribution when coating flat metal plates in electroplating baths". International Journal of Numerical Modelling: Electronic Networks, Devices and Fields 34 (2). doi:10.1002/jnm.2830.

[1] „Galvanize“. Cambridge English Dictionary. Qaraldi: 2019-yil 10-noyabr.

[2] „Galvanizing - an overview | ScienceDirect Topics“. www.sciencedirect.com. Qaraldi: 2022-yil 17-oktyabr.

[3] ZINC COATINGS OF INDIAN PLATE AND MAIL ARMOUR. Summary of XRF analysis conducted in September 1999 by the Royal Armouries Museum in Leeds and written up as part of a thesis by Helen Bowstead Stallybrass at the Department of Archaeological Sciences, Bradford University.

[4] The Oxford English Dictionary, 2 Murray: , Oxford University Press, 1989 — 340-bet. ISBN 0 19 861218-4.

[5] Sorel, M. (1838). "Specification of a Patent for a process for protecting articles made of Iron or Steel from oxidation". Journal of the Franklin Institute (Philadelphia, Pa.) (Pergamon Press). https://books.google.com/books?id=W8oGAAAAYAAJ&dq=%22Specification+of+a+Patent+for+a+process+for+protecting+articles+made+of+Iron+or+Steel+from+oxidation.%22&pg=PA52.

[6] „Steel Selection“. American Galvanizers Association. 2013-yil 21-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-aprel.

[Zinchand-7] Porter, Frank C.. Zinc Handbook. CRC Press, 1991. ISBN 978-0-8247-8340-2.

[MittemeijerSomers2014-8] Natrup, F. „20 – Sherardizing: corrosion protection of steels by zinc diffusion coatings“, . Thermochemical Surface Engineering of Steels: Improving Materials Performance Mittemeijer: . Elsevier Science, 21 November 2014 — 737-bet. ISBN 978-0-85709-652-4.

[9] „Atmospheric Resistance“. Galvanising Association (UK). 2014-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan.

[10] marshall. „Galvanized Steel: Types, Uses, Benefits“ (en-US). National Material Company – Steel Processing Facilities (2019-yil 11-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 6-fevral.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]