Garcinia indica
| Garcinia indica | |
|---|---|
| |
| Kokum mevalari, urugʻlari, novdasi va qobigʻi | |
Ilmiy tasniflanishi 
| |
| Dunyo: | Oʻsimliklar |
| Boʻlim: | Tracheophytes |
| Boʻlim: | Angiosperms |
| Boʻlim: | Eudicots |
| Boʻlim: | Rosids |
| Sinf: | Malpighiales |
| Oila: | Clusiaceae |
| Turkum: | Garcinia |
| Tur: | G. indica
|
| Binomial nomi | |
| Garcinia indica Choisy | |
Garcinia indica — mangostan oilasiga mansub oʻsimlik (Clusiaceae). U odatda kokum nomi bilan tanilgan, mevasi pazandalik, farmatsevtika va sanoat maqsadlarida qoʻllanadigan daraxtdir.
Taksonomiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Clusiaceae oilasiga mansub Garcinia turkumi qadimgi dunyo tropiklarida, asosan, Osiyo va Afrikada joylashgan 200 ga yaqin turni oʻz ichiga oladi. Garcinia indica — doimiy yashil, bir uyli daraxt[2], balandligi 18 metrgacha oʻsishi mumkin va oʻsganda piramida shaklini hosil qiladi.
Mevasi apelsin oʻlchamdagi binafsharang reza mevadir[3]. Uning tarkibida beshtadan sakkiztagacha urugʻ mavjud boʻlib, ular meva vaznining 20-23 % ni tashkil qiladi. Urugʻlar urugʻ ogʻirligining 61 foizini va moyining taxminan 44 foizini tashkil qiladi.
Tarqalishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Garcinia indica Hindistonning tropik oʻrmon mintaqalariga xosdir. Hindistonda topilgan 35 turdan 17 tasi endemikdir. Ulardan yettitasi Gʻarbiy Gatlarda, oltitasi Andaman va Nikobar orollarida va toʻrttasi Hindistonning shimoli-sharqiy mintaqasida joylashgan. Hindistonning Maxarashtra shtatining qirgʻoq boʻyidagi Konkan viloyatining Ratnagiri va Sindxudurg tumanlaridan kokum navi GI (geografik koʻrsatkich) belgisini oldi[4].
Garcinia indica oʻrmon yerlarida, daryo boʻylarida va choʻl yerlarda uchraydi. Bu oʻsimliklar doim yashil oʻrmonlarni afzal koʻradi, lekin baʼzida ular nisbatan kam yogʻingarchilik boʻlgan joylarda ham rivojlana oladi. Bundan tashqari, kichik hajmda yetishtiriladi. Kokum sugʻorishni, pestitsidlarni yoki oʻgʻitlarni talab qilmaydi.
Foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Pazandachilikda foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kokam olish uchun mevaning tashqi qoplami quyoshda quritiladi[5]. Odatda Maxarashtra, Assam, Karnataka, Goa, Gujarot shtatlarida achchiqlantiruvchi qoʻshimcha sifatida ishlatiladi. Kokum oʻziga xos taʼm va quyuq qizil rang beradi. Qaynatish vositasi sifatida u janubiy Hindistonda kori va boshqa taomlarda tamarind oʻrnini bosuvchi sifatida ishlatiladi[6]. Kokum Gujarot oshxonasida ham qoʻllanadi, u yerda maza berish uchun va achchiqlikni taʼminlash uchun dalda (yasmiq shoʻrva) tez-tez ishlatiladi. Assam oshxonasida masor tenga (nordon baliq kori) va tenga dali (nordon dal) kabi koʻplab taomlarda ham keng qoʻllanadi.
Yangi uzilgan mevalar shakar qoʻshilgan holda konservalanib, och qizil sirop tayyorlanadi, u suv bilan suyultiriladi va Kokum sharbati deb nomlangan ichimlik sifatida sotiladi.
Meva ekstrakti konkani va Maratxi tillarida aagul deb ataladi. U solkadhi tayyorlash paytida qoʻshiladi, bu kokos suti, koriander va sarimsoqni ham oʻz ichiga olishi mumkin.
Sanoat maqsadlarida foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Garcinia indica urugʻida 23-26 % kokum sariyogʻi mavjud boʻlib, u xona haroratida qotib qoladi. Shuning uchun kokum sariyogʻi shokolad va shakarli qandolat mahsulotlarini tayyorlashda ishlatiladi[7].
Tibbiyot va kosmetika qoʻllanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kokum sariyogʻi deb ataladigan yogʻli ekstrakt malham va shamlar tayyorlashda ishlatiladi. U teri va soch mahsulotlarida qoʻllanadi[8].
Meva qobigʻi lipid metabolizmini oʻzgartirishi daʼvo qilingan gidroksitsitrik kislotaning yaxshi manbaidir.
Boshqa foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Daraxt manzarali oʻsimlikdir, yashil barglari va qizil tusli, yumshoq, yosh barglari bilan zich soyabonni hosil qiladi. Shu sababli manzarali hamda soyabonli oʻsimlik sifatida ham foydalaniladi.
Galereya
[tahrir | manbasini tahrirlash]-
Pishgan kokum mevasi -
Shakar solingan shisha idishga solingan va tetiklik beruvchi kokum siropini tayyorlash uchun quyosh ostida saqlanadigan yangi kokum mevasi -
Kokum mevalari sirop uchun tayyorlanmoqda -
Quritilgan poʻstloqlardan tayyorlangan kokum ichimligi -
Taomga xushbo'ylik berish uchun qo'shilgan kokumning quritilgan po'stlog'i -
Kokumdan tayyorlangan solkadhi kokos suti
.jpg)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Ved, D.; Saha, D.; Ravikumar, K.; Haridasan, K. (2015). „Garcinia indica“. IUCN Red List of Threatened Species. 2015: e.T50126592A50131340. doi:10.2305/IUCN.UK.2015-2.RLTS.T50126592A50131340.en. Retrieved 19 November 2021.
- ↑ „An article in the Resonance Magazine“.
- ↑ Asinelli, M.E.C.; de Souza, M.C.; Mourao, K.S.M. (2011). „Fruit ontogeny of Garcinia gardneriana (Planch. & Triana) Zappi (Clusiaceae)“. Acta Botanica Brasilica. 25-jild, № 43–52. 43–52-bet. doi:10.1590/S0102-33062011000100007.
- ↑ „Details | Geographical Indications | Intellectual Property India“. ipindiaservices.gov.in. Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar.
- ↑ Ron Herbst. The Deluxe Food Lover's Companion, 2nd edition. Barron's Educational Series, 2015. ISBN 978-1-4380-7621-8.
- ↑ K. V. Peter (Editor). Handbook of Herbs and Spices. Elsevier, 17 August 2001 — 207–213-bet. ISBN 978-1-85573-645-0.
- ↑ Kanes K. Rajah. Fats in Food Technology. CRC Press, 2002 — 167-bet. ISBN 978-0-8493-9784-4.
- ↑ Atha, Mohammad; Nasir, Syed Mahmood (January 2005). „Taxonomic perspective of plant species yielding vegetable oils used in cosmetics and skin care products“. African Journal of Biotechnology. 4-jild, № 1. 36–44-bet. ISSN 1684-5315.