Gavaldosh
Gavaldosh (turkiy soʻzlardan — „gaval“ va „dash“ — tosh) — tabiiy litofon[1], idiofonli cholgʻu asbobi[2], tosh blok, oʻziga xos tosh — daf boʻlib, tekis qilib qoʻyilgan ulkan plitalar. Undan ritmik aniq motivlarni bosish orqali olish mumkin. Gavaldosh tovushi gavalning jarangdor tovushiga oʻxshaydi[3]. XII asrda gavalning oʻzi paydo boʻlgach, tosh asbob „gavaldosh“ deb atala boshlandi.
Gobustonda 2 ta gavaldosh bor: Chingirdogʻning shimoliy etagida va Kattadosh togʻida[4].
Tavsifi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qabila qoʻriqchilari bu vositadan yovvoyi hayvonlar hujumi paytida yoki boshqa xavfli vaziyatlarda foydalangan degan fikr bor. Qadimgi odamlar gavaldash haqida ilk bor bilib, undan foydalana boshlaganlar, deb ham ishoniladi. Gavaldoshning yashash joyidan uzoqda joylashganligi va uning ovozi 2-3 kilometrga yetkazilishi ham ushbu versiyani tasdiqlaydi. Ritual raqslar va marosimlar bu tovushlar bilan birga kelgan deb ishoniladi. Bunday raqslar mashhur Gobuston qoyatosh rasmlarida tasvirlangan, ularni arxeologlar mezolit — tosh asridan oʻrta asrlargacha boʻlgan davrga bogʻlaydilar. Qadimgi odamlar uning yonida diniy va bayram marosimlarini oʻtkazgan, yigʻilishlar oʻtkazganligi sababli gavaldosh oʻziga xos birlik ramzi boʻlib xizmat qilgan deb ishoniladi.
Asbob qobiqli ohaktoshdan yasalgan va ohaktoshning tekis qismidir. Tosh faqat ikki joyda qoya ustiga tayanadi va xuddi havo yostigʻi ustida turadi. Gavaldosh ohaktoshdagi qobiqlarning zichligiga qarab turli joylarda turli tovushlar chiqaradi. Tovushlardagi bunday farqning sababi qobiqlarning boʻshligi va gʻovakliligidir. Gavaldoshni mayda toshlar bilan taqillatib chalinadi. Natijada turli tonallik va rezonanslardagi tovushlar chiqariladi.
Ijrochilar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Birinchi marta virtuoz ijrochi, Ozarbayjonda xizmat koʻrsatgan artist Chingiz Mehdiyev (1932-1992) 1965-yilda radio eshittirishida keng omma uchun gavaldosh chaldi. 1978-yilda u Ozarbayjon teletomoshabinlarining keng auditoriyasi uchun gavaldoshni ham ijro etgan. Keyinchalik bu cholgʻuda Respublika xalq artisti Sodiq Zarbaliyev, xizmat koʻrsatgan artist Natig Shirinov, Tohir Huseynov, Javanhir Gasimov, Eldaniz Gajiagayevlar ijro etishdi.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „ДРЕВНИЕ АЗЕРБАЙДЖАНСКИЕ МУЗЫКАЛЬНЫЕ ИНСТРУМЕНТЫ“ (ru).
- ↑ „ГАВАЛДАШ“. www.elibrary.az. 2020-yil 18-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 8-iyun.
- ↑ Explore Azerbaijan. „Гобустан - Достопримечательности“ (ru). Explore Azerbaijan (2019-yil 6-may). Qaraldi: 2020-yil 18-iyul.
- ↑ Летопись изоизданий. Изд-во Книга, 1991.