Gerana
Gerana (qadimgi yunoncha: Γεράνα qadimgi yunoncha: Γεράνα), yoki Oynoya (Enoya) (qadimgi yunoncha: Οινόη qadimgi yunoncha: Οινόη) — yunon mifologiyasida pigmeylar qabilasidan boʻlgan ayol hisoblanib, takabburligi uchun jazo sifatida maʼbuda Gera tomonidan turnaga aylantirilgan. Ayrim manbalarga koʻra Gerana pigmeylarning malikasi sifatida ham tilga olinadi.[1]
Mifologiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mazkur afsona „Boya“ dostonida batafsil yoritilgan. U keyinchalik Antonin Liberal, Klavdiya Elian, Afineya va qisqa nomli Ovid[2] tomonidan ham ifodalangan. Elian va Afineya tomonidan taklif qilingan afsonaga koʻra, Gerana (yunoncha tarjimada „γεράνα“ — turna[3] deb ataladi) pigmeylar qabilasiga tegishli boʻlib, ularning malikasi hisoblangan. Uning qabiladoshlari uni yuksak qadrlashgan va hattoki oʻlimga mahkum boʻlgan ayol boʻlganiga va maʼbudalar qatoriga kirmaganiga qaramay, uni ilohiy hisoblashgan. Oʻz xalqining maqtoviga aldanib, u magʻrurlanib ketadi va goʻzallik borasida barcha maʼbudalardan, hattoki Gera va Artemidadan ham oʻzib ketganini eʼlon qiladi.[3] Gʻazablangan Gera, takabburligi uchun jazo sifatida uni turnaga aylantiradi (Ovidning soʻzlariga koʻra, bu Gera bilan boʻlgan musobaqada gʻolib chiqqanidan keyin yuz bergan). Qushga aylangan Gerana nafaqat pigmeylar orasida hurmatini yoʻqotdi, balki qabiladan ham haydaldi. Oʻsha paytdan buyon u oʻzining sobiq qabiladoshlari bilan urushib keladi. Nikodamant bilan nikohidan Gerananing Xelona ismli qizi boʻlgan, u ham inson qiyofasini yoʻqotib, quruqlik toshbaqasiga aylantirilgan. Qizigʻi shundaki, yunon tilidan tarjima qilinganda Xelona (Χελώνη) toshbaqa degan maʼnoni anglatadi.
Afsonalardan yana biri, Antonin Liberal tomonidan qoldirilgan.[4] Uning hikoyasiga koʻra, pigmeylar mamlakatidan boʻlgan Enoya ismli qiz Gera va Artemidani hurmat qilmagan. U Nikodamantga turmushga chiqqandan soʻng, u Mops ismli oʻgʻil tugʻadi. Oʻgʻlining tugʻilishi munosabati bilan barcha pigmeylar unga sovgʻalar olib kelishadi. Buni koʻrgan Gera gʻazablanib, Enoyani turnaga aylantirib qoʻyadi. Keyingi voqealar afsonaning birinchi turidagi kabi sodir boʻladi: Gera Enoya va pigmeylar oʻrtasida kelishmovchilik keltirib chiqaradi, shundan soʻng qiz qabiladan haydaladi, Enoya va uning sobiq qabiladoshlari oʻrtasida urush boshlandi. Baʼzan u oʻz oʻgʻlining oldiga uchib kelardi, ammo har safar pigmeylar unga tosh otib, yuborishar edi.[3]
Ovidning afsonasida qahramonning ismi tilga olinmaydi, uda „pigmeylarning onasi“ (Pygmaeae matrix) haqida qisqacha hikoya qilinadi.[5] Hikoyaga koʻra, unda ham Gera bilan qiz oʻrtasida musobaqa uyushtiriladi va magʻlubiyatga uchraydi, oqibatda qiz turnaga aylantirilib, oʻz xalqiga qarshi urush olib borishga mahkum etiladi.
Gomerning „Iliada“sida ham pigmeylarning turnalar bilan boʻlgan jangi haqida qisqacha eslab oʻtiladi.[6] I.V.Shtal fikriga koʻra, „Geranomaxiya“ („turnalar bilan jang“)ning oldingi epik sheʼri mavjud boʻlib, u Gomerga tegishli degan fikrni notoʻgʻri deb hisoblagan.[7].
Oʻz navbatida, Jozef Fontenrouz Geranani Lamie bilan tenglashtirgan.[8]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Клавдий Элиан. О природе животных, XV: 29.
- ↑ Клавдий Элиан. О природе животных, XV: 29; Афиней. При мудрецов, IX: 393 фр.; Овидий. Метаморфозы, VI: 90—92; Шталь И. В. Эпические предания Древней Греции. — М., 1989. — С. 66—67.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Герана (Ойноя) // Мифологическая энциклопедия.
- ↑ Антонин Либерал. Метаморфозы, 16
- ↑ Ovide - Les Metamorphoses // Bibliotheca classica selecta.
- ↑ Гомер. Илиада, III: 3—7.
- ↑ Шталь И. В. Эпические предания Древней Греции: Гераномахия. Опыт типологической и жанровой реконструкции. — М.: Наука, 1989. — 304 с.
- ↑ Fontenrose G. Python. A Study of Delphic Myth and Its Origins. — Berkeley, Los Angeles: University of California Press, 1980. ISBN 0-520-04091-0.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Knaack G. Analekta Aleksandrino-Romana. — Greifsvald, 1880 - yil. — S. 4-9.
- Shtal I.V. Qadimgi Yunonistonning epik afsonalari. — M., 1989. — S. 66-67.