Gravitatsiya maydoni

Gravitatsiya maydoni fizikasi – bu tortishish kuchini tavsiflovchi fundamental soha bo‘lib, uning rivoji insoniyat fizikani tushunishida ulkan ahamiyat kasb etadi. Bu tushuncha avvaliga klassik mexanika doirasida Isaak Nyuton (1687-yil) tomonidan yaratilgan "Universal gravitatsiya qonuni" orqali shakllandi. Nyuton gravitatsiya kuchini barcha jismlar orasida o‘zaro tortishish sifatida tavsiflab, uni masofa va jismlarning massasi bilan bog‘liq ekanligini matematik formulada ifodaladi.

XX asr boshida Albert Eynshteynning umumiy nisbiylik nazariyasi (1915-yil) gravitatsiya haqidagi tasavvurlarni tubdan o‘zgartirdi. Eynshteyn Nyutonning gravitatsiya kuchi tushunchasini "egri fazo-vaqt" orqali tushuntirdi. Uning nazariyasiga ko‘ra, massali jismlar fazo-vaqtni egri qiladi, va boshqa jismlar shu egri chiziqli trajektoriyalar bo‘ylab harakat qiladi. Bu model Quyosh yaqinidagi yulduzlar yorug‘ligi og‘ishini (yorug‘likning gravitatsion egilishi) va Merkuriyning orbital anomaliyalarini tushuntirishda muvaffaqiyatli bo‘ldi.

Gravitatsion to‘lqinlar tushunchasi ham umumiy nisbiylik nazariyasining muhim kashfiyoti bo‘ldi. Bu to‘lqinlar massali jismlarning harakati natijasida fazo-vaqtning tebranishlari sifatida 2015-yilda LIGO tajribasida birinchi marta kuzatildi. Bu nazariyani tasdiqlash Eynshteynning bashoratlarining ishonchliligini yana bir bor ko‘rsatdi.

Zamonaviy tadqiqotlar gravitatsiya maydonini kvant maydonlar nazariyasi bilan birlashtirishga harakat qilmoqda. Bu "kvant gravitatsiyasi" yoki "string nazariyasi" kabi yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. Kvant darajada gravitatsiyani tushuntirish hali mukammal yechimga ega emas, lekin bu yo‘nalish fizikadagi eng qiyin va muhim savollardan biridir.

Gravitatsiya maydoni haqidagi nazariyalar bugungi kosmologiyaning poydevorini tashkil etadi. Masalan, qora tuynuklar, koinotning kengayishi va qorong‘i energiya kabi hodisalarni tushuntirishda gravitatsiya nazariyasining amaliy ahamiyati katta.