Kontent qismiga oʻtish

Haqiqat aralashmasi

Vikipediya, erkin ensiklopediya

„Haqiqat zardobi“ – taqdim etishga qodir boʻlmagan yoki maʼlumot olish uchun ishlatiladigan psixofaol dori vositalarining har qanday soʻzlashuv tilidagi nomi. Bularga etanol, skopolamin, 3-xinuklidinil benzilat, midazolam, flunitrazepam, natriy tiopental va amobarbital va boshqalar kiradi[1][2].

Bunday moddalarning xilma-xilligi sinovdan oʻtgan boʻlsa-da, ulardan ilmiy, axloqiy va qonuniy foydalanish boʻyicha jiddiy muammolar kelib chiqqan. Hozirda haqiqatni aytishning izchil yoki bashorat qilinadigan kuchayishiga olib kelishi isbotlangan dori yoʻq[3]. Bunday moddalarning taʼsiri ostida soʻroq qilingan subyektlarning xotiralari qayta tiklanishi va uydirilishi mumkinligi aniqlandi. Bunday giyohvand moddalar fuqarolik va jinoiy ishlarni tergov qilish jarayonida qoʻllanilganda, ular Gʻarb huquq tizimlari va huquq ekspertlari tomonidan haqiqiy tergov vositasi sifatida qabul qilinmagan[4]. Qoʻshma Shtatlarda ulardan foydalanish AQSh Konstitutsiyasining beshinchi tuzatishini (jim turish huquqi) buzish hisoblanadi, deb taxmin qilingan[5][6]. Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudi orqali haqiqat zardobidan foydalanish inson qadr-qimmatini buzilishi[7] yoki qiynoq shakli sifatida qaralishi mumkinligi haqida xavotirlar bildirilgan[8]. Bu qiynoqlarning oldini olish va jazolash toʻgʻrisidagi Amerika konvensiyaning buzilishi ekanligi qayd etilgan[9].

„Haqiqat zardobi“ psixiatriyaning eski amaliyotining bir qismi sifatida psixotik bemorlarga nisbatan endilikda ishlatilmaydi[10]. Terapevtik kontekstda vena ichiga yuborish „narkosintez“ yoki „narkoanaliz“ deb ataladi. Bu birinchi marta doktor Uilyam Blekvenn tomonidan hujjatlashtirilgan. Bemorlarni ixtiyoriy ruhiy holatini kimyoviy usulda qoʻzgʻatish amaliyoti endi qiynoqlarning bir turi sifatida koʻrilmoqda[11][12].

Faol kimyoviy moddalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yuqori kognitiv funksiyani oʻzgartiradigan sedativlar orasida etanol, skopolamin, 3-xinuklidinil benzilat, kuchli qisqa yoki oʻrta taʼsirli gipnoz benzodiazepinlar, masalan, midazolam, flunitrazepam va turli qisqa, ultra qisqa taʼsir koʻrsatadigan turlari bor[13][14][15].

Soʻroq qilish yoki yolgʻonni aniqlashda narkoanalizning samaradorligi boʻyicha koʻplab klinik tadqiqotlar oʻtkazilgan boʻlsa-da, ulardan birontasi samaradorlikni aniqlash uchun ilmiy standartlarga javob beradigan tadqiqot sifatida baholanadimi yoki yoʻqmi, degan bahslar mavjud[16][17][18].

Qoʻllanilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hindistonning Markaziy Tergov Byurosi, koʻpincha yuqori darajadagi holatlarda soʻroq qilish uchun tomir ichiga yuborildigan barbituratlardan foydalangan[19][20]. Shunday holatlardan biri 2008-yilda Hindistonning Mumbay shahrida sodir etilgan hujumlarda politsiya tomonidan tiriklayin qoʻlga olingan yagona terrorchi Ajmal Kasabning soʻroq qilinishi edi[21][22]. Kasab pokistonlik jangari va „Lashkar-e-Toyba“ terrorchilik guruhi aʼzosi edi[23][24]. 2010-yil 3-may kuni Kasab 80 ta jinoyatda, jumladan qotillik, portlovchi moddalarni saqlash va boshqa ayblovlarda aybdor deb topildi[25]. 2010-yil 6-mayda oʻsha birinchi instantsiya sudi uni toʻrtta modda boʻyicha oʻlimga, beshta band boʻyicha umrbod qamoq jazosiga hukm qildi[26].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Мумбайскому террористу введут «сыворотку правды»“. Lenta.ru (3. 12. 2012). 2012-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 14-avgust.(rus.)
  2. ↑ Truth serum for suspected Indian serial killers(ingl.) – The Sydney Morning Herald, 5 yanvarya 2007 goda
  3. ↑ Brown, David. „Some Believe 'Truth Serums' Will Come Back“. The Washington Post (2006-yil 20-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 4-yanvar.
  4. ↑ Rinde, Meir (2015). "Stranger than fiction". Distillations 1 (4): 16–23. https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/stranger-than-fiction. Qaraldi: 22 March 2018. Haqiqat aralashmasi]]
  5. ↑ Pilkington, Ed. „Judge approves use of 'truth serum' on accused Aurora shooter James Holmes“. The Guardian (2013-yil 12-mart).
  6. ↑ „Annotation 9 - Fifth Amendment“. Find.Law. Qaraldi: 2017-yil 4-yanvar.
  7. ↑ Sadoff, David A.. Bringing International Fugitives to Justice Extradition and its Alternatives. Cambridge: Cambridge University Press, 2016 — 296–297-bet. ISBN 9781107129283. Qaraldi: 2017-yil 3-yanvar. 
  8. ↑ Keller, Linda M. (2005). "Is Truth Serum Torture?". Ame Rican University International Law Review 20 (3): 521–612. http://digitalcommons.wcl.american.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1140&context=auilr. Qaraldi: 3 January 2017. Haqiqat aralashmasi]]
  9. ↑ „The Legal Prohibition Against Torture“. Human Rights Watch (2004-yil 1-iyun).
  10. ↑ Naples M, Hackett TP: The amytal interview: history and current uses. Psychosomatics01 1978; 19: 98–105.
  11. ↑ Tollefson GD: The amobarbital interview in the differential diagnosis of catatonia. Psychosomatics 1982; 23: 437–438.
  12. ↑ Bleckwenn WJ: Production of sleep and rest in psychotic cases. Arch Neurol Psychiatry 1930; 24: 365–375.
  13. ↑ „Barbiturates“. Encyclopedia of Surgery. Qaraldi: 2017-yil 4-yanvar.
  14. ↑ Rinde, Meir (2015). "Stranger than fiction". Distillations 1 (4): 16–23. https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/stranger-than-fiction. Qaraldi: 22 March 2018. Haqiqat aralashmasi]]
  15. ↑ Winter, Alison. Memory fragments of a modern history. Chicago: University of Chicago Press, 2012 — 33--bet. ISBN 9780226902609. 
  16. ↑ There is some controversy to this point; see IJME debate in Jesani, Amar (Oct–Dec 2006). "Medical professionals and interrogation: lies about finding the 'truth'". Indian Journal of Medical Ethics (Mumbai) 3 (4): 116. Archived from the original on 2009-06-11. https://web.archive.org/web/20090611122711/http://www.ijme.in/144ed116.html. "A PubMed search found 26 references from 1997 to 2001 (or 5.2 publications per year), but in less than five years (2002 to July 2006) the number has more than tripled to 83 or 16.6 publications per year. Many of these are randomised controlled trials."  and Jesani, Amar (Jan–Mar 2007). "Misconceptions about narco analysis". Indian Journal of Medical Ethics (Mumbai) 4 (1): 7–8; discussion 10–1. PMID 18630211. Archived from the original on 2013-07-30. https://web.archive.org/web/20130730105833/http://www.issuesinmedicalethics.org/151co07.html. "It is true that the number of research publications on lie detection has tripled during 2002-2006. But no material has been produced that can be described as randomised controlled trials." 
  17. ↑ A simple search: Misquitta. „Narcoanalysis - spies, lies and truth serum“. Psychiatry and Society in Pune (2011-yil 28-fevral). — „A PubMed search using the MeSH term 'narcotherapy' gives just two articles in the last ten years. There are no randomised control studies - the scientific standard - to demonstrate the reproducibility of results obtained by narcoanalysis for information gathering, abreaction, or lie detection.“. Qaraldi: 2013-yil 12-mart.
  18. ↑ Lakshman, Sriram (May 2007). „Narcoanalysis and some hard facts“. Frontline. 24-jild, № 9. 2013-03-13da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 12 Mar 2013. „Given the nature of narcoanalysis, it is not possible to get volunteers to facilitate controlled studies.“ Indirecy quotation from B. M. Mohan
  19. ↑ Rinde, Meir (2015). "Stranger than fiction". Distillations 1 (4): 16–23. https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/stranger-than-fiction. Qaraldi: 22 March 2018. Haqiqat aralashmasi]]
  20. ↑ „CRIMINAL APPEAL NOS.1899-1900 OF 2011“. Supreme Court of India (2012-yil 29-avgust). 2013-yil 18-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 6-fevral.
  21. ↑ „Mumbai attacks: Militant kept in underwear to prevent suicide“. The Daily Telegraph (2008-yil 8-dekabr).
  22. ↑ „Exclusive: The Kasab Confession Part - 1“. 2016-yil 11-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 15-fevral.
  23. ↑ „Planned 9/11 at Taj: Caught Terrorist“. Zee News (2008-yil 29-noyabr). 2008-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  24. ↑ „Please give me saline“. Bangalore Mirror (2008-yil 29-noyabr). 2009-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 8-fevral.
  25. ↑ „Bombay HC upholds Kasab's death sentence“. IBN Live. 2011-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  26. ↑ „Kasab waged war against India: court“. The Hindu (2011-yil 22-fevral). Qaraldi: 2011-yil 22-fevral. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Haqiqat_aralashmasi&oldid=4293529" dan olindi