Havo harorati
| Havo harorati | |
|---|---|
| Oʻlchami | Θ |
| Oʻlchov birligi | |
| SI | К |
| SGS | К |
| Sharxlar | |
Havo harorati atmosfera holatining termodinamik parametrlaridan biridir. Termometr bilan oʻlchanadi.
Umumiy xususiyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Har bir nuqtada havo harorati doimiy ravishda oʻzgaradi; Yerning turli joylarida bir vaqtning oʻzida harorat turlicha boʻladi. Yer yuzasida havo harorati juda keng diapazonda oʻzgarib turadi: uning hozirgi kunga qadar kuzatilgan ekstremal qiymatlari +58,4 ˚S (1922- yil 13- sentyabr Saudiya Arabistonida) va −89,2 ˚S (1983- yil 21 — iyul Sovet Ittifoqida Sharqiy Antarktidada joylashgan „Vostok“ Antarktika stantsiyasi) [1][2] qayd etilgan. Balandlik oshishi bilan havo harorati turli qatlamlarda va holatlarda turlicha oʻzgaradi. Oʻrtacha, u dastlab 10-15 km balandlikka (qutb kengliklarida taxminan −65 ˚S gacha va tropik kengliklarda −45 ˚S gacha) pasayadi, keyin esa 50-60 km balandlikda 0- +2 ˚S gacha isiydi. Keyin yana tushadi va hokazo.
Nisbiy shkala
[tahrir | manbasini tahrirlash]Koʻpgina mamlakatlarda havo, tuproq va suvning harorati xalqaro harorat shkalasi yoki fizik oʻlchovlarda umumiy qabul qilingan Tselsiy shkalasi (˚C) darajalarida ifodalanadi. Ushbu shkalaning noli muzning erish haroratiga va +100 ˚C — suvning qaynash nuqtasiga mos tushirilgan. (normal atmosfera bosimida) Biroq, AQSh va boshqa bir qator mamlakatlarda Farengeyt (˚F) shkalasi nafaqat kundalik hayotda, balki meteorologiyada ham qoʻllanadi. Ushbu shkalada muzning erish nuqtasi va suvning qaynash nuqtasi orasidagi interval 180˚ ga boʻlinadi, muzning erish nuqtasi +32 ˚F qiymati bilan belgilanadi. Shunday qilib, Farengeytning bir darajasining qiymati 5/9 ˚C ga, Farengeyt shkalasining noli esa −17,8 ˚C ga teng. Tselsiy shkalasi boʻyicha nol +32 ˚F va +100 ˚C = +212 ˚F ga mos keladi.
Mutloq shkala (Absolyut)
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bundan tashqari, mutloq harorat shkalasi (Kelvin shkalasi), K, nazariy meteorologiyada qoʻllanadi. Ushbu shkalaning noli molekulalarning issiqlik harakatining toʻliq toʻxtashiga toʻgʻri keladi, yaʼni mumkin boʻlgan eng past harorat. Tselsiy shkalasida bu −273,15 ˚C ni tashkil qiladi, ammo amalda bu qiymat −273 ˚C gacha yaxlitlanadi. Mutlaq shkala birligining qiymati Selsiy darajasining qiymatiga teng. Shuning uchun Selsiy shkalasining noli absolyut shkalaning 273-nuqtasiga (273 K) toʻgʻri keladi. Mutlaq shkalada barcha haroratlar ijobiy, yaʼni mutlaq noldan yuqori. Xuddi shu shkalada normal atmosfera bosimida suvning qaynash nuqtasi 373 K ni tashkil qiladi.
Turlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Faol harorat — havo harorati, butun vegetatsiya davrida biologik minimumdan yuqori.
- Maksimal harorat — maʼlum bir vaqt ichida havo, tuproq yoki suvning eng yuqori harorati.
- Minimal harorat — maʼlum bir vaqt ichida havo, tuproq yoki suvning eng past harorati.
Harorat rekordlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yer yuzasi yaqinidagi eng past havo harorati sayyora qutblarida kuzatiladi. Bunday holda, mutlaq harorat minimal yoki oʻrtacha yillik qiymatlarning minimal koʻrsatkichlari nazarda tutilishi mumkin.
- 1922-yil 13-sentabrda Liviyaning El-Aziziya shahrida +58,2 ˚C harorat qayd etildi. Bugungi kunga kelib, bu natija xato deb hisoblanadi va shuning uchun Jahon meteorologiya tashkiloti 1913 — yil 10 — iyulda Oʻlim vodiysidagi Grenlandiya ranchosida (Kaliforniya, AQSh) qayd etilgan +56,7 ˚C ni rekord deb hisoblaydi [3] . Norasmiy maʼlumotlarga koʻra, shu kuni Saudiya Arabistonida (joylashuvi nomaʼlum) +58,4 ˚C qayd etilgan.
- 1983 — yil 21 — iyulda Antarktidaning Vostok stantsiyasida dengiz sathidan 3420 m balandlikda rekord darajadagi past harorat −89,2 ˚C qayd etildi [1][2] . Vostok stantsiyasida oʻrtacha yillik harorat −60,2 ˚C ga teng.
- 2013 — yil 9 — dekabrda Amerika Geofizika Ittifoqi konferentsiyasida bir guruh amerikalik tadqiqotchilar 2010 — yil 10 — avgustda Antarktida nuqtalaridan birida havo harorati −135,8 ° F (-93,2 ° S) ga tushgani haqida xabar berishdi. Ushbu maʼlumot NASA sunʼiy yoʻldosh maʼlumotlarini tahlil qilish natijasida aniqlandi [4] . T. Scambosa (inglizcha: Ted Scambos) xabar berishicha, natijada olingan qiymat rekord sifatida qayd etilmaydi, chunki u termometr bilan emas, balki sunʼiy yoʻldosh oʻlchovlari natijasida aniqlangan [5] .
- 1963 -yil 27 -iyulda Shvetsiya ustidan taxminan 85 000 m balandlikda atmosferada −143 ° C harorat qayd etildi.
Eng yuqori oʻrtacha yillik harorat 1960-1966 yillarda Efiopiyaning Dallol shahrida qayd etilgan va shu 7 yil davomida oʻrtacha +34,4 ˚C ni tashkil qilgan. Eng past oʻrtacha yillik harorat Vostok stansiyasida kuzatiladi: −57,3 ˚C va koordinatalari 78˚ j.k va 96˚ sh. u. boʻlgan nuqtada −57,8 ˚C. Eng past qor harorati 1933 yilda Oymyakonda qayd etilgan, o‘shanda qor yuzasining harorati −69,6 ˚C bo‘lgan.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Rossiyadagi harorat rekordlari. Butunrossiya Gidrometeorologiya ilmiy-tadqiqot instituti (Wayback Machine saytida 2022-11-21 sanasida arxivlangan)
Adabiyot
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Xromov S. P. Meteorologiya va iqlimshunoslik . — L: Gidrometeorologiya nashriyoti, 1968. — 492 p.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 „Самая низкая температура на поверхности Земли“. National Geographic Россия. 2013-yil 13-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-dekabr.
- ↑ 2,0 2,1 „The Coldest Temperatures Ever Recorded On Earth“. 2018-yil 19-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 23-mart.
- ↑ „Старый температурный рекорд оспорен\\"Компьюлента-Онлайн" 14 сентября 2012 года“. 2013-yil 9-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 15-sentyabr.
- ↑ „NASA-USGS Landsat 8 Satellite Pinpoints Coldest Spots on Earth“ (en). NASA. 2013-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 10-dekabr.
- ↑ „Antarctica sets low temperature record of -135.8 degrees“ (en). FoxNews. 2013-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 10-dekabr.