Hech narsa bilmasligimni bilaman
"Men hech narsa bilmasligimni bilaman" — bu Aflotunning yunon faylasufi Suqrot haqidagi hikoyasidan olingan. Suqrotning oʻzi bu iborani aytgani haqida hech qachon qayd etilmagan va olimlar, odatda, Suqrot faqat hech narsa bilmasligiga ishongan deb taʼkidlagan, lekin hech qachon hech narsani bilmayman deb daʼvo qilmagan. Uni baʼzan Socratic paradox deb ham atashadi, garchi bu nom koʻpincha Platon-ning dialoglarida Suqrot tomonidan ilgari surilgan paradoksal koʻrinadigan boshqa daʼvolarga (eng muhimi, Suqrotcha intellektualizm va Suqrotcha notoʻgʻri tushuncha ) murojaat qilish uchun ishlatiladi.[1]
Bu soʻz, shuningdek, Suqrot ( Ksenofontga koʻra) yoki Xerephon (Aflotunga koʻra) Delfining folini Pifiyaga qoʻygan deb aytilgan savollarga javob bilan bogʻliq yoki aralashtiriladi, unda bashorat nimanidir taʼkidlagan: "Suqrot Afinadagi eng dono odamdir".[2] Suqrot koʻhna soʻzlariga ishongan, lekin u hech narsa bilmasligiga toʻliq ishongan holda, hech kim hech narsani bilmaydi, degan xulosaga kelgan va u boshqalardan koʻra dono, chunki u oʻzining johilligini tan olgan yagona odam edi.
Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu ibora asli lotin tilidan (" ipse se nihil scire id unum sciat "),[3] yunoncha matnda mavjud boʻlgan iboradir (pastga qarang). Shuningdek, u "scio me nihil scire" sifatida ham keltiriladi yoki "scio me nescire". Keyinchalik u Katharevousa yunon tiliga " [ἓν οἶδα ὅτι] οὐδὲν οἶδα ", [ hèn oîda hóti ] oudèn oîda deb tarjima qilingan.) [4]
Platon-da[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bu texnik jihatdan Suqrotning "Men bilmayman va bilaman deb oʻylamayman" (Platonda, Apology 21d) soʻzining qisqaroq ifodasidir. Qadimgi va hozirgi zamonda Aflotunning Suqrotiga tegishli boʻlgan bu soʻz aslida Platon asarlarining hech bir joyida “Men hech narsani bilmasligimni bilaman” shaklida uchramaydi.[5] Ikki mashhur Platon olimi yaqinda bu daʼvoni Platonning Suqrotiga bogʻlamaslik kerakligini taʼkidladilar.[6]
Suqrotning aslida hech narsani bilmayman deb daʼvo qilmasligi haqidagi dalillarni Apology 29b-c da topish mumkin, u yerda u nimanidir bilishni ikki marta daʼvo qiladi. Shuningdek, Apology 29d ga qarang, bu yerda Suqrot 29b-c da bilimga boʻlgan daʼvosiga shunchalik ishonganligini va buning uchun oʻlishga tayyorligini koʻrsatadi.
Yaʼni, Aflotun "Apology"da Suqrot oʻzining boshqa odamlardan koʻra dono koʻrinishini tushuntiradi, chunki u bilmagan narsasini biladi deb oʻylamaydi.[7]
... ἔοικα γοῦν τούτου γε σμικρῷ τινι αὐτῷ τούτῳ σοφώτερος εἶναι, ὅτι ἃ μὴ οἶδα οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι. ... Shunday qilib, men bu kichkina narsada, har holda, bu odamdan koʻra donoroq boʻlib tuyulaman, men bilmagan narsani oʻzim ham bilmayman deb oʻylayman. [Henri Cary 1897–yilgi soʻzma-soʻz tarjimasidan]
Koʻproq qoʻllaniladigan tarjimada shunday deyiladi: "Garchi har birimiz haqiqatan ham goʻzal va yaxshi narsani bilamiz deb oʻylamayman, lekin men undan koʻra yaxshiroqman - chunki u hech narsani bilmaydi va oʻzini biladi deb oʻylaydi. Men bilmayman va bilaman deb oʻylamayman" [Benjamin Jovett tarjimasidan]. Qaysi tarjimadan foydalanmasligimizdan qatʼiy nazar, ushbu parcha qaysi kontekstda sodir boʻlishini hisobga olish kerak; Suqrot bir “dono” odamning oldiga borib, u bilan gaplashib, orqaga chekindi va yuqoridagilarni o‘zicha o‘yladi. Suqrot har qanday bilimni inkor etgani uchun siyosatchilar, shoirlar va hunarmandlar orasidan oʻzidan ham dono odamni topishga harakat qildi. Koʻrinib turibdiki, siyosatchilar bilimsiz donolikka daʼvo qilishgan; shoirlar so‘zlari bilan odamlarga tegishi mumkin edi, lekin ularning ma’nosini bilmas edilar; hunarmandlar esa faqat aniq va tor sohalarda bilimga daʼvo qilishlari mumkin edi. Oracle javobining talqini Suqrotning oʻzining johilligidan xabardorligi boʻlishi mumkin. [8] Suqrot ham Platonning Meno dialogida ushbu iboraga toʻxtalib, u aytadi:[9]
καὶ νῦν περὶ ἀρετῆς ὃ ἔστιν ἐγὼ μὲν οὐκ οἶδα, σὺ μέντοι ἴσως πρότερον μὲν ᾔδησθα πρὶν ἐμοῦ ἅψασθαι, νῦν μέντοι ὅμοιος εἶ οὐκ εἰδότι. [Demak, endi men fazilat nima ekanligini bilmayman; Balki siz men bilan bogʻlanishdan oldin bilar edingiz, lekin endi siz bilmaganga oʻxshaysiz.](trans. G. M. A. Grube)
Bu yerda Suqrot oʻz fikriga qatʼiy ishongan va Suqrot bilimga daʼvosini inkor etgan Menon fikrini oʻzgartirishni maqsad qilgan.
Bu gʻarb falsafasining " post-Socratic " falsafasini boshlaydigan savoldir. Suqrot barcha donolikni hayratdan boshlaydi, shuning uchun odam oʻz nodonligini tan olishdan boshlash kerak. Zero, Suqrotning dialektik ta’lim usuli o‘qituvchi sifatida hech narsani bilmasligi, shuning uchun u o‘z shogirdlaridan dialog orqali bilim olishiga asoslangan edi.
Bundan tashqari, Diogen Laertiusning "Mashhur faylasuflarning hayoti va fikrlari " εἰδέναι μὲν μηδὲν πλὴν αὐτὸ τοῦτο εἰδέναι :[10] " ", yoki "u hech narsa bilmas edi, faqat oʻsha haqiqatni bilar edi (yaʼni, u hech narsa bilmas edi)".
Yana, iqtibosga yaqinroq boʻlsak, Aflotunning "Uzr" asarida bir parcha bor, u yerda Suqrot kimdir bilan muhokama qilgandan soʻng, u shunday deb oʻylay boshlaganini aytadi:[7]
τούτου μὲν τοῦ ἀνθρώπου ἐγὼ σοφώτερός εἰμι· κινδυνεύει μὲν γὰρ ἡμῶν οὐδέτερος οὐδὲν καλὸν κἀγαθὸν εἰδέναι, ἀλλ᾽ οὗτος μὲν οἴεταί τι εἰδέναι οὐκ εἰδώς, ἐγὼ δέ, ὥσπερ οὖν οὐκ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι· ἔοικα γοῦν τούτου γε σμικρῷ τινι αὐτῷ τούτῳ σοφώτερος εἶναι, ὅτι ἃ μὴ οἶδα οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι.
Men bu odamdan donoroqman, chunki hech birimiz buyuk va yaxshi narsani bilmaymiz; lekin u hech narsani bilmasa ham, nimanidir biladi deb oʻylaydi; Holbuki, men hech narsani bilmaganim uchun, men buni qilishni xohlamayman. Bu arzimas narsada men undan koʻra dono boʻlib koʻrinaman, chunki men bilmagan narsani bilaman deb oʻylamayman.
Qizigʻi shundaki, rivoyatlarda Suqrot baʼzi mavzularda, masalan, sevgi haqida bilimga ega ekanligini daʼvo qiladigan bir nechta parcha bor:[11]
Men tushungan yagona narsa bu sevgi sanʼati (tὰ ἐrōtiĬ)[12] boʻlsa, qanday qilib "Yoʻq" deb ovoz berishim mumkin edi.
Men maʼlum bir kichik mavzudan tashqari deyarli hech narsani bilmayman - sevgi (tῶn ἐrżěkῶn), garchi bu mavzu boʻyicha, men oʻtmishdagi yoki hozirgi barchadan koʻra ajoyib (deínos) deb oʻylayman[13]
Muqobil foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]
"Socratic paradox" Suqrotning "hech kim yomonlikni xohlamaydi" kabi sogʻlom fikrga zid boʻlgan bayonotlariga ham tegishli boʻlishi mumkin.[14]
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Socratic Paradox“. Oxford Reference. Qaraldi: 2021-yil 19-noyabr.
- ↑ H. Bowden, Classical Athens and the Delphic Oracle: Divination and Democracy, Cambridge University Press, 2005, p. 82.
- ↑ "He himself thinks he knows one thing, that he knows nothing"; Cicero, Academica, Book I, section 16.
- ↑ „All I know is that I know nothing -> Ἓν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα, Εν οίδα ότι ουδέν οίδα, ΕΝ ΟΙΔΑ ΟΤΙ ΟΥΔΕΝ ΟΙΔΑ“. www.translatum.gr.
- ↑ Gail Fine, "Does Socrates Claim to Know that He Knows Nothing?", Oxford Studies in Ancient Philosophy vol. 35 (2008), pp. 49–88.
- ↑ Fine argues that "it is better not to attribute it to him" ("Does Socrates Claim to Know He Knows Nothing?", Oxford Studies in Ancient Philosophy vol. 35 (2008), p. 51). C. C. W. Taylor has argued that the "paradoxical formulation is a clear misreading of Plato" (Socrates, Oxford University Press 1998, p. 46).
- ↑ 7,0 7,1 Plato, Apology 21d.
- ↑ Plato. The Socratic Dialogues. Kaplan Publishing, 2009 — 9 bet. ISBN 978-1-4277-9953-1.
- ↑ Plato, Meno 80d1–3.
- ↑ Diogenes Laërtius II.32.
- ↑ Cimakasky, Joseph J.. All of a Sudden: The Role of Ἐξαίφνης in Plato's Dialogues. Doctor of Philosophy Dissertation. Duquesne University. 2014.
- ↑ Plato. Symposium, 177d-e.
- ↑ Plato. Theages, 128b.
- ↑ Terence Irwin, The Development of Ethics, vol. 1, Oxford University Press 2007, p. 14; Gerasimos Santas, "The Socratic Paradoxes", Philosophical Review 73 (1964), pp. 147–64.