Kontent qismiga oʻtish

Heinrich Böll

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Heinrich Böll
Tavalludi
Heinrich Theodor Böll

21-dekabr 1917-yil
Cologne, Prussia, Germaniya imperiyasi
Vafoti 16-iyul 1985-yil(1985-07-16)
(67 yoshda)
Langenbroich, G'arbiy Germaniya
Ijod qilgan tillari Nemis tili
Fuqaroligi Germaniya
Imzosi

Heinrich Theodor Böll (1917-yil 21-dekabr – 1985-yil 16-iyul) — nemis yozuvchisi. Ikkinchi jahon urushidan keyingi Germaniyaning eng yirik yozuvchilaridan biri hisoblangan Böll Georg Büchner Prize (1967) va adabiyot boʻyicha Nobel mukofoti (1972) laureatidir[1].

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Böll Germaniyaning Kyoln shahrida, keyinchalik natsizmning kuchayishiga qarshi chiqqan rim-katolik va pasifist oilada tugʻilgan. Böll 1930-yillarda Gitler yoshlariga qoʻshilishdan bosh tortdi[2]. U Kyoln universitetida nemisshunoslik va klassika fanlarini oʻrganishdan oldin kitob sotuvchisiga shogird boʻlgan.

Vermaxtga chaqirilib, Polsha, Fransiya, Ruminiya, Vengriya va Sovet Ittifoqida xizmat qilgan. 1942-yilda Böll Annemari Chexga uylanAdi, undan uchta oʻgʻli bor edi. Keyinchalik u bilan ingliz tilidagi adabiyotning nemis tiliga turli xil tarjimalari ustida hamkorlik qildi. Urush paytida Böll toʻrt marta yaralangan va ich tifi bilan kasallangan. U 1945-yilning aprel oyida AQSh armiyasi askarlari tomonidan asirga olingan va harbiy asirlar lageriga yuborilgan[1].

Urushdan keyin u Kyolnga qaytib keldi va oilasining doʻkonida ishlay boshladi va bir yil davomida shahar statistika byurosida ishladi, lekin bu unga yoqmadi va yozuvchi boʻlishdek xavfni oʻz zimmasiga oldi[3].

Böll 30 yoshida vaqtini faqat yozuvchilik bilan oʻtqazdi. Uning birinchi romani Der Zug war pünktlich (The Train Was on Time) 1949-yilda nashr etilgan. U 1949-yilda nemis mualliflarining 47-guruhining yigʻilishiga taklif qilingan va uning ishi 1951-yilda taqdim etilgan eng yaxshi asari deb topilgan[4]. Keyinchalik boshqa koʻplab romanlar, qissalar, radio pyesalar va insholar toʻplamlari paydo boʻldi.

Mukofot va unvonlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Böll juda muvaffaqiyatli boʻldi va bir necha bor maqtovlarga sazovor boʻldi. 1953-yilda Germaniya sanoatining madaniyat mukofoti, Janubiy Germaniya radiosi mukofoti va Germaniya tanqidchilari mukofoti bilan taqdirlangan. 1954-yilda u Tribune de Paris mukofotini oldi. 1955-yilda u eng yaxshi xorijiy roman uchun Fransiya mukofotiga sazovor boʻldi. 1958-yilda Vuppertal shahrining Eduard fon der Heydt mukofoti va Bayerische Akademie der Schönen Künste (Bavariya tasviriy sanʼat akademiyasi) mukofotiga sazovor boʻldi. 1959-yilda u Shimoliy-Reyn-Vestfaliya shtatining Buyuk Sanʼat mukofoti, Kyoln shahrining Adabiyot mukofotiga sazovor boʻldi va Maynsdagi Fan va Sanʼat akademiyasiga saylandi.

1967-yilda u Georg Büchner mukofotiga sazovor boʻldi[5].

1972-yilda u „oʻz davriga keng nuqtai nazar va xarakteristikada nozik mahorat uygʻunligi orqali nemis adabiyotining yangilanishiga hissa qoʻshgan yozuvi uchun“ adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi[6].

Böll 1983-yilda Amerika falsafiy jamiyatiga, 1984-yilda esa Amerika sanʼat va fanlar akademiyasiga saylangan[7][8].

Asarlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning asarlari 30 dan ortiq tillarga tarjima qilingan va u Germaniyaning eng koʻp oʻqilgan mualliflaridan biri boʻlib qolmoqda. Uning eng mashhur asarlari "Toʻqqiz yarimda bilyard" (1959), "And Never Said a Word" (1953), "The Bread of Those Early Years" (1955), "The Clown" (1963), „Xonim va atrofidagilar portreti“ (1971), „Katarina Blyumningyoʻqolgan iffati…“ (1974) va „The Safety Net“ (1979).

Tanqidlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Böllning din va ijtimoiy masalalarga nisbatan liberal qarashlari Germaniyadagi konservatorlarning gʻazabini uygʻotadi[9][10]. 1968-yilda erkinlikni bostiradigan konstitutsiyaviy islohotlar qabul qilinganda, Böll ularga qarshi chiqdi. Tabloid Bildni soxta jurnalistikada ayblagan 1972-yilgi "Soviel Liebe auf einmal" (So much love at once) maqolasi nashr paytida va Böllning xohishiga qarshi, Der Spiegel tomonidan qoʻyilgan sarlavha Böllni terrorizmga xayrixohlikda ayblash uchun bahona sifatida ishlatilgan[11]. Ushbu tanqidga asosan uning Baader-Meinhof toʻdasi ishida qonuniy jarayonning muhimligi va qonunning toʻgʻri va adolatli qoʻllanilishini qayta-qayta taʼkidlashi sabab boʻlgan[12]. „Der Spiegel“ jurnalida "Sixty Million against Six" sarlavhali maqolasida u dialogni ochish va katta matbuot kompaniyasi va politsiya kompaniyasining oldini olish uchun Ulrike Meinhof uchun himoya qilishni soʻradi. Buning uchun u qattiq tanqidga uchradi va Springer matbuotida bir jurnalist tomonidan „zoʻravonlikning ruhiy otasi“ deb nom oldi[13].

Konservativ matbuot hatto Böllning 1972-yilgi Nobel mukofotiga ham hujum qilib, bu mukofot faqat „liberallar va soʻl radikallar“ga berilganligini taʼkidlaydi[9].

1974-yil 7-fevralda Berlinning eng koʻp oʻqiladigan gazetasi BZ Böllning uyi tintuv qilingani haqida xabar berdi. Biroq, uning uyi gazeta allaqachon tarqatilgandan keyin, oʻsha kuni soat 16:00 da tintuv qilingan[14].

1977 yilda Hanns Martin Schleyer oʻgʻirlab ketilganidan soʻng, 40 nafar politsiyachi Böllning oʻgʻlini oʻgʻirlab ketuvchilarning sherigi deb atagan anonim maslahat asosida Böllning uyida tintuv oʻtkazdi. Bu daʼvolar asossiz boʻlib chiqdi. Xristian demokratlar Böllni bu voqeadan keyin qora roʻyxatga kiritdilar[15].

Aleksandr Soljenitsin Sovet Ittifoqidan haydalganida, u dastlab Böllning Eyfel kottejidan boshpana topgan. Bu qisman Böllning 1962-yilda Sovet Ittifoqiga madaniy delegatsiya bilan tashrifi natijasi boʻldi, u mamlakatga qilgan bir nechta sayohatlarining birinchisi boʻlib, u bir necha yozuvchilar bilan doʻstlik va dissident adabiyotining koʻplab ishlab chiqaruvchilari bilan aloqalar oʻrnatdi. Soljenitsin bilan uchrashuvda Boll har ikki tomonning uni antisotsialistik targʻibot quroli, ikkinchi tomondan esa Sharqiy nemislar uchun qoʻriqchi deb atagan tanqidiga quyidagi bayonot bilan javob berdi: „Ehtimol, koʻp nemislar Bu yodgorlik bagʻishlanganlarning azob-uqubatlari, aksincha, oʻz tarixining dahshatini unutish uchun The Gulag Archipelagoni oʻqimaydilar“[16]. Oldin Böll Soljenitsinni Gʻarbiy Germaniya PENdagi lavozimi homiyligida adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga tavsiya qilgan edi. 1970-yilda Soljenitsin mukofotga sazovor boʻlganida, qabul komissiyasiga Böll asarlaridan iqtibos keltirdi[17].

1976-yilda Böll „eʼtiqoddan qaytmasdan“ katolik cherkovini tark etdi[18].

U 1985-yilda 67 yoshida vafot etdi.

Merosi va taʼsiri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Böllning xotirasi, boshqa joylardan tashqari, Heinrich Böll jamgʻarmasida yashaydi. Kyoln kutubxonasida uning oilasidan sotib olingan shaxsiy hujjatlarini saqlash uchun maxsus Heinrich Böll arxivi tashkil etilgan, biroq 2009-yil mart oyida bino qulab tushganda materialning katta qismi, ehtimol, tuzatib boʻlmas darajada shikastlangan edi[19].

Uning Irlandiyadagi yozgi uyi 1992-yildan beri yozuvchilar uchun rezidensiya sifatida foydalanilgan[20].

Eric Anderson Böll: Silent Angel: Fire and Ashes of Heinrich Böll (2017) Meyer Records kitoblari asosida musiqiy kompozitsiyalar toʻplamini yaratdi.

Tanlangan asarlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • (1949) Der Zug war pünktlich (The Train Was on Time) – roman
  • (1950) Wanderer, kommst du nach Spa… – qisqa hikoya
  • (1951) Die schwarzen Schafe (Black Sheep) – qisqa hikoya
  • (1951) Wo warst du, Adam? (Qayerda eding , Odamato?) – roman
  • (1952) Nicht nur zur Weihnachtszeit (Christmas Not Just Once a Year) – qisqa hikoya
  • (1952) Die Waage der Baleks (The Balek Scales) – qisqa hikoya
  • (1953) Und sagte kein einziges Wort (Bir ogʻiz ham soʻz demay) – roman
  • (1954) Haus ohne Hüter (The Unguarded House; Tomorrow and Yesterday) – roman
  • (1955) Das Brot der frühen Jahre (The Bread of Those Early Years) – roman
  • (1957) Irisches Tagebuch (Irlandiya jurnali) – sayohat yozuvi
  • (1957) Die Spurlosen (Missing Persons) – insholar
  • (1958) Doktor Murkes gesammeltes Schweigen (Murkeʼs Collected Silences, 1963) – qisqa hikoya
  • (1959) Billard um halb zehn (Toʻqqiz yarimdagi bilyard oʻyini) – roman
  • (1962) Ein Schluck Erde (A Mouthful of Earth) – ijro
  • (1963) Ansichten eines Clowns (The Clown) – roman
  • (1963) Anekdote zur Senkung der Arbeitsmoral (Anecdote Concerning the Lowering of Productivity) – qisqa hikoya
  • (1964) Entfernung von der Truppe (Absent Without Leave) – ikkita roman
  • (1966) Ende einer Dienstfahrt (The End of a Mission) – roman
  • (1971) Gruppenbild mit Dame (Xonim va atrofidagilar portreti) – roman
  • (1974) Die verlorene Ehre der Katharina Blum (The Lost Honour of Katharina Blum) – roman
  • (1979) Du fährst zu oft nach Heidelberg und andere Erzählungen (You Go to Heidelberg Too Often) – qisqa hikoyalar
  • (1979) Fürsorgliche Belagerung (The Safety Net) – roman
  • (1981) Soll aus dem Jungen bloß werden edi? Oder: Irgendwas mit Byuchern (Whatʼs to Become of the Boy?) – Böllning 1933-1937-yillardagi maktab yillarining avtobiografiyasi
  • (1982) Vermintes Gelände
  • (1982, 1948-yilda yozilgan) Das Vermächtnis (A Soldier’s Legacy) – roman
  • (1983) Die Verwundung und andere frühe Erzählungen (The Casualty) – 1947-1952-yillardagi nashr etilmagan hikoyalar

Oʻlimidan soʻng

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • (1985) Frauen vor Flusslandschaft (Women in a River Landscape)
  • (1986) Geynrix Böllning hikoyalari – AQSh nashri
  • (1992, yozilgan 1949/50) Der Engel schwieg (The Silent Angel) – roman
  • (1995) Der blasse Hund – 1937 va 1946-1952-yillardagi nashr etilmagan hikoyalar
  • (2002, 1946-1947-yillarda yozilgan) Kreuz ohne Liebe
  • (2004, 1938-yilda yozilgan) Am Rande der Kirche
  • (2011) Toʻplangan hikoyalar – tarjimalarning qayta nashrlari, AQSh nashri

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Nemis adabiyoti
  • Nemis tilidagi mualliflar roʻyxati

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 Conard 1992.
  2. ↑ Michael H KATER. Hitler Youth. Harvard University Press, 30 April 2006 — 24–-bet. ISBN 978-0-674-01991-1. Qaraldi: 2012-yil 26-avgust. 
  3. ↑ Steinhauer, Harry. Deutsche Erzählungen. University of California Press, 1984 — 423-bet. ISBN 0-520-05054-1. Qaraldi: 2014-yil 20-iyul. 
  4. ↑ The 20th Century A-GI: Dictionary of World Biography, Volume 7 Magill: . Routledge, 2013 — 349-bet. ISBN 978-1-136-59334-5. Qaraldi: 2014-yil 29-iyun. 
  5. ↑ Conrad, Robert C.. Understanding Heinrich Böll. Univ of South Carolina Press, 1992 — 14–15-bet. ISBN 0-87249-779-8. Qaraldi: 2014-yil 23-iyul. 
  6. ↑ Nobel prize website
  7. ↑ „APS Member History“. search.amphilsoc.org. Qaraldi: 2022-yil 25-may.
  8. ↑ „Heinrich Theodor Boll“ (en). American Academy of Arts & Sciences. Qaraldi: 2022-yil 25-may.
  9. ↑ 9,0 9,1 Frank N. Magill (2013) The 20th Century A-GI: Dictionary of World Biography, Volume 7, p.350
  10. ↑ Frank Finlay (1996) On the Rationality of Poetry: Heinrich Böll’s Aesthetic Thinking, p.8
  11. ↑ Heinrich Böll: Werke , Volume 18: 1971-1974. Köln : Kiepenheuer und Witsch, 2003, ISBN 3-462-03260-7, pp.454-ff.
  12. ↑ Cook, Bernard A.. Europe Since 1945: An Encyclopedia, Volume 1. Taylor & Francis, 2001 — 135-bet. ISBN 0-8153-4057-5. Qaraldi: 2014-yil 20-iyul. 
  13. ↑ „Schlöndorff and Margarethe von Trotta : The lost honor of Heinrich Böll“. YouTube.
  14. ↑ „Heinrich Böll“.
  15. ↑ „Heinrich Böll[https://www.criterionchannel.com/videos/heinrich-boll „Heinrich Böll“.“].
  16. ↑ „Heinrich Böll[https://www.criterionchannel.com/videos/heinrich-boll „Heinrich Böll“.“].
  17. ↑ Finlay, Frank. On the Rationality of Poetry: Heinrich Böll's Aesthetic Thinking. Rodopi, 1996 — 179–184-bet. ISBN 90-5183-989-8. Qaraldi: 2014-yil 12-iyul. 
  18. ↑ "vom Glauben abgefallen"
  19. ↑ Connolly, Kate. „Acclaimed German writer's archive lost in building collapse“. The Guardian (2009-yil 6-mart). Qaraldi: 2014-yil 23-iyul.
  20. ↑ „The Residency“. Heinrich Böll Cottage. 2014-yil 22-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 24-iyul.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Heinrich_Böll&oldid=5130392" dan olindi