Kontent qismiga oʻtish

Henry James

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Genri Jeyms
Asl ismi Henry James
Tavalludi 15-aprel 1843-yil
Nyu York shahri AQSH
Vafoti 28-fevral 1916-yil(1916-02-28)
(72 yoshda)
Chelsea (London), Buyuk Britaniya
Ijod qilgan tillari Fransuz tili va Ingliz tili
Fuqaroligi AQSh va United Kingdom of Great Britain and Ireland
Yoʻnalish nasr
Janr realizm, modernizm
Mukofotlari Order of Merit , 1912-1916-yillarda Nobel mukofoti nomzodi
Otasi Henry James Sr.

Henry James (Genri Jeyms) „Order of Merit“ mukofoti sohibi (1843-yil 15-aprel - 1916-yil 28-fevral) amerikalik ingliz yozuvchisi. U adabiy realizm va adabiy modernizm o'rtasidagi asosiy o'tish davrida ijod qilgan yozuvchi sifatida qaraladi va keng omma tomonidan ingliz tilidagi eng buyuk romanchilardan biri deb tan olinadi. U Genri Jeyms Srning o'g'li, faylasuf va psixolog Uilyam Jeyms va diarist Elis Jeymsning ukasi edi.

U eng ko'p muhojir amerikaliklar, inglizlar va kontinental yevropaliklar o'rtasidagi ijtimoiy va oilaviy munosabatlarga bag'ishlangan romanlari bilan mashhur. Masalan,„The Portrait of a Lady“, „The Ambassadors“ va „The Wings of the Dove“. Uning keyingi asarlari borgan sari eksperimental xarakterga ega asarlar safidan joy oldi. Jeyms o‘z personajlarining ichki ruhiy holatlari va ijtimoiy dinamikasini tasvirlashda ko‘pincha qahramon ruhiyatini muhokama qilishda noaniq yoki qarama-qarshi motivlar va taassurotlar qoplanadigan yoki yonma-yon qo‘yilgan uslubda yozgan.

Uning „The Turn of the Screw“ romani ingliz tilidagi eng koʻp tahlil qilindi va noaniq arvoh hikoyasi sifatida shuhrat qozondi va boshqa ommaviy axborot vositalarida hozirgacha uning eng ko'p ommalashgan asari bo'lib qolmoqda. U „The Jolly Corner“ kabi yana boshqa bir nechta yuksak baholangan arvoh haqida hikoyalarini yozgan.

Jeyms tanqid, sayohat, biografiya, avtobiografiya va pyesalar haqida maqola va kitoblarni nashr etdi. Qo'shma Shtatlarda tug'ilgan Jeyms yoshligida Yevropada koʻchib keldi va oxir-oqibat Angliyaga joylashdi va o'limidan bir yil oldin, 1915-yilda Britaniya fuqaroligini oldi. Jeyms 1911, 1912 va 1916-yillarda adabiyot bo'yicha Nobel mukofotiga nomzod bo'lgan[1]. Xorxe Luis Borxes: “Men Sharq va G‘arbning ba’zi adabiyotlarini ziyorat qildim; fantastik adabiyotlardan ensiklopedik to‘plam tuzdim; Kafka, Melvil va Bloyni tarjima qildim; Genri Jeymsning asaridan boshqa begona asar bilmayman” deb yozadi o'z asarlaridan birida[2].

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hayotining dastlabki yillari, 1843-1883

Henry James, age 11, with his father, Henry James Sr.—1854 daguerreotype by Mathew Brady

Jeyms 1843-yil 15-aprelda Nyu-York shahridagi 21-Vashington-Pleysda tug'ilgan. Uning ota-onasi Meri Uolsh va Genri Jeyms Sr. Uning otasi aqlli va qat'iyatli, o'qituvchi va faylasuf bo'lib, otasidan mustaqil vositalarni meros qilib olgan, Albaniya bankiri va investori. Meri uzoq vaqtdan beri Nyu-Yorkda yashab kelgan badavlat oiladan chiqqan. Kichik Genri to'rt o'g'ildan biri, qolganlari aka-ukalari Uilyam, u o'zidan bir yosh katta va ukalari Uilkinson (Uilki) va Robertson bo'lgan. Uning singlisi Elis edi. Uning ota-onasi ikkalasi ham irland va shotland millatiga mansub edi. [3]

O'rta yillari, 1884-1897

1884-yilda Jeyms Parijga yana tashrif buyurdi va u yerda Zola, Daudet va Gonkur bilan yana uchrashdi. U fransuz “realist” yoki “naturalist” yozuvchilarning ijod yo‘llarini kuzatib bordi va ularning ta’siriga tobora ko‘proq ta’sir qildi. 1886-yilda u tirishqoqlik bilan o‘rgangan fransuz yozuvchilari ta’sirida „The Bostonians“ va „The Princess Casamassima“ni nashr etdi. Tanqidiy reaktsiya va savdo yomon edi. U Howellsga kitoblar yordam berishdan ko'ra uning karerasiga zarar keltirganini yozdi, chunki ular "mening asarlarimga bo'lgan istak va talabni nolga tushirdi"[4]. Shu vaqt ichida u Robert Lui Stivenson, Jon Singer Sargent bilan do'stlashdi. , Edmund Gosse, Jorj du Maurier, Pol Burje va Konstans Fenimor Vulson.Uning „The Tragic Muse“ 1880-yillardagi uchinchi romani edi. U 80-yillardagi romanlarida Zola koʻrsatmalariga amal qilgan boʻlsada, ularning ohangi va munosabati ularga yaqinroq. Alfons Daudetning fantastikasi[5]. Bu davrda uning romanlari uchun tanqidiy va moliyaviy muvaffaqiyatlarning yo'qligi uni teatr uchun yozishga harakat qilishga undadi[6]. Uning dramatik asarlari va teatr bilan bog'liq tajribalari unga ijodida davom etishiga yada koʻproq kuch bagʻishldi.

Oxirgi yillar, 1898-1916

1897–1898-yillarda u Sasseksning Ray shahriga ko‘chib o‘tdi va „The Turn of the Screw“ni yozdi; 1899–1900 yillarda „The Awkward Age“ va „The Sacred Fount“ kitoblari nashr etildi. 1902–1904-yillarda u „ The Wings of the Dove“, „The Ambassadors“ va „The Golden Bowl“ni yozgan. 1904-yilda u Amerikaga qayta tashrif buyurdi va Balzak haqida ma'ruza o'qidi. 1906–1910-yillarda u „The American Scene “ asarini nashr etdi va 24 jildlik asarlari to'plami bo'lgan „New York edition“ ni tahrir qildi. 1910-yilda uning akasi Uilyam vafot etdi; Genri Uilyamga Yevropada insonparvarlik yordamini topish uchun sherik boʻlgan edi, afsuski bu urinish muvaffaqiyatsiz kechdi, bu Genrining Qo'shma Shtatlarga so'nggi tashrifi (1910-yil yozidan 1911-yil iyuligacha) bo'lib chiqdi va u akasi vafot etganida uning yonida edi[7].

James 1890-yil

1913-yilda u oʻzining „A Small Boy and Others“ va „Notes of a Son and Brother“ nomli avtobiografiyalarini yozdi. 1914-yilda Birinchi jahon urushi boshlanganidan keyin u urush ishlarini olib bordi. 1915-yilda u Britaniya fuqaroligini oldi va keyingi yili “Buyuk xizmatlari uchun” ordeni bilan taqdirlandi. U 1916 yil 28-fevralda Londonning Chelsi shahrida vafot etdi va Golders Green krematoriyasida kuydirildi. U iltimos qilganidek, uning kuli Massachusetsdagi Kembrij qabristoniga dafn qilindi [8] .

Ijodi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uslub va mavzular

Jeyms trans-Atlantika adabiyotining asosiy namoyandalaridan biridir. Uning asarlarida go'zal, ko'pincha buzuq va jozibali feodal tsivilizatsiyasini o'zida mujassam etgan Eski Dunyo (Yevropa) va odamlar ko'pincha jasur, ochiq va da'vogar va o'zida mujassam bo'lgan Yangi Dunyo (AQSh) qahramonlari ko'pincha yonma-yon turadi. yangi Amerika jamiyatining fazilatlari - ayniqsa shaxsiy erkinlik va yanada qat'iy axloqiy xarakter. Jeyms hokimiyat yaxshi yoki yomon qo'llaniladigan shaxsiy munosabatlar hikoyalarida shaxslar va madaniyatlarning ushbu to'qnashuvini o'rganadi.

Asosiy romanlar

Jeyms fantastikasining birinchi davri, odatda, „The Portrait of a Lady“ bilan yakunlangan, Yevropa va Amerika o'rtasidagi ziddiyatga qaratilgan. Ushbu romanlarning uslubi odatda sodda va shaxsan xarakterli bo'lsa-da, 19-asr fantastika me'yorlariga juda mos keladi. „ Roderick Hudson“ (1875) - juda iste'dodli haykaltarosh, bosh qahramonning rivojlanishini kuzatuvchi Künstlerroman. Garchi kitobda ba'zi etuklik belgilari namoyon bo'lsa-da, bu Jeymsning to'liq metrajli romanga birinchi jiddiy urinishi bo'lsa-da, u uchta asosiy qahramonning yorqin namoyon bo'lishi tufayli ijobiy sharhlarni jalb qildi: Roderik Gudson, ajoyib qobiliyatli, ammo beqaror va ishonchsiz; Rouland Mallet, Roderikning cheklangan, ammo ancha yetuk do'sti va homiysi; va Kristina Light, Jeymsning eng jozibali va aqldan ozdiruvchi oshiqlaridan biri. Gudzon va Mallet juftligi Jeymsning o'z tabiatining ikki tomonini ifodalaydi: vahshiy xayolparast rassom va o'ychan vijdonli murabbiy[9] .

„The Portrait of a Lady“ (1881) asarida Jeyms o‘z faoliyatining birinchi bosqichini o‘zining eng mashhur uzoq fantastika asari bo‘lib qoladigan roman bilan yakunladi. Hikoya amerikalik yosh ayol Izabel Archer haqida bo'lib, u "taqdirini haqorat qiladi" va uni hayratda qoldiradi. U katta miqdordagi pulni meros qilib oladi va keyinchalik ikki amerikalik muhojirning Makiavelli makrining qurboni bo'ladi. Hikoya asosan Yevropada, ayniqsa Angliya va Italiyada o'rnatiladi. Umuman olganda, uning dastlabki bosqichining durdona asari sifatida qabul qilingan „The Portrait of a Lady“ uning qahramonlari ongini o‘rganuvchi psixologik roman va deyarli ijtimoiy fan asari sifatida tasvirlangan, yevropaliklar va amerikaliklar, eski va yangi o‘rtasidagi farqlarni o‘rganadi. dunyolar[10].

Jeyms faoliyatining ikkinchi davri „The Portrait of a Lady “ning nashr etilishidan 19-asr oxirigacha davom etadi, unchalik mashhur bo'lmagan romanlar, jumladan, 1885-1886 yillarda "Atlantika oylik"ida seriyali nashr etilgan „ The Princess Casamassima“ va „The Bostonians“. , xuddi shu davrda The Century jurnalida seriyali nashr etilgan. Bu davrda Jeymsning mashhur gotika romani „The Turn of the Screw“ (1898) ham mavjud edi.

Jeyms faoliyatining uchinchi davri 20-asr boshlarida nashr etilgan uchta romanda o'zining eng muhim yutug'iga erishdi: „The wings of Dove“ (1902), „Ambassadors“ (1903) va „Golden bowl“ (1904). Tanqidchi F. O. Mattissen bu "trilogiya" ni Jeymsning asosiy bosqichi deb atadi va bu romanlar, albatta, jiddiy tanqidiy tadqiqotlar oldi. Kitoblarning ikkinchisi “The wings of Dove” seriyali boʻlmagani uchun birinchi nashr boʻldi [11]. Ushbu roman jiddiy kasallikka chalingan amerikalik merosxo'r Milly Theale va uning atrofidagi odamlarga ta'siri haqida hikoya qiladi. Bu odamlarning ba'zilari Milly bilan sharafli niyatlar bilan do'stlashadilar, boshqalari esa ko'proq manfaatdor. Jeyms o'zining avtobiografik kitoblarida Milly sil kasalligidan erta vafot etgan sevimli amakivachchasi Minni Templga asoslanganligini aytdi. Uning aytishicha, u romanda uning xotirasini "san'atning go'zalligi va qadr-qimmati" bilan o'rashga harakat qilgan[12].

Qisqa hikoyalari

Jeymsni, ayniqsa, u "chiroyli va muborak nouvelle" yoki qisqa hikoyaning uzunroq shakli deb atagan narsa qiziqtirdi. Shunday bo'lsa-da, u ba'zan murakkab mavzularni sezilarli darajada siqib chiqargan bir qator juda qisqa hikoyalar yaratdi. Quyidagi hikoyalar Jeymsning badiiy adabiyotning qisqaroq shakllarida erishgan yutuqlarini ifodalaydi.

  • "A Tragedy of Error" (1864), qisqa hikoya
  • "The Story of a Year" (1865), qisqa hikoya
  • A Passionate Pilgrim (1871), novella
  • Madame de Mauves (1874), novella
  • Daisy Miller (1878), novella
  • The Aspern Papers (1888), novella
  • The Lesson of the Master (1888), novella
  • The Pupil (short story) (1891), qisqa hikoya
  • The Figure in the Carpet" (1896), qisqa hikoya
  • The Beast in the Jungle (1903), novella
  • An International Episode (1878)
  • Picture and Text
  • Four Meetings (1885)
  • A London Life, and Other Tales (1889)
  • The Spoils of Poynton (1896)
  • Embarrassments (1896)
  • The Two Magics: The Turn of the Screw, Covering End (1898)
  • In the Cage (1898), novella
  • A Little Tour of France (1900)
  • The Sacred Fount (1901)
  • The Birthplace (1903)
  • Views and Reviews (1908)
  • The Finer Grain (1910)
  • The Outcry (1911)
  • Lady Barbarina: The Siege of London, An International Episode and Other Tales (1922)

Sahnalashtirilgan asarlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Genri Jeymsning hikoyalari va romanlari 1933-yildan 2018-yilgacha 150 martadan ortiq (ba'zi teleko'rsatuvlarda o'ndan ortiq hikoyalar sahnalahtirilgan) kino, televidenie va musiqiy videoga moslashtirilgan.[91] Ularning aksariyati ingliz tilida va boshqa tillar misol uchun fransuz (13), ispan (7), italyan (6), nemis (5), portugal (1), yugoslaviya (1) va shved (1) tillariga moslashtirilgan asarlar ham mavjud.[91] ] Eng ko'p va tez-tez sahnalashtirilgan asarlar qatoriga quyidagilar kiradi:

  • The Turn of the Screw (28 marta)
  • The Aspern Papers (17 marta)
  • Washington Square (novel) nomi bilan (8 marta), „The Heiress“ nomi bilan (6 marta), „Victoria“ nomi bilan (bir marta)
  • The Wings of the Dove (9 marta)
  • The Beast in the Jungle (5 marta)[13][14][15][16][17]
  • The Bostonians (4 marta)
  • Daisy Miller (4 marta)
  • The Sense of the Past (4 marta)
  • The Ambassadors (3 marta)
  • The Portrait of a Lady (3 marta)
  • The American (novel)|The American (3 marta)
  • What Maisie Knew (3 marta)
  • The Golden Bowl (2 marta)
  • The Ghostly Rental (1 marta)

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Nomination Database“. www.nobelprize.org. 2017-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ „Henry James - Library of America“ (en-US). www.loa.org. Qaraldi: 2023-yil 7-aprel.
  3. ↑ Kaplan, Fred. Henry James: The Imagination of Genius, A Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1992. Print.
  4. ↑ Edel 1955, p. 55.
  5. ↑ Powers (1970), s. 19
  6. ↑ Powers (1970), s. 20
  7. ↑ Kaplan chapter 15.
  8. ↑ Wilson, Scott. Resting Places: The Burial Sites of More Than 14,000 Famous Persons, 3d ed.: 2 (Kindle Locations 23458-23459). McFarland & Company, Inc., Publishers. Kindle Edition.
  9. ↑ Kraft (1969) p. 68.
  10. ↑ Brownstein (2004)
  11. ↑ Hazel Hutchison, Brief Lives: Henry James. London: Hesperus Press, 2012: "The elegiac tone of the novel did not appeal to periodical editors, and the novel went straight into book form in 1902, ahead of The Ambassadors, which ran in the North American Review from January to December 1903 and was published as a book later that same year." Retrieved 1 December 2017.
  12. ↑ Posnock (1987) p. 114
  13. ↑ „A Fera na Selva :: Entrevista exclusiva com Paulo Betti“ (Portuguese). Papo de Cinema (2017-yil 4-oktyabr).
  14. ↑ Oggiano, Roberto „Clara van Gool • Director of The Beast in the Jungle“ (2019-yil 31-yanvar).
  15. ↑ Goodfellow, Melanie „'The Beast In The Jungle' Clip: Berlinale Henry James Adaptation Stars Anaïs Demoustier, Tom Mercier & Béatrice Dalle“. Deadline (2023-yil 18-yanvar). 2023-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 22-yanvar.
  16. ↑ Roos, Gautier „[INTERVIEW BERTRAND BONELLO Le grand entretien chaos“] [[INTERVIEW BERTRAND BONELLO] The Great Chaos Interview] (French). Chaos Reign (2021-yil 25-dekabr).
  17. ↑ Gennis, Sadie „The Haunting of Bly Manor's Henry James References, Explained“ (2020-yil 10-oktyabr). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Henry_James&oldid=5239482" dan olindi