Kontent qismiga oʻtish

Hindistonda Islom

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Islom dini Hindistonda ikkinchi eng muhim dindir (hinduizmdan keyin) [1]. Musulmonlar taxminan 202 million kishini yoxud mamlakat aholisining 14,4 foizini tashkil etadi [2]. 2001-yilda Hindistonda oʻtkazilgan aholini roʻyxatga olishda 138 milliondan ortiq musulmonlar bor edi, bu avvalgi aholini roʻyxatga olishdan 36 foizga koʻp. Mutlaq soni boʻyicha Hindistondagi musulmonlar Indoneziya va Pokistondagi dindoshlaridan keyingi oʻrinda turadi. Mamlakat aholisida musulmonlar salmogʻi asta-sekin oʻsib bormoqda.

Har bir shtatning umumiy aholisidagi musulmonlarning ulushi (2001 yilgi aholi roʻyxati)

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hindistonda paydo boʻlgan birinchi musulmonlar dengiz orqali suzib yurgan arab savdogarlari edi. VII asr oxiridan boshlab Hindiston qirgʻoqlariga joylashdilar. Ular va islom dinini qabul qilgan hindlar Malabar sohilidagi Mopla jamoasining asoschilariga aylanishdi [3][4][5][6][7] .

Keyin islom Hindistonning shimoli-gʻarbiy qismiga arab istilolari davrida kirib keldi. Hind vodiysi (hozirgi Pokiston) aholisi IX-XI asrlarda toʻliq islom dinini qabul qilgan. Hindiston yarim oroli va Gang vodiysi aholisi garchi arab savdogarlari orqali islom dini bilan tanishgan boʻlsalar-da, hali qabul qilishmagan. 1001-yilgacha Mahmud Gʻaznaviy subkontinentga bostirib kirib, Somnathni ishgʻol qilgan va Panjobni egallashi[8]ga qadar islom taʼsiri sezilarsiz edi. 1526-1858-yillar oraligʻida turkiy, fors va moʻgʻul jangchilari Shimoliy Hindistonda hokimiyatni qoʻlga kiritgandan soʻng, islomlashuvning yangi toʻlqini boshlandi.

Bu davrda hindu aholisining eng nochor qatlamlari ayniqsa faol ravishda islom dinini qabul qildilar va shu yoʻl bilan shaxsning ijtimoiy erklarini cheklovchi qatʼiy taqiqlar va kastalar (hindlarning tabaqalashuvi) tizimini yengib oʻtishga umid qilishdi. Islom dini Gang daryosi deltasining (zamonaviy Bangladesh) kambagʻal dehqon aholisi tomonidan ommaviy ravishda qabul qilingan. Burjua elitasi va savdogarlar ham mintaqaning yangi elitasini tashkil etgan mahalliy musulmon amirlarning saroylariga yoʻlni osonlashtirish uchun islom dinini qabul qilishga moyil edilar.

Yevropaning Hindistonga bostirib kirishi XVIII asr oxiridan boshlab islom dinining tarqalishini cheklab qoʻydi. Uning obroʻsi pasaydi, taʼsiri soʻna boshladi. Biroq, 1949-yilda mamlakat boʻlinganidan keyin ham mustaqil Hindistonning qator mintaqalarida musulmon jamoalari saqlanib qolgan. Oʻshandan beri ularning ulushi va soni demografik sabablarga koʻra ortib bormoqda. Mamlakat musulmonlari savodxonlik darajasining pastligi bilan ajralib turadi. Siyosiy hokimiyatni inglizlarga, keyin esa hindularga boy berganidan keyin musulmonlarning daromadlari keskin kamaydi. Ularning aksariyati infratuzilmasi eskirgan eng qadimiy shaharlarda (islom gettolarida) toʻplangan. Mamlakatdagi musulmon ayollar hindularga qaraganda oʻrtacha 1 nafarga koʻp farzand koʻrishadi (3,7 ga 2,7). Taʼlim olish imkoniyati cheklanganligi va iqtisodiyotdagi ishtirokining pastligi (ayniqsa, ayollar oʻrtasida) tufayli ularning mamlakatdan migratsiya oqimi sezilarsiz. Shu sababli, 1991-2001-yillar oraligʻida hindular soni 20,3 foizga, musulmonlar soni esa 29,6 foizga oshgan.

Musulmonlarning aholi ulushining dinamikasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 1961 yil 10,7% (roʻyxatga olish)
  • 1971 yil 11,2%
  • 1981 yil 12,0%
  • 1991 yil 12,1%
  • 2001 yil 13,4% (roʻyxatga olish)
  • 2011 15,0% (taxminiy)

Etnogenez

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aksariyat hind musulmonlari mahalliy hind-aryan kelib chiqshga mansub boʻlib, Eron va Markaziy Osiyoga bogʻliqligi kam. Mamlakat musulmonlari islom qonunlariga amal qilish huquqiga ega. Hindistonda hukumat Haj uchun aviabiletlar narxini qisman subsidiyalaydi [9] .

Dinlararo ziddiyatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Musulmonlar va hindular oʻrtasidagi munosabatlar ancha keskin. S. Nakvi oʻtkazgan soʻrovlarga koʻra, hindlarning 90% dan ortigʻi hech qachon oʻzga din vakillarinikida mehmon boʻlishmaganliklarini aytishgan. 2006-yilda dunyoning turli mamlakatlaridagi turli din vakillari oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, musulmonlarga nisbatan eng salbiy munosabat Hindistonda kuzatilgan[10].

2020-yil fevral oyida fuqarolik toʻgʻrisidagi qonunga kiritilgan oʻzgartirishlarga qarshi norozilik namoyishlari munosabati bilan musulmonlarga qarshi tartibsizliklar chogʻida Dehlidagi binolar vayron boʻlgan.

Britaniya Hindistonining boʻlinishi fojiali oqibatlarga, turli miqyosdagi dinlararo toʻqnashuvlarga sabab boʻldi. Hindlar va musulmonlar oʻrtasidagi toʻqnashuvlarning sababi har qanday maishiy nizolar yoki mish-mishlar boʻlishi mumkin, shundan soʻng ikkala jamoa vakillari „qoʻpol“larga „saboq berishga“ harakat qilishadi. Koʻpincha bunday toʻqnashuvlar koʻcha janglari va kichik pogromlar bilan chegaralanadi, ammo 1969-yili Ahmadobod va boshqa shaharlarda, 1984-yili Bombey va boshqa shaharlarda, 1989-yili Bxagalpurda, 1990-yili Haydarobodda, 1992-yili turli shaharlarda, 1992-1993-yillari Bombeyda, 2002-yilda Gujarotda eng yirik mojarolar boʻlib oʻtgan. Hindistonning yaqin tarixidagi eng qonli epizodlardan biri 1992-yil dekabr voqealari boʻlib, Ayodxiyadagi hindu ibodatxonasini qayta tiklash kampaniyasi Babri masjidining vayron boʻlishiga olib keldi, shundan soʻng mazhablararo toʻqnashuvlar va tartibsizliklar boshlanib, ommaviy qurbonlar boʻldi. [10] .

Eslatmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Jihodni sevish

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Census India — Religion“. 2018-yil 15-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-sentyabr.
  2. ↑ „Население Индии“. countrymeters.info. 2021-yil 21-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 21-noyabr.
  3. ↑ Rawlinson, H. G.. Ancient and Medieval History of India. Bharatiya Kala Prakashan, 2001. ISBN 9788186050798. 
  4. ↑ Madras District Manuals: South Canara. Superintendent, Government Press, 1894. 
  5. ↑ ISBN 8187332050 Cultural Heritage of India Vol. IV
  6. ↑ „Genesis and Growth of the Mappila Community | JAIHOON.COM“ (en). JAIHOON.COM (2009-yil 3-noyabr). 2018-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 13-oktyabr.
  7. ↑ Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Andoza:Нп3. ISBN 9781438119137. 
  8. ↑ Islam v Indii[sayt ishlamaydi]Andoza:Недоступная ссылка
  9. ↑ „Haj subsidy cuts start soon“. 2011-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 3-sentyabr.
  10. ↑ 10,0 10,1 „Индусско-мусульманские отношения в Индии: от нелюбви до ненависти“. 2022-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 8-iyun. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Hindistonda_Islom&oldid=5245373" dan olindi