Holat diagrammasi

Holat diagrammasi, muvozanat diagrammasi, fazoviy diagramma — fizik-kimyoviy sistemaning tarkibi va holat parametrlari orasidagi munosabatning geometrik ifodasi. Holat parametrlari — termodinamik sistema holatini ifodalaydigan fizik kattaliklar (temperatura, bosim, solishtirma hajm, magnitlanganlik, elektr qutblanish va hokazo). Fazaviy diagramma bir yoki koʻp komponentli moddaning muvozanat holatini geometrik tarzda ifodalaydi. Bu holat bir fazali, ikki fazali va koʻp fazali boʻladi. Fazalar gazsimon, suyuq, qattiq, oʻta oʻtkazuvchan, segnetoelektrik va boshqa boʻlishi mumkin.

Agar sistema bitta komponentdan iborat boʻlsa (eng sodda hol), Holat diagrammasi toʻgʻri burchakli uch koordinata oʻqiga (bu oʻqdar boʻyicha temperatura T bosim R va mol qajm V qoʻyiladi) qurilgan 3 oʻlchovli fazoviy shakl koʻrinishini oladi.

Ikki fazali muvozanat holat egri chiziqlar, 3 fazalisi esa nuqta bilan tasvirlanadi. Har qanday modda qat-tiq, suyuq va gazsimon fazasining muvozanatiga mos keluvchi 0 nuqta uchlanma nuqta deyiladi. Koʻp komponentli sistemalarning Holat diagrammasi murakkab boʻladi. Holat diagrammasini eksperimental qurishda fizik-kimyoviy, termik va rent-genografik analiz, optik va elektron mikroskopiya, dilatometriya va boshqa usullardan foydalaniladi. Holat diagrammasi amal-da, metallshunoslik, metallurgiya va kimyoning turli sohalarida keng qoʻllanadi. Qotishmalarning erish sohasi, temperaturasi termik ishlov rejimlari Holat diagrammasiga koʻra aniqlanadi.

Fazaviy diagrammani tuzish uchun odatiy koordinatalar termodinamik parametrlar - harorat va bosim va tizimning tarkibi (mol yoki massa foizida) hisoblanadi.

Umumiy holda, koordinatalar soni tizim komponentlari sonidan bittaga oshadi (bir komponentli tizimning diagrammasi ikki o'lchovli, ikki komponentli tizim uch o'lchovli va boshqalar). Kondensatsiyalangan tizimlar uchun bosim ta'sirida fazaviy muvozanatining o'zgarishi ko'pincha hisobga olinmaydi, bu holda diagrammaning o'lchovlari soni komponentlar soniga teng bo'ladi (kondensatsiyalangan ikki komponentli diagrammasi ikki- o'lchovli, uch komponentli tizim uch o'lchovli va boshqalar ). Bosma nashrlarda murakkab bosqich diagrammalari bo'limlar yoki proyeksiyalar shaklida tasvirlangan.

Bir komponentli tizimlarning fazaviy diagrammalarida, maydonlar, faza qoidasiga ko'ra, bir fazali holatlarga mos keladi, ularni chegaralovchi chiziqlar ikki fazali, chiziqlarning kesishish nuqtalari uch fazali (bu nuqtalar uch nuqta deb ataladi).

Ikki fazaviy chiziqlar, qoida tariqasida, ikkita uch nuqtani yoki nol bosimga to'g'ri keladigan y o'qidagi nuqta bilan uch nuqtani bog'laydi. Istisno - bu tanqidiy nuqtada tugaydigan suyuqlik-gaz liniyasi. Kritik haroratdan yuqori suyuqlik va bug' o'rtasidagi farq yuqoladi. Ikki fazaviy chiziqlarda ham nuqtalar mavjud - normal bosimda kristallanish va qaynash haroratlari.