Ibn Abdul-Hakam

Abulqosim Abdurahmon ibn Abdulloh ibn Abdul-Hakam — (milodiy 801 — 257 hijriy / 871 milodiy)

Misrning Fustat shahrida tugʻilgan arab tarixchisi boʻlib, u yozgan. „Misr va Shimoliy Afrika va Ispaniyaning (Andalusiya) zabt etilishi“ nomi bilan mashhur asar. Bu asar hozirgi kungacha yetib kelgan eng qadimgi arab islom tarixidan biri hisoblanadi.

Hayoti

Abulqosim Abdurahmon ibn Abdulloh ibn Abdul-Hakam — (milodiy 801 — 257 hijriy / 871 milodiy Qohira yaqinidagi al-Fustatda)Ibn Abd al-Hakam arab oilasidan chiqqan. Yozuvchining otasi Abdulloh va ukasi Muhammad oʻz davrining (IX asr boshlarida) molikiylar islom huquqi boʻyicha yetakchi Misr hokimiyati boʻlgan. Ota vafotidan keyin oila pravoslav taʼlimotiga amal qilganliklari uchun xalifa Al-Votiq tomonidan taʼqibga uchradi. Ilk anʼanachilar va tarixchilar tomonidan koʻp iqtibos keltirilgan boʻlsa-da, ular oiladagi sharmandalik tufayli kamdan-kam ism bilan tilga olinadi. Xalifa Al-Mutavakkil davrida tarixchi va uning aka-ukalari marhumning mulkini oʻgʻirlashda ayblanib, qamoqqa tashlangan, aka-ukalardan biri hatto qiynoqlar ostida vafot etgan.

ʿAbdu-Rahmon ibn ʿAbdulhakam, aniq aytganda, sof va umumiy tarixchi emas, balki anʼanachi edi. U asosan islom huquqini oʻrgatishda foydalanishi mumkin boʻlgan ilk musulmon odatlarini aks ettiruvchi tarixiy voqealarga qiziqdi. Uning manbalari juda qadimgi anʼanachilar tomonidan tuzilgan va hozirda yoʻqolgan kitoblar va otasi kabi ogʻzaki manbalar edi.

Faoliyati

Muallifning tarixiy asaridan to‘rtta qo‘lyozma saqlanib qolgan bo‘lib, ularning barchasi, ehtimol, uning shogirdlaridan biri tomonidan yaratilgan yagona nusxadan olingan deb hisoblanadi. Ulardan ikkitasi oddiygina „Futūh misr“, biri „Futūh misr va axbaraho“, „Misrning zabt etilishi“ va baʼzilari. uning hisobi, yaʼni mamlakat) va birida ushbu maqola boshida berilgan toʻliqroq nom mavjud. Butun arabcha matnning tanqidiy nashri avvalroq Shimoliy Afrika boʻlimini ingliz tiliga tarjima qilgan Charlz Torrey tomonidan nashr etilgan. Asarning faqat Ispaniyaning musulmonlar tomonidan zabt etilishini oʻz ichiga olgan qisqa qismi Jon Xarris Jons tomonidan ingliz tiliga tarjima qilingan (Göttingen, W. Fr. Kaestner, 1432, s. 32-36). Ispan va Shimoliy Afrika boʻlimlari ham bir qator tarixchilar tomonidan fransuz va ispan tillariga tarjima qilingan. Biroq, bular kitobning faqat kichik bir qismini tashkil qiladi. Asarning asosiy qismi Misrning islomgacha boʻlgan afsonaviy tarixi, „Musulmonlarning Misrni zabt etishi“, „Shimoliy Afrikaning musulmonlar tomonidan zabt etilishi“, uning ilk musulmon aholi punktlari va birinchi islomiy qozilariga bagʻishlangan.

Uning ishi deyarli bebaho manba boʻlib, u bilan bogʻliq boʻlgan mamlakatlarning islomiy zabtlari haqidagi eng qadimgi arab yozuvi hisoblanadi. Biroq, u voqealardan taxminan 200 yil oʻtib yozilganligi sababli, u tasvirlaydi va shuning uchun asosan faktlarni keyingi afsonalar bilan aralashtirib yuboradi.