Ibn Mojid

Ibn Mojid, Shihobuddin Ahmad ibn Mojid as-Saʼdiy annajdiy (taxminan 1440, Julfor — 16 a. boshi) — mashhur arab dengizchisi (dargʻasi), dengizda suzish ilmining nazariyotchisi. Umrining 40 yildan ortiq qismini Hind okeanida kema xizmatida oʻtkazgan. Uning ajdodlari ham dengizchi boʻlishgan. Portugal dengizchisi Vasko da Gama boshchiligidagi kemalarni 1498-yil da Afrikaning sharqiy sohilidan Hindistonning Kojikode (Kolikut) sh. ga borishida Arabiston dengizida yoʻl koʻrsatuvchi boʻlgan.

I. M. oʻz davridagi bilimlarni yaxshi egallagan va oʻzi ham qirqqa yaqin asar yozgan. Ular asosan, nazmda, biroq eng yirik asarlaridan biri — "Kitob alfavoid fi usul ilm al-baxr va-lqavoil" ("Dengizchilik ilmi va qoidalari asoslariga oid foydali maʼlumotlar kitobi") nasrda yozilgan. Asarda arab dengizchilarining kemalarni Zanjibar va Madagaskar o.laridan Tayvan va Indoneziyaning olis orollarigacha olib borgan marshrutlari, kemani boshqarishning boy nazariy va amaliy masalalari hamda muallifning koʻp yillik dengizchilik tajribasidan hosil boʻlgan xulosalar (dengizchilik tarixi, kema boshqaruvchisiga qoʻyiladigan talablar, shamollar yoʻnalishi, kemalar suzadigan yoʻnalishlar, musson shamollari, yirik orollar va h. q.) oʻrin olgan. Kemani boshqarishda quyosh, oy va yulduzlar holatini eʼtiborga olish, kompasdan foydalanish, shamollarning esish paytlari va yoʻnalishlarini bilish, Hind okeani, undagi orollar va sohillari tavsifi va hokazo bayon qilingan. Nazmda yozilgan yirik asarlaridan biri "Hoviiyot al-ixtisorfi usul ilm al-bihor" ("Dengiz ilmi asoslarining muxtasar dostoni") ming baytlik kat-ta urjuzadan iborat (1462-yil yozib tugatilgan).

I. M. asarlarida kemalarning , asosan Qizil dengiz, Fors qoʻltigʻi, Hind okeanida suzish yoʻnalishlari tavsiflangan, ularda oʻsha davrning dengiz astronomiyasiga oid deyarli barcha bilimlar mujassamlangan. U dengizchilik fani bobida qoʻllanmalar yaratgan birinchi yirik olim sifatida maʼlum. I. M. va boshqa arab dengizchilarining tajribalari yevropaliklarning Hind okeanidagi kema qatnovida juda katta yordam bergan.