Ilyas Jansugirov

Ilyas Jansugirov
Asl ismi	qozoqcha: Ілияс Жансүгіров
Tavalludi	1894-yil 5-may; Qishloq No4, Oqsuv volosti, Yettisuv viloyati, Rossiya imperiyasi
Vafoti	1938-yil 26-fevral; Olma-Ota, Qozoq SSR, SSSR
Ijod qilgan tillari	Qozoq tili
Fuqaroligi	SSSR
Faoliyat turi	shoir, jamoat arbobi

Ilyas Jansugirov (1894-yil 5-may, Olmaota viloyati Oqsuv tumani — 1938) — qozoq shoiri, dramaturg, nosir, felyetonchi, satirik, jurnalist, tarjimon va jamoat arbobi.

Qisqacha biografiya

Dastlab otasi va qishloq mullalaridan taʼlim olgan. Qaragʻash qishlogʻidagi boshlangʻich maktabni tamomlagan . Bo‘lajak shoir so‘nggi vaqtini qishloqda o‘tkazdi. U Oʻrta Yujning nayman qabilasining matay urugʻidan.^[1]

1919-yilda. Toshkent shahridagi ikki yillik pedagogik kursga kiradi.

O‘qishni tamomlab, qishlog‘ida o‘qituvchi, so‘ngra „ Tilchi“ gazetasida ishladi.

1922-yilda Verniydagi (Olmaota) Qozoq taʼlim institutiga mudir etib tayinlanadi.

1925-yilda Moskvadagi Jurnalistika institutiga oʻqishga kirdi;

1928-yilda o‘qishni tamomlab, „Mehnatkash qozoq“ gazetasiga ishga yuboriladi. Jansugirov ijodiy faoliyati bilan bir qatorda Qozog‘iston Yozuvchilar uyushmasini tashkil etishda ham faol ishtirok etgan.

1932-yilda sobiq KazAPP tugatilgandan keyin (1926) Yozuvchilar uyushmasi tashkiliy komissiyasi raisi etib saylandi;

1934-yilda boʻlib oʻtgan 1-Kongressgacha xizmat qilgan. Qurultoyda u Qozog‘iston Yozuvchilar uyushmasining birinchi raisi etib saylandi.

1934-1937 yillarda Qozogʻiston siyosiy nashrining muharriri, ayni paytda;

1933-1936 yillarda Qozogʻiston AKSR UAK aʼzosi boʻlgan.

1937-yilda u soxta siyosiy ayblovlar bilan hibsga olingan.

1938-yilda u oʻlimga hukm qilindi.

1958-yilda u oqlangan.^[2]

Mehnatlari

Jansukirov 1912-yilda sheʼr yozishni boshlagan. Keyinchalik, 1957-yilda Milliy kutubxonadan uning „ Baldirgan“ va „Qizil bayroq“ sheʼr daftarlari topildi. Jansugirovning ilk nashr etilgan asarlari „Saryarqagʻa“, „Tilek“ sheʼrlaridir. Bular 1917-yilda Semeyda chiqadigan „ Sariarqa“ gazetasida bosilgan. 1923-yilda „Sana“ jurnalida „ Mergen Boken“ qissasi bosiladi.Shundan keyin Jansugirovning sheʼrlari „Tilshi“, „Oqhol“, „Kedey erki“ gazetalarida tez-tez bosilib turdi.O‘shandan beri Jansugirov xalqqa isteʼdodli, teran fikrli shoir sifatida tanilgan.

Jansugirov ijodining manbasini qozoq xalqining boy ogʻzaki adabiyoti,Abay sheʼriyati, rus va jahon adabiyotining ilgʻor namunalari tashkil etadi.Uning asarlari rang-barang va serqirra.

Jansugirov xalqning boy folklorini toʻplash, uning ilgʻor namunalarini xalq manfaatiga aylantirish, kitob holida nashr etishda katta hissa qoʻshdi.Ularning ilg‘or namunalarini o‘zi yozgan maktab darsliklari va antologiyalariga kiritib, maktab o‘quvchilarini xalq tarixi va o‘tmish hayotidan xabardor qilishga eʼtibor qaratdi.Jansukirov adabiy tanqid bilan ham shugʻullangan, adabiy-badiiy tanqid janrining rivojlanishida ishtirok etgan.

A.S.Pushkin, M.Yu.Lermontov, N.A.Nekrasov, Maksim Gorkiy, Geynrix Geyne va Viktor Gyugo, G.Tokay, K.Laxuti asarlarini qozoq tiliga tarjima qilib, qozoq adabiyotining jahon adabiyoti bilan aloqasini kengaytirdi. 1936-yilda A.S.Pushkinning 100 yilligi munosabati bilan Ilyos Jansugirov „Yevgeniy Onegin“ romanini tarjima qilib, kitobiga kiritdi. Ammo urush yillarida o‘sha roman boshqa shaxs nomi bilan chop etilgan. Ilyos Jansugirov oqlanganidan keyin uning yaqinlari romanni Ilyos Jansugirov tarjima qilganini isbotladi.

Bibliografiyasi

1917-yil — „Saryarka“ va „Tilek“ sheʼrlari.
1923-yil — „Baishubar“
1926-yil — „Bolalarni jalb qilish“
1928-yil — „Saganak“ deb nomlangan ilk asarlar to‘plami.
1929-yil — „Kayfiyat“ sheʼri.
1931-yil — „Kek“ va „Turksib“ spektakli.
1934-yil — „Kuichi“ sheʼri.
1936-yil — „Isatay — Mahambet“ spektakli.
1937-yil — „Tinglovchi“ sheʼri.

Uning "Qamisboyevga so‘z! ", „Izet“ („Hurmat“), „Shalgʻibay“ va boshqalar. b. „Izzat“ to‘plamida chop etilgan.

Sheʼrlar

„Qulager“ 1936-yil noyabr oyida „Sotsial Qozog‘iston“ gazetasining bir qancha sonida chop etilgan.
„Kui“ — 1929-yil yozilgan.
„Kuichi“ — 1934-yil yozilgan.
„Dala“ — 1930-yil yozilgan. U ilk bor „Enbekshi qozoq“ gazetasining bir necha sonlarida chop etilgan. 1933 yil Semeyda, 1936-yil. Olmaotada alohida kitob sifatida nashr etilgan.
„Rustem qirg‘ini“ 1926-yilda yozilgan bo‘lsa-da, shoir hayotligida nashr etilmagan. Asarlarining ikkinchi jildi 1960-yilda nashr etilgan.
„Isatoy“ shoirning 1960-1964-yillarda nashr etilgan 5 jildlik asarlari to‘plamining 2-jildida nashr etilgan.
„Maxpal“ 1920-yillarning boshlarida yozilgan.
„Baykal“ — 1937-yil yozilgan.
„Kanpeske“ — 1920-yil „Enbekshi qozoq“ gazetasida chop etilgan.
„Kolbala“ — 1964-yil Olmaota viloyati, Oqsuv tuman „O‘mir nuri“ gazetasida chop etilgan.
„Kuch“ — 1932-yil „Adabiyot fronti“ jurnalida, 1933-yil. Kollektiv toʻplamda nashr etilgan.
„Mayoq“ — 1929-yil 1931-yilda yozilgan alohida kitobcha sifatida nashr etilgan.
„Baxtli Jamol“ — 1930-yil yozilgan.
„Yurish“ — 1935-yil yozilgan.^[3]

Lirik sheʼrlar

"Qoʻshiqchi opa" (1909), „Kuz guliga“ (1912), „Tilek“ (1912),

1915-1920-yillarda nashr etilgan sheʼrlari

„Koʻr bolaning orzusi“ (1915-1916), „Jibrlak“ (1915-1916), „Bizning ahvolimiz“ (1915-1916), „Adashgan edim“ (1915-1916), „Gʻamgin qush“ (1915-1916), „Aloqa“ (1915-1916), „Yaxshilik“ (1915-1916), „Mening ichim eriydi“ (1915-1916), „Tirik soʻz“ (1915-1916), „Ertaklar“ (1915- 1916), „Zamondosh“ (1915-1916), „Bubulga“ (1915-1916), „Aldimda“ (1915-1916), „Yoz xudosi“ (1915-1916), „Manim“ (1915-1916), „ Shim-chitiriq“ (1915 −1916), „Vaziyat qanday“ (1919), „Arinim“ (1920), "Beysembek „Bolis“ (1920), „Koalitsiya partiyasiga“ (1920),

1921-1924-yillarda nashr etilgan sheʼrlari

„Ona tili“ (1921), „Yosh bulbullar“ (1921), „Kambag‘allar tashkilotining yettiligi“ (1921), „Yetim“ (1921), „Oqim oqadi“ (1921), „Umumiy asrga“(1921), „Qozoq xulosasi“ (1921), „Uylangan“ (1921), „Otadan koʻra ona bolaga yaqin“ (1921), „Pistol“ (1922), „Bulut“ (1922)), „Vulqon“ (1922), „Yoshlik shiori“ (1922), „Yoz tongi“ (1922), „Yozgi qarorgoh“ (1922), „Yozgi iyul“ (1922), „Dehqon“ (1922), "Kuz "(1922), „Qish“ (1922), „Aksaban“ (1923), „Javinda“ (1923), „Vaqt rasmlari“ (1923), „Menimcha“ (1923), „Shamol“ (1923), „ Bo‘lek-salak oydan“ (1923), „Yosh yollanma“ (1923), „Tosh“ (1923), „Jaylov“ (1923), „Bahorda“ (1923), „Qirg‘iz qozoq bosmaxonada“ (1923), „Kambag‘alning to‘yi“ (1923), „Cho‘pon fikri“ (1923), „Ulug‘ kun“ (1923), „May bayrami“ (1923), „Saparda“ (1923), „Yo‘q“ (1923), „Birinchi uchrashuv“ (1923), „Aloqa“ (1923), „Bo‘ranbay nima o‘ylaydi?“ (1923), „Iqshilbay“ (1923), „Savdogar mo‘jizasi“ (1924), „Bu- Ay“ (1923), „Jarkinboy, Berkinbay“ (1923), „Qirman“ (1924), „Oktyabr kuni“ (1924), „O‘rim-yig‘im yurishi“ (1924), „Xalq o tog‘ qurganlar“ (1924), „O‘q, ko‘k ho‘kiz“ (1924), „Shamolli kun“ (1924), „Bahorda“ (1924), „O‘ylash“ (1924), „Ongli yoshlarga“ (1924). 1924), „Koʻlga“ (1924), „Bizning kuz“ (1924), „Lenin oʻldi“ (1924), „Tun“ (1924), „Ajirau“ (1924), „Lermontov“ (1924) .

1925-1930-yillarda nashr etilgan sheʼrlari

„Lenin tirik“ (1925), „Betashar“ (1925), „Shamolli qaragʻay“(1925), „Sovun“ (1925), „Saptyayak“ (1925), „Migratsiya“ (1925), „Kommuna“ (1925), „Savol“ (1925), „Muvaffaqiyat suratlari“ (1925), „Men oʻqiyman“ (1925), „Sauning jinniligi“ (1925), „Soʻrov“ (1925), „Qosh-jonekei“ (1925)), „Tas chechey“ (1925), „Bobek boleu“ (1926), „Urush“ (1926), „Zaman“ (1926), „Maydan“ (1926), „Qishloq fronti“ (1926), „Tezkor yurak“ " (1926), „Quyosh chiqqanda“ (1926), „Yakshanba“ (1926), „Rus oʻlkasi“ (1927), „Shal va Keyni“ (1928), „Qozoq qizi“ (1928), „Qopqon“ (1928), „Bugungi dala“ (1928), „Maqbara“ (1929), „Olatau“ (1929), „Do‘mbira“ (1929), „Qozog‘iston“ (1929), „Shoqparg‘a“ (1929), „Kelinglar“., qaysi jabhaga chidaysan? (1929), „Himoloy“ (1929), „Sert“ (1930), „Oltin oktyabr“ (1930), „Oqin va Makim“ (1930), „Tus“ (1930), „Apirim-ay, jann tsysildi- oh“ (1930), „Jur me konk Saule“ (1930), „Jonim yigʻlama“ (1930),

1931-1937-yillarda nashr etilgan sheʼrlari

„Traktorga“ (1931), „Oktyabr ekpini“ (1931), „Yangi hayot“ (1931), „Ekpindiler va Gulgulchik“ (1932), „Ijtimoiy yordam“ (1932), „Besh yillik odamlar“ (1932)), „Baxtli“ (1932), „Kavkaz“ (1932), „Uyga qaytaman“ (1934), „Umidga“ (1934), „Moskva-Qozogʻiston“ (1934), „Tulparga“ (1936)), „Belarus xalqiga“ (1936).

Satiralar

„Aqim va Makim“ (1930), „Boy qiz“ (1927), „Bog‘cha usuli“ (1923), „Boshqa tildan“ (1935), „Bo‘rnabay nima o‘ylaydi“ (1923), "Gaz emas, konsert (1929), „It-oy“ (1923), „Qoʻgʻirchoq“ (1929), „Quyruq bozori“ (1927), „Oʻng“ (1928), „Oʻq, koʻk buqa!“ (1924), „Marhum mullaning vasiyatnomasi“ (1923), „Siyosiy qo‘chqorlar“ (1922), „Surpakpay suganak“ (1928), „Sinchi-oq“ (1915), „Demak, ketyapman…“ (1929), „Qamisboyevga so‘z“ (1929), „Hakamlik turlari“ (1929), „To‘ng‘iz“ (1931), „Uya uyasi“ (1928).

Eslamoq

Respublikada bir qancha maktablar, koʻchalar, tumanlar, fermer xoʻjaliklari, Toldiqoʻrgʻon shahridagi Yettisuv davlat universiteti uning nomi bilan atalgan. O‘sha shaharda shoir hayoti va ijodiga bag‘ishlangan adabiy-memorial muzey bor.

Manbalar

↑ „Nayman“ etnonimі jəne nayman taypasiniң rulari jөnіnde
↑ Qazaq әdebietі. Ensiklopediyaliq aniqtamaliq. — Almati: „Aruna Ltd.“ JShS, 2010 jil.ISBN 9965-26-096-6
↑ Іliyas Jansүgіrov: ensiklopediya Almati. „Kіtap“ baspasi 2019. 256-268 bet.

Havolalar

[1] „Nayman“ etnonimі jəne nayman taypasiniң rulari jөnіnde

[2] Qazaq әdebietі. Ensiklopediyaliq aniqtamaliq. — Almati: „Aruna Ltd.“ JShS, 2010 jil.ISBN 9965-26-096-6

[3] Іliyas Jansүgіrov: ensiklopediya Almati. „Kіtap“ baspasi 2019. 256-268 bet.

[1]

[2]

[3]