Irlandiya parlamenti

Irlandiya parlamenti — Irlandiya Respublikasining oliy vakillik hamda qonun chiqaruvchi organi. Eryaxtas tarkibiga quyidagilar kiradi:

Irlandiya parlementining rasmiy logotipi

• Irlandiya prezidenti
• Parlamentning ikkita palatasi (irl.: Tithe an Oireachtais):
  • Doyl Ehren (quyi palata)
  • Eren Senat (yuqori palata)

Parlament qarorgohi Dublindagi Leinster uyida tashkil topgan. Eryaxtada 226 deputat boʻlib, ulardan 60 nafari senator hamda 156 nafari „Tyaxta Dala“: (irl.: Teachta Dála), quyi palata aʼzolari hisoblanadi.

Qurilmalari

Irlandiya parlamenti demokratik davlatdir. Milliy parlament (Eryahtas) Prezident hamda ikki palatadan tashkil topgan. Ular: Vakillar palatasi (Doyl Ehren) va Senat (Ehren Senat). Ularning funksiyalari hamda vakolatlari 1937-yil 1-iyulda plebissit natijasida qabul qilingan Irlandiya Konstitutsiyasidan kelib chiqadii. Irlandiya Parlament uylari Dublindagi Linster uyida joylashgan.

Konstitutsiya har bir palataga oʻz tartib qoidalarini, ularga rioya qilmaslik uchun jazo qoʻllash huquqini beradi. Konstitutsiyada koʻrsatilganidek, yagona hamda mutlaq qonun chiqaruvchi hokimiyat parlament aʼzolariga tegishli hisoblanadi.

Doyl Erenning parlament ustidan ustunligi Senatga umumiy saylovlar Vakillar palatasi tarqatib yuborilganidan keyin 90 kundan kechiktirmay o‘tkazilishi bilan tan olinadi.

Qonunchilik masalalarida Konstitutsiya Ehren Senati qonunchilikni cheksiz muddatga kechiktira olmasligini taʼkidlab oʻtdi.

Konstitutsiyaga va moliyaviy qonunlarga oʻzgartirishlar kiritish toʻgʻrisidagi qonun loyihalari faqat Vakillar palatasida koʻrib chiqilgandan keyin kiritilishi mumkin.

Senat moliyaviy qonun loyihalariga tavsiyalar berishi mumkin (oʻzgartirishlarsiz) hamda ular 21 kun ichida, moliyaviy boʻlmagan qonun loyihalari esa 90 kun ichida qabul qilinishi lozim.

Roli va vakolatlari

Palatalar baʼzi sohalarda qoʻshimcha vakolatlarga ega, masalan, Prezidentni, Oliy sud yoki Oliy sud sudyasini, Bosh inspektorni va Bosh auditorni ishdan boʻshatish, favqulodda holat eʼlon qilish va tugatish, qonunlar qabul qilish va normativ hujjatlarni bekor qilish.

Parlament binosi

Senat ikki sohada asosiy yoki eksklyuziv vakolatlarga ega:

• Prezident qonun loyihasini imzolashi mumkin boʻlgan vaqtni qisqartirish („muddatidan oldin imzolash“ deb ataladi).
• umumxalq referendumi yoʻli bilan qaror qabul qilingunga qadar qonun loyihasini imzolashdan bosh tortish toʻgʻrisida Prezidentga iltimosnoma yuborish (bunday petitsiyalar Senat aʼzolarining koʻpchiligi, palata aʼzolarining kamida uchdan bir qismi tomonidan qoʻllab-quvvatlanishini talab qiladi).

Qoʻmitalari

Uylar Irlandiyada alohida, mustaqil siyosiy birliklari hisoblanadi. Ammo, keyingi yillarda qoʻshma yigʻilishlar shaklida tashkil etilgan yigʻilishlar (har ikki palata aʼzolari birgalikda oʻtirib, ovoz berishadi) palatalarning ayrim parlament loyihalarida ishtirok etishlari uchun qoʻshimcha imkoniyatini beradi. Bunga tashqi ishlar, Yevropa bilan aloqalar, irland tili, hukumat sanoati, ayollar huquqlari, oila ishlari, barqarorlik hamda kichik biznes va xizmatlar sohalaridagi ishlar kiradi.

Vakillar palatasi spikeri va Senat spikeri

Vakillar Palatasi Spikeri va Senat Spikeri Davlat Kengashi aʼzolari boʻlib, Prezidentga muayyan vakolatlarni amalga oshirish va amalga oshirishda yordam beradi. Maslahat beradi hamda Oliy sudya bilan birgalikda komissiya tuzadi. Prezidentning yoʻqligida uning oʻrnini bosadi.

Televideniyasi va Eryaxtasi

Palatalar va parlament qo‘mitalari majlislari majburiy ravishda efirga uzatiladi. Radio Telefis Eireann milliy kanali Vakillar palatasi spikeri, bosh vazir va hukumatning boshqa aʼzolari saylovi, moliyaviy hisobotlar, prezidentning palatalarga rasmiy murojaatlari yoki uning saylovlari kabi muhim voqealarni jonli efirda namoyish etadi.

Doyl Ehren aʼzolari

Har bir palataga saylanish usuli har xil. Doyl Ehrenning 166 aʼzosi (deputatlar deb ataladi) toʻgʻridan-toʻgʻri xalq ovozi bilan saylanadi. 18 yoshdan oshgan fuqarolar ovoz berishlari mumkin. Qonunga koʻra, Doyl Ehrendagi umumiy saylov kamida har 5 yilda bir marta oʻtkazilishi kerak. Saylov maqsadlarida mamlakat saylov okruglari deb nomlanuvchi hududlarga boʻlingan va elementlar, Hukumat va Parlament oʻrtasida zarur demokratik aloqani taʼminlaydi. Deputat hukumat partiyasi, muxolifat partiyasi aʼzosi boʻlishi mumkin yoki u mustaqil boʻlib qolishi mumkin. Konstitutsiyada, shuningdek, Hukumat Doyl Eren oldida javobgar boʻlishi nazarda tutilgan va buning uchun ushbu funktsiyani amalga oshirish uchun turli mexanizmlar qoʻllanadi. Asosiy mexanizmlar deputatlik savollari va iltimosnomalaridir. Doyl Ehren aʼzolari, shu bilan birga, jamoat va yuridik guruhlar nomidan bayonotlarni qabul qilish, tayyorlash uchun koʻp vaqt sarflashadi.

Senatorlari

Eren Senati uchun umumiy saylovlar Doyl Eren tarqatib yuborilganidan keyin 90 kundan kechiktirmay oʻtkaziladi. Senat 60 aʼzodan iborat, jumladan:

• 11 bosh vazir tomonidan tayinlanadi
• 43 nafari kasbiy manfaatlarni ifodalovchi beshta komissiya tomonidan saylanadi: Madaniyat va taʼlim, qishloq xo‘jaligi, ishchilar manfaatlari, sanoat, tijorat va davlat boshqaruvi.
• 6 nafari ikkita universitet bitiruvchilari tomonidan saylanadi: birinchi 3 ta — Irlandiya Milliy universiteti, ikkinchi 3 tasi — Dublin universiteti (Trinity kolleji).

Eryaxta faoliyati

Parlament palatasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• Vakillar palatasi va Senat uchun hujjatlar va haftalik jadvallarni tayyorlash;
• Palatalarning majlislari
• Qonun loyihalari va tuzatishlar tashabbusi
• Hujjatlarni nashr etish
• Munozaralar yoki munozaralar oʻtkazish

Adabiyotlar

• Vinogradov P. G., Vodovozov V. V. Parlament angliyskiy // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1897. — T. XXIIa. — S. 817—826.

Havolalar

www.oireachtas.ie - Irlandiya parlamentining rasmiy sayti