Irlandiyaning fauna olami
Irlandiya faunasi Buyuk Britaniya va kontinental Yevropaga qaraganda fauna dunyosi nisbatan kambagʻalroqdir. Irlandiyada faqat 2 turdagi quruqlikdagi sudraluvchilar va 3 turdagi amfibiyalar, 26 turdagi sutemizuvchilar va 10 turdagi suv baliqlari yashaydi.
Sutemizuvchilari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Irlandiyada uchraydigan quruqlikdagi sutemizuvchilarning 26 turidan qizil tulki, yevropa tipratikani, mayda sichqon va boʻrsiq kabi hayvonlar keng tarqalgan. Boshqalari, masalan, togʻ quyoni, kiyiklar va hatto oddiy sincaplar juda kam uchraydi. Ushbu hayvonlari milliy bogʻlarda uchratish mumkin. Yevropa quyoni, Karolina sincap, pasyuk kalamush kabi introduksiya turlari keng tarqalgan. Karolina sincap Shimoliy Amerikadan keltirilgan va kamdan-kam uchraydi. Bundan tashqari, Irlandiyada koʻrshapalaklarning oʻn turi qayd etilgan.
Qushlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Irlandiya qushlar faunasi 400 ga yaqin turni oʻz ichiga oladi. Ushbu turlarning koʻpchiligi koʻchib yuruvchidir sanaladi. Misol uchun, baʼzi arktik qushlar Irlandiyada qishlaydi.Qaldirgʻochlar kabi qushlar esa har bahorda Afrikadan Irlandiyaga kelishadi. Angliya va Yevropa qitʼasida keng tarqalgan qushlarning koʻp turlari Irlandiyada yoʻq yoki faqat vaqti-vaqti bilan uchib ketishadi.
Irlandiyada koʻpayadigan qush turlarining umumiy soni yashash joylarining xilma-xilligi tufayli Angliya va materik Yevropaga qaraganda kamroq boʻlsa-da, Irlandiyada butun dunyo boʻylab soni kamayib borayotgan baʼzi qushlarning koʻp populyatsiyasi mavjud.
Eng koʻp uchraydigan turlar — qirgʻiy va somon qushi, ular mamlakatning 90 % da uchraydi. Oxirgi yillarda keng tarqalgan miqqiylarning soni keskin kamayib bormoqda[1].
Irlandiyaning dengiz ornitofaunasi juda boy. Dengiz qushlarining koʻplab yirik toʻdalari qirgʻoq boʻylab joylashgan, masalan, Salti orollari, Skellig Maykl Roks va Kouplend orollarida juda koʻplab hayvonot dunyosi jamoalarini uchratish mumkin.
Oltin burgut Irlandiyada oʻnlab yillar davomida yoʻq boʻlib ketganidan soʻng, yaqinda Donegal okrugida qayta tiklandi. 2007-yilda oq dumli burgut 200 yil davomida uchratilmadi va hozirgi vaqtda otin burgut turlarini uchratish mumkin.
Ueksford okrugining janubi-sharqiy qismida, Shimoliy Slob yaqinidagi Ueksford koʻrfazining shimoliy tomonida Grenlandiyadan kelgan 10 000 oq gʻozlar uchun qishlash joyi mavjud. Yoz faslida Lady’s oroli koʻli chuvalchanglar, ayniqsa pushti chuvalchanglar uchun muhim koʻpayish joyi hisoblanadi.
Sudralib yuruvchilari va amfibiyalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Quruqlikdagi sudralib yuruvchilarning faqat bitta turi, jonli kaltakesakning vatani Irlandiya. Shpindel (oyoqsiz kaltakesak) odamlar tomonidan kiritilgan va Kler okrugidagi juda cheklangan hududda kam uchraydi. Dengiz toshbaqalarining beshta turi koʻpincha gʻarbiy sohilda uchraydi (lekin ular qirgʻoqda juda kam koʻrinish beradi).
Irlandiya ilonlarning umuman yoʻqligi bilan ajralib turadi. Avliyo Patrik tepaliklardan birining tepasida 40 kunlik roʻza tutish vaqtida unga halaqit qilgandan keyin ularni oroldan dengizga haydab yuborganligi haqida afsona bor[2][3]. Aslida, ilonlar 100 ming — 10 ming yillar oldin muzlikning soʻngi davrida gʻoyib boʻlgan.
Irlandiyada amfibiyalardan oddiy triton, oddiy qurbaqa va oʻrmon qurbaqasi uchraydi. Qurbaqaning mahalliy turga tegishli ekanligi aniq emas: baʼzi dalillarga koʻra, u XVIII asrda olib kelingan.
Baliqlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Irlandiya qirgʻoqlarida treska, skumbriya, seld, kambala va sardalyalar uchraydi[4].
Hasharotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hasharotlardan shimoliy ninachi, chivinlar yashaydi[4].
Turlarning yoʻq boʻlib ketishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tarixiy davrda Irlandiyada yoʻqolib ketgan turlar roʻyxatiga katta akula, qunduz va yovvoyi oʻrmon mushuklari kiradi. Irlandiyadagi oxirgi boʻri 1786-yilda Karlou okrugida Jon Uotson Bellidarton (Ballydarton) tomonidan oʻldirilgan[5][6]. Oltin burgut, oq dumli burgut va qizil uçurtma kabi yirtqich qushlar 90-200 yil davomida yoʻq boʻlganidan soʻng milliy bogʻlarga qaytadan keltirildi va tiklanmoqda.
Qayta tiklash dasturlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]2001-yilda burgut populyatsiyasi Glenve milliy bogʻida Irlandiyadan 90 yil yoʻqligidan keyin qayta tiklandi. 2001-yildan beri Irlandiyada jami 46 ta oltin burgut ozod qilingan. 2007-yilda deyarli bir asrlik tanaffusdan soʻng oʻzining tabiiy muhitida birinchi oltin burgut joʻjasi ochib chiqdi[7][8]. 2006-yilda Uiklou togʻlariga 30 ta Uelslik qizil uçurtmalar qoʻyildi. Olti hafta oʻtgach, ulardan biri ovchi tomonidan oʻldirilgan, qushning tanasidan 8 dona granulalar topilgan[9]. Birinchi qizil uçurtma joʻjasi 2010-yilda paydo boʻlgan[10]. 2007-yilda oq dumli burgut Irlandiyaga qaytib keldi, 200 yil davomida yoʻq boʻlgan 6 ta yosh qush Killarney milliy bogʻida qoʻyib yuborildi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Coombes, R. H.et al., 2009 Countryside Bird Survey 1998—2007. BirdWatch Ireland Unpublished Report Publications Number 2
- ↑ Robinson, William Erigena. New Haven Hibernian Provident Society. St. Patrick and the Irish: an oration, before the Hibernian Provident Society, of New Haven, March 17, 1842. pg 8.
- ↑ „Snakeless in Ireland: Blame Ice Age, Not St. Patrick - National Geographic News“. 2012-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 17-mart.
- ↑ 4,0 4,1 „Животный мир (фауна) Ирландии“. 2009-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 4-fevral.
- ↑ The Irish Times, 1 May 2007.
- ↑ D’Arcy, G., 1993 Ireland’s Lost Birds Four Courts Press Ltd, Dublin
- ↑ „Project Updates“. Golden Eagle Trust. 2011-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 5-dekabr.
- ↑ „Golden Eagle hatches in Donega“. RTÉ News (2007-yil 30-may). 2012-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 5-dekabr.
- ↑ „Irish Independent“. 2012-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 15-fevral.
- ↑ „Irish Examiner USA“. 2012-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 15-fevral.