Janadaryo

Janadaryo
qozoqcha: Жаңадария qoraqalpoqcha: Jańadárya
Tavsif
Uzunligi	625
Suv oqimi
Boshlanishi
· Boshlanish joyi	Sirdaryoning chap qirgʻogʻi Qiziloʻrda shahri yaqinida.
Quyilishi	Orol dengizi
· Balandligi	42 m
Joylashuvi
Davlat	Qozogʻiston Qoraqalpogʻiston

Janadaryo (Jandaryo) – Sirdaryoning qadimiy kanallarining eng janubiy qismi. Miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmi va miloddan avvalgi III—II asrlargacha daryoning asosiy kanali boʻlgan. 1819-yilgacha Orol dengiziga quyilgan.

Janadaryo

class=notpageimage|

Janadaryoning O'zbekistonda joylashishi

U Qiziloʻrda viloyatining janubi-gʻarbiga yoʻnalib, hozirgi Qiziloʻrda viloyati hududidagi Qizilqumni kesib oʻtib, Orol dengizining sobiq janubi-sharqiy qirgʻogʻi yaqinidagi Qoraqalpogʻiston qumlarigacha choʻzilgan. Umumiy uzunligi taxminan 300 km. Toshkent shahridan 700 km gʻarbda joylashgan. XX asrning 2-yarmida Janadaryo kanalining bir qismi (boshqa kanal – Quandaryo bilan birga) kanallashtirildi va Sirdaryo suvlarining bir qismi sholizorlar tizimidan oqib oʻtishi shu yerga yoʻnaltirildi. Janadaryoning quyi oqimida qumlar orasida qora saksovullar oʻsgan. Janadaryo vodiysi ilk oʻrta asrlardagi Jend podsholigini tashkil qilgan. Keyinchalik Janadaryo vodiysi qoraqalpoqlar uchun koʻchmanchi hudud boʻlib, ular daryo oʻzanining navbatdagi tanazzulidan keyin Amudaryoning quyi oqimiga koʻchib oʻtgan. Daryo havzasida turli davrlarga oid koʻplab xarobalar mavjud boʻlib, ular quruq iqlim va zamonaviy doimiy aholining yoʻqligi (qoʻrgʻonlar, qabristonlar, mazarlar) tufayli yaxshi saqlanib qolgan.

Iqlimi

Iqlimi salqin. Oʻrtacha harorat 15°C. Eng issiq oy avgust, 35°C, eng sovuq oy esa yanvar, −10 °C. Yiliga oʻrtacha yogʻingarchilik 131 millimetrni tashkil qiladi. Eng yomgʻirli oy – mart, yomgʻir 25 millimetr, eng quruq oy – sentyabr, 1 millimetr. Sirdaryoning bahorgi sel fasllari davrida daryo oʻzanidan foydalanish maqsadida suvni oqizish loyihalari koʻrib chiqilgan.

Janadaryo Klimatogramma Y F M A M I I A S O N D     23     −8 −11     20     2 −7     25     17 −1     12     30 6     2     39 14     4     42 21     2     45 22     2     47 23     1     38 12     7     27 8     13     11 −2     21     −2 −11 Oʻrtacha maksimal va minimal harorat (°C) Yogʻin miqdori (mm) Manba: Y F M A M I I A S O N D     0.9     18 12     0.8     36 19     1     63 30     0.5     86 43     0.1     102 57     0.2     108 70     0.1     113 72     0.1     117 73     0     100 54     0.3     81 46     0.5     52 28     0.8     28 12 Oʻrtacha maksimal va minimal harorat (°F) Yogʻin miqdori (dyuym)

Eng yirik aholi punkti Qozogʻiston hududida, Qiziloʻrdadan 200 km uzoqlikda joylashgan Chirikrabot (Shirikrabot). 1946 va 1948—1949-yillarda S. P. Tolstov tomonidan oʻrganilgan. Miloddan avvalgi 1-ming yillikning birinchi oʻrtalaridan faoliyat koʻrsatgan. XIX asr boshlarigacha qalʼa sifatida foydalanilgan.