Kontent qismiga oʻtish

John Casper

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
John Casper
Tavalludi 9-iyul 1943
Janubiy Karolina shtati Greenville shahri, U.S. 1943-yil 9-iyul
Fuqaroligi AQSh
Taʼlimi Amerika Qo‘shma Shtatlari Harbiy-havo kuchlari akademiyasi
Purdue universiteti
Kasbi NASA Astronavt
Mukofotlari

John Howard Casper (1943-yil 9-iyulda tugʻilgan) – sobiq amerikalik astronavt va isteʼfodagi Amerika Qo‘shma Shtatlari Harbiy-havo kuchlari uchuvchisi.

Yoshlik yillari va ta'limi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1943-yil 9-iyulda Janubiy Karolina shtatining Greenville shahrida tugʻilgan boʻlsa-da, Casper Jorjiya shtatining Gainensille shahrini oʻzining tugʻilgan shahri deb bilgan[1]. U Amerika skautlar tashkilotiga a'zo bo'lgan va tashkilotning eng yuqori ikkinchi darajali unvoniga erishgan.

1966-yilda Amerika Qoʻshma Shtatlari Harbiy-havo kuchlari akademiyasini muhandislik yo'nalishi boʻyicha bakalavr darajasini va 1967-yilda Purdue universitetida astronavtika boʻyicha magistr darajasini olgan[2].

Harbiy faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kosmonavt boʻlishidan oldin Casper Amerika Qo‘shma Shtatlari Harbiy-havo kuchlarida (USAF) qiruvchi samolyot uchuvchisi boʻlib xizmat qilgan. Texasdagi Reese havo kuchlari bazasida uchuvchi nishonini qoʻlga kiritgan. Arizona shtatidagi Luke havo kuchlari bazasida F-100 Super Sabre mashgʻulotlaridan soʻng, u Vyetnam urushida 35-taktik qiruvchi samolyot bilan 229 ta jangovar missiyani bajargan. Vyetnamdagi xizmatidan soʻng, Casper Buyuk Britaniyaning Qirollik havo kuchlari Lakenheathdagi 48-taktik qiruvchi bazasiga ishga yuborilgan va F-100 va F-4 Phantom samolyotlarida uchgan[3].

Casper Kaliforniyadagi Edwards havo kuchlari bazasida joylashgan AQSH havo kuchlari ko'ngilli uchuvchilar maktabiga o‘qishga tanlab olingan va 74A sinfi bilan tamomlagan[4]. Oʻqishni tugatgandan soʻng, u F-4 guruhi sardori boʻlgan; U F-4G Wild Weasel samolyotining dastlabki ishlash va qurollarni ajratish sinovlarini hamda F-4E va A-7 Corsair II samolyotlarining avionika sinovlarini o‘tkazgan. Soʻngra Casper operatsiya ofitseri va keyinchalik 6513-sinov otryadi qoʻmondoni boʻlgan, u yerda Casper taktik samolyot qurol tizimlarini baholash va rivojlantirish uchun parvoz sinov dasturlarini oʻtkazgan. Keyin Casper Pentagondagi USAF shtab-kvartirasiga ishga o'tkazilgan va Maxsus loyihalar boshqarmasi boshligʻi oʻrinbosari vazifasini bajargan. Bu yerda u taktik va strategik dasturlar uchun AQSH Havo kuchlarining talablari, operativ kontseptsiyalari, siyosati va kuchlar tuzilmasi bo‘yicha pozitsiyalarini ishlab chiqqan[5].

Polkovnik Casper 52 xil samolyotda 10 000 soatdan ortiq parvoz qilgan[6].

NASA kosmonavtlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1984-yilning mayida NASA tomonidan tanlab olingan Casper 1985-yilning iyunida astronavt maqomini qoʻlga kiritgan. Toʻrtta kosmik parvoz tajribasiga ega boʻlgan Casper koinotda jami 825 soatdan ortiq vaqt oʻtkazgan[7]. Casper STS-36 missiyasida uchuvchi, STS-54, STS-62 va STS-77 missiyalarida esa kosmik kema qoʻmondoni vazifasini bajargan. Astronavtlar idorasida ishlagan paytida uning texnik vazifalari quyidagilarni oʻz ichiga olgan: Operatsiyalarni rivojlantirish boʻlimining boshligʻi; oldingi g‘ildirak boshqaruvi, tormozlar, shinalar va qo‘nish paytida tormozlash parashyutini takomillashtirish bo‘yicha rahbarlik qilish; Shuttle avionikas integratsiyasi laboratoriyasi (SAIL) astronavtlar jamoasining yetakchisi; hamda Missiyani boshqarish markazida kosmik kemaga koʻtarilish va undan tushish vaqtida aloqa operatori (CAPCOM) sifatida faoliyat koʻrsatgan.

Kosmik parvozlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

STS-36 Florida shtatidagi Kennedy kosmik markazidan 1990-yil 28-fevralda Space Shuttle Atlantis bortida uchirilgan. Ushbu missiya Mudofaa vazirligining tasniflangan yuklarini olib borgan va u 62 daraja qiyalikda uchgani bilan hayratlanarli boʻlgan. Bu AQSH kosmik parvozlar dasturi tomonidan shu kungacha uchirilgan eng yuqori qiyalik hisoblangan. STS-36 missiyasi 1990-yil 4-martda 1,87 million mil masofani bosib oʻtib, Kaliforniyadagi Edwards havo kuchlari bazasiga qoʻngan. Missiya davomiyligi 106 soat, 19 daqiqa, 43 soniyani tashkil etgan[8].

STS-54 missiyasi 1993-yil 13-yanvarda Floridadagi Kennedy kosmik markazidan „Space Shuttle Endeavour“ kosmik kemasida amalga oshirilgan. Besh kishidan iborat ekipaj olti kunlik parvozning asosiy vazifalarini muvaffaqiyatli bajargan. Ular 200 million dollarlik NASA Kuzatuv va maʼlumotlarni uzatish sunʼiy yoʻldoshini (TDRS-F) orbitaga chiqargan. Bu yoʻldosh boshqa toʻrtta sunʼiy yoʻldosh bilan birgalikda „Space Shuttle“ va boshqa past Yer orbitasidagi ilmiy sunʼiy yoʻldoshlarni qoʻllab-quvvatlovchi milliy aloqa tarmogʻini yakunlash uchun xizmat qilgan. Yuk boʻlmasida joylashtirilgan Diffuz Rentgen Spektrometri (DXS) tadqiqotchilarga Somon Yoʻli galaktikasidagi rentgen nurlarining kelib chiqishi haqidagi savollarga javob berish uchun maʼlumotlar toʻplagan. Juda muvaffaqiyatli oʻtkazilgan ekstravehikulyar faoliyat (EVA) Xalqaro kosmik stansiyani yigʻish uchun foydali boʻlgan koʻplab saboqlar chiqarishga imkon bergan. Shuningdek, bu parvoz birinchi marta yoqilgʻi elementini toʻxtatib, qayta ishga tushirish orqali Kosmik stansiyaning yana bir ilovasini muvaffaqiyatli namoyish etgan. Casper 1993-yil 19-yanvarda Endeavuorni Kennedy kosmik markaziga 2,5 million mildan ortiq masofani bosib o'tgan kosmik kemani qo'ndirishga muvaffaq bo'lgan. Missiya davomiyligi 143 soat 38 daqiqani tashkil etgan[9].

STS-62 (1994-yil 4-18-mart) Kolumbiya kosmik kemasida ikki haftalik mikrogravitatsiya tadqiqot missiyasi boʻlgan. Uning asosiy yuklari Amerika Qoʻshma Shtatlari Mikrogravitatsiya yuklari (USMP-2) va Aeronavtika va kosmik texnologiyalar idorasi (OAST-2) yuklari tashkil qilgan. Ushbu foydali yuklar yarimo‘tkazgich kristallarining o‘sish jarayonini tushunish, metall qotishmalarining qotish jarayonini tadqiq qilish, materiallarni ularning kritik nuqtasida (bir vaqtning o‘zida ham suyuqlik, ham gaz holatida bo‘lgan paytda) o‘rganish hamda kelajakdagi kosmik kemalar uchun ilg‘or quyosh panellari, radiatorlar, issiqlik yutgichlar va nurlanishdan himoyalovchi qurilmalar kabi yangi texnologiyalarni sinash tajribalarini o‘z ichiga olgan. Parvoz davomida, shuningdek, Masofaviy Manipulyator Tizimi moslashtirish va yangi magnitli oxirgi effektor yordamida foydali yuklarni ushlash uchun yangi texnologiya sinovdan o‘tkazilgan. Kolumbiya kosmik kemalarning atom kislorod va azot molekulalari ta’sirida yaltirashi va yemirilishi haqida ma’lumot to‘plash maqsadida rekord darajada past - 195 km (105 dengiz mili) balandlikda parvoz qilgan. Casper 224 marta Yer atrofini aylanib, 5,82 million mil masofani bosib o‘tgach, Kolumbiyani Kennedy kosmik markaziga qo‘ndirgan[10].

STS-77 (1996-yil 19-29-may) Space Shuttle Endeavour bortida oʻn kunlik missiya boʻlgan. Ekipaj rekord darajadagi yaqinda joylashgan sunʼiy yoʻldoshlar yaqinida taxminan 21 soatlik parvozlarni amalga oshirgan. Parvoz davomida ekipaj, shuningdek, Spacehab modulida biotexnologiya boʻyicha 12 ta tajriba oʻtkazgan. Missiya davomiyligi 240 soat 39 daqiqani tashkil etgan[11].

Parvozdan keyingi faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻzining soʻnggi Shuttle missiyasidan soʻng, polkovnik Casper NASAda bir nechta lavozimlarda xizmat qilgan. U Jonson kosmik markazining xavfsizlik, ishonchlilik va sifatni ta’minlash bo‘yicha direktori bo‘lib, u yerda JSCning inson kosmik parvoz dasturlari, jumladan, Xalqaro kosmik stansiya, kosmik kema, kosmik uchirish tashabbusi va ekipajni qaytarish uchun barcha xavfsizlik va sifat tadbirlari uchun mas’ul bo'lgan. Shuningdek, u jarohatlar, hayotiy yo‘qotish yoki kapital aktivlar yo‘qolishining oldini olish uchun samarali institutsional xavfsizlik dasturini rejalashtirish, yo‘naltirish va amalga oshirish uchun mas’ul bo'lgan[12].

Keyinchalik Casper Space Shuttle dasturiga qoʻshilgan va boshqaruv integratsiyasi va rejalashtirish idorasi menejeri boʻlgan, u barcha dastur elementlari boʻyicha parvozga qaytishni rejalashtirish va boshqaruv integratsiyasi uchun mas’ul boʻlgan[13]. Casper hozirda Space Shuttle dasturi menejeri yordamchisi boʻlib, dastur menejeriga dasturni boshqarish, integratsiya qilish va operatsiyalarda yordam beradi[14].

2022-yilda Casper koinotdagi tajribasi haqida The Sky Above An Astronaut’s Memoir of Adventure, Persistence, and Faith nomli avtobiografiyasini nashr ettirgan[15].

Mukofotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Polkovnik Casper Mudofaa xizmatlari uchun medal, Vyetnam jasorat medali, ikkita NASAning xizmatlari uchun medali, NASAning eng yaxshi yetakchilik medali, NASAning favqulodda xizmatlari uchun medali, toʻrtta NASA kosmik parvoz medali va Milliy razvedka yutuqlari medali bilan taqdirlangan[16].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Air Force Col. John H. Casper, Atlantis co-pilot“. United Press International (1990-yil 21-fevral). Qaraldi: 5-noyabr.
  2. ↑ „Air Force Col. John H. Casper, Atlantis co-pilot“. United Press International (1990-yil 21-fevral). Qaraldi: 5-noyabr.
  3. ↑ „Air Force Col. John H. Casper, Atlantis co-pilot“. United Press International (1990-yil 21-fevral). Qaraldi: 5-noyabr.
  4. ↑ USAF Test Pilot School 50 Years and Beyond. Privately Published, 1994 — 241-bet. 
  5. ↑ „Air Force Col. John H. Casper, Atlantis co-pilot“. United Press International (1990-yil 21-fevral). Qaraldi: 5-noyabr.
  6. ↑ „John H. Casper (Colonel, U.S. Air Force, Ret.) Special Assistant for Program Integration Orion Program“. NASA (1991-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr.
  7. ↑ „Spacefacts biography of John Casper“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  8. ↑ „STS-36 Atlantis“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  9. ↑ „STS-54 Endeavour“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  10. ↑ „STS-62 Columbia“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  11. ↑ „STS-77 Endeavour“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  12. ↑ „John H. Casper (Colonel, U.S. Air Force, Ret.) Special Assistant for Program Integration Orion Program“. NASA (1991-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr.
  13. ↑ „CSPAN Appearance - John Casper - Shuttle Return to Flight“. C-SPAN (2004-yil 6-dekabr). Qaraldi: 26-noyabr.
  14. ↑ „John H. Casper (Colonel, U.S. Air Force, Ret.) Special Assistant for Program Integration Orion Program“. NASA (1991-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr.
  15. ↑ „The Sky Above - An Astronaut's Memoir of Adventure, Persistence, and Faith“. Purdue University Press (2022-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr.
  16. ↑ „John H. Casper (Colonel, U.S. Air Force, Ret.) Special Assistant for Program Integration Orion Program“. NASA (1991-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Casper&oldid=5312284" dan olindi