Kontent qismiga oʻtish

Juzeppe Archimboldo

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Juzeppe Archimboldo (Giuseppe Arcimboldo)

Avto-portret, hozirda Pragadagi Milliy Galereyada saqlanadi
Tavalludi 5-aprel, 1526-yil
Vafoti 11-iyul, 1593-yil
Milan

Juzeppe Archimboldo (Italyancha talaffuzi: dʒuˈzɛppe artʃimˈbɔldo [1] Arcimboldi(1526 yoki 1527 - 1593 yil 11 iyul) italiyalik rassom boʻlib, butunlay mevalar, sabzavotlar, gullar, baliqlar va kitoblardan yasalgan xayoliy portretlarni yaratganligi bilan mashhur. Ushbu asarlar uning boshqa asarlaridan alohida ajralib turadi. U Vena va Pragadagi uchta Muqaddas Rim imperatorlari portretlarini chizadigan oddiy saroy rassomi boʻlgan, shuningdek, diniy mavzularda va imperator qoʻriqxonasidagi ekzotik hayvonlarning rangli rasmlarini yaratgan.

Biografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vertumnus, Rudolf II tasvirlangan portret, Muqaddas Rim imperatori Vertumnus (Rim fasllari xudosi)sifatida boʻyalgan, 1590–91. Skokloster qal'asi, Shvetsiya.
Toʻrt fasl bir tasvirda, 1590, Milliy san'at galereyasi, AQSh

Juzeppening otasi Biagio Archimboldo Milanlik rassom edi. Juzeppe Arcimboldo otasi singari oʻz faoliyatini 21 yoshida mahalliy soborlarda vitrajlar va freskalar uchun dizayner sifatida boshlagan. [2]

1562-yilda u Avstriyaning Vena shahridagi Gabsburg sudida Ferdinand I ning, keyinroq Maksimilian II va uning oʻgʻli Rudolf II ning Pragadagi sudida saroy rassomi boʻldi. U shuningdek, sud dekoratori va liboslar dizayneri edi. 1570-1573-yillarda Vena shahriga tashrif buyurgan Saksoniyalik Avgust Archimboldoning ishini yuqori baholaydi va oʻzining monarxiya belgilarini oʻzida mujassam etgan " Toʻrt fasl" asarining nusxasini buyurtma qiladi. 

Archimboldoning an'anaviy diniy mavzulardagi asarlari unutilib ketdi, ammo uning sabzavot, oʻsimliklar, mevalar, dengiz jonzotlari va daraxt ildizlaridan tashkil topgan inson boshlari portretlari zamondoshlarini katta hayratga solgan va bugungi kunda ham oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan.

Uzoqdan uning portretlari oddiy odam portretlariga oʻxshaydi. Biroq, har bir portretdagi alohida obyektlar insonning turli xil anatomik shakllarini yaratish uchun bir-birining ustiga qo'yilgan. Ular rassomning tasavvuri bilan ehtiyotkorlik bilan qurilgan. Har bir portretda yig'ilgan obyektlar tasodifiy emas edi: ularning har biri xarakteristikalar bilan bog'liq edi. [3] Hozirda "Kutubxonachi" deb nomlangan bir nechta nusxalar bilan tasvirlangan portretda Archimboldo oʻsha paytdagi kitob madaniyatini anglatuvchi obyektlardan, masalan, kutubxonada alohida oʻquv xonalarini yaratgan pardadan foydalangan. Portretning soqoliga aylangan hayvonlarning dumlari changni tozalash uchun ishlatilgan. Kundalik buyumlardan foydalangan holda, portretlar bir vaqtning oʻzida bezak va natyurmort rasmlari edi. [4] Uning asarlari nafaqat tabiat va insonni emas, balki ularning qanchalik chambarchas bogʻliqligini ham koʻrsatdi. [5]

Portret ommaga e’lon qilinganidan so‘ng, o‘sha davrda kitob madaniyati bilan yaqin aloqada bo‘lgan ba’zi olimlar portret ularning ilm-fanini masxara qilganini ta’kidlaydilar.  Aslida esa, Archimboldo boylarning notoʻgʻri xatti-harakatlarini tanqid qilgan va oʻz san'ati orqali oʻsha paytdagi voqealarni boshqalarga koʻrsatgan. “Kutubxonachi” asari kulgili bo‘lib ko‘ringan bo‘lsa-da, unda kitoblarni o‘qish uchun emas, balki faqat ularga egalik qilish uchun yig‘ayotgan boy odamlarning tanqidi ham bor edi. [4]


Archimboldo Praga xizmatini tark etganidan keyin nafaqaga chiqdi va Milanda vafot etdi. Faoliyatining soʻnggida u Rudolf II ning kompozitsion portretini (yuqoriga qarang), shuningdek, "Toʻrt fasl" kabi avtoportretini yaratdi.

Oʻttiz yillik urush paytida, 1648-yilda Shvetsiya armiyasi Pragaga bostirib kirganida, Archimboldoning koʻplab rasmlari Rudolf II kolleksiyasidan olib ketilgan. 

Uning asarlarini quyidagi manzillarda koʻrishingiz mumkin: Venadagi Kunsthistorisches muzeyi va Innsbrukdagi Gabsburg Schloss Ambras; Parijdagi Luvr; Shvetsiyadagi koʻplab muzeylarda; Cremona, Brescia va Florensiyadagi Uffizi galereyasida; Konnektikut shtatining Xartford shahridagi Wadsworth Atheneum; Denverdagi Denver san'at muzeyi , Kolorado; Xyustondagi Menil jamgʻarmasi, Texas; Gernsidagi Candie muzeyi. 

Madriddagi Real Academia de Bellas Artes de San Fernando Archimboldoning "Bahor" kartinasiga egalik qiladi. [6]

Merosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1976-yilda ispan haykaltaroshi Migel Berrokal italyan rassomiga ehtirom sifatida Opus 144 ARCIMBOLDO BIG deb nomlangan 20 ta elementdan iborat asl bronza haykalni yaratdi. Ushbu asardan soʻng 1976–1979-yillardagi Opus 167 OMAGGIO AD ARCIMBOLDO (ARCIMBOLDOga hurmat) nomli 1000 nusxada cheklangan nashriyot haykalchasi paydo boʻldi, ular bir-biriga bogʻlangan 30 ta elementdan iborat.

Archimboldoning asarlari 20-asrning boshlarida Salvador Dali kabi syurrealist rassomlar tomonidan qayta kashf etilgan. Venetsiyadagi Palazzo Grassidagi (1987) "Archimboldo effekti: yuzning 16-dan 20-asrgacha oʻzgarishi" koʻrgazmasi ko'plab "ikki ma'noli" rasmlarni o'z ichiga oladi. Arcimboldoning ta'sirini Shigeo Fukuda, Istvan Orosz, Oktavio Okampo, Vik Muniz va Sandro del Prete asarlarida, shuningdek, Yan Shvankmajerning filmlarida ham koʻrish mumkin. [7]

Archimboldoning asarlari ba'zi psixologlar va nevrologlar tomonidan global va mahalliy tasvirlar va obyektlarni taniydigan miya yarim sharlarida shikastlanishlar mavjudligini aniqlash uchun ishlatiladi.

Badiiy merosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Merosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
1813-yildagi Juzeppe Archimboldo uslubidagi Napoleonning boshqotirma surati, qoʻlda chizilgan, Kuper Xyuitt, Smitson dizayn muzeyi (Nyu-York shahri)

Juzeppe Archimboldo oʻzi yoki san'ati haqida yozma manba qoldirmagan. Archimboldo va uning homiysi - imperator Rudolf II vafotidan keyin rassomning merosi tezda unutildi va uning ko'plab asarlari yoʻqoldi. XVII-XVIII asrlar adabiyotida ular tilga olinmagan. Faqatgina 1885-yilda san'atshunos K. Kasati "Juzeppe Archimboldo, Milan rassomi" monografiyasini nashr etdi, unda asosiy e'tibor Archimboldoning portretchi roliga qaratildi.

Syurrealizm paydo boʻlishi bilan uning nazariyotchilari Archimboldoning ishlariga jiddiy e'tibor qaratishdi va 20-asrning birinchi yarmida uning merosiga koʻplab maqolalar bag'ishlandi. Gustav Xokk Archimboldo, Salvador Dali va Maks Ernst asarlari oʻrtasida o'xshashliklarni keltirib chiqdi.

1978-yildan T. DaKosta Kaufmann Archimboldo merosi bilan shug'ullanadi va rassomning "Imperator mavzusidagi variatsiyalar" dissertatsiyasini himoya qilgani haqida yozadi. Uning 2009-yilda nashr etilgan asari zamonaviy san'atshunoslarning Archimboldoga boʻlgan munosabatini umumlashtirdi. 1980 yilda Roland Bart tomonidan nashr etilgan maqola Archimboldo asarlariga bag'ishlangan.

Archimboldoning syurrealizm bilan aloqasi uning allegoriyalari taqdim etilgan Nyu-York ("Fantastik san'at, dada, syurrealizm ", 1937) va Venetsiya shaharlarida boʻlib oʻtgan muhim koʻrgazmalarda ("Archimboldoning ta'siri: XVI asrdagi rasmdagi shaxsning evolyutsiyasi", Palazzo Grassi, 1987) namoyish etildi. Archimboldo merosining eng yirik ensiklopedik koʻrgazmasi 2008-yilda Venada boʻlib oʻtdi, unda uning 150 ga yaqin asarlari, jumladan, grafikalar taqdim etildi. Archimboldoning san'at bozorida juda kam asarlari mavjud boʻlishiga qaramay, ularning auksion narxi 5 dan 10 million dollargacha. Mutaxassislarning ta'kidlashicha, bunday mashhurlik darajasida rassom uchun bu juda kamtarin. [8][9]

Archimboldoning san'at merosi, ayniqsa, uning dastlabki asarlari va an'anaviy uslubdagi rasmlari bilan bogʻliqligi sababli, deyarli saqlanib qolmagan. Hammasi boʻlib uning 20 ga yaqin suratlari saqlanib qolgan, ammo zamondoshlari va oʻsha davr hujjatlariga koʻra yana koʻplari yoʻqolgan. Rassomning ozgina oʻzgarishlar bilan takrorlagan "Toʻrt unsur" va " Toʻrt fasl" asarlari eng mashhurlaridir. Uning asarlari orasida " Kutubxonachi ", "Huquqchi", " Oshpaz ", " Kosa saqlovchi " va boshqa rasmlar bor. [10] Archimboldoning asarlari Italiya (jumladan, Uffizi galereyasi), Fransiya ( Luvr ), Avstriya, Chexiya, Ispaniya, Shvetsiya va AQSh davlat muzeylari va shaxsiy kolleksiyalarida saqlanadi.

Adabiyot va ommaviy madaniyatda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

XVII asrda ispaniyalik bir qator yozuvchilar Filipp II Archimboldoning ba'zi rasmlarini sotib olganligini hisobga olib, uning ijodiga ishora qiladilar. Migel de Servantesning "Don Kixot" romanidagi grotesk tasvirlarida, masalan, ulkan soxta burun, uning ishini eslaydi. [11] U Fransisko de Kevedoning asarlarida ham uchraydi. [12] Zamonaviy Lotin Amerikasi adabiyotiga murojaat qiladigan boʻlsak, u Roberto Bolanoning 2666 asarida paydo boʻladi, unda muallif rassomning ismini bosh qahramonlardan biri Benno fon Archimboldi uchun ishlatadi.

Arcimboldoning "Suv" rasmi Kanzas progressiv rok- guruhi tomonidan 1975-yilgi " Masque" albomining muqovasi sifatida ishlatilgan va Tomas Szasning "Ruhiy kasallik afsonasi" ning 1977-yil Paladin nashri muqovasida ham namoyish etilgan. [13]


Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toʻrt fasl

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toʻrt unsur

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Jan Brueghel oqsoqol
  • Yashirin yuzlar
  • Yan van Kessel oqsoqol
  • Kutubxonachi (rasm)
  • Bekinmachoq (rasm)

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Luciano Canepari. „Arcimboldo“ (it). DiPI Online. Qaraldi: 2021-yil 5-fevral.
  2. ↑ „Giuseppe Arcimboldo Biography“. Giuseppe-arcimboldo.org. 2010-yil 25-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 16-iyul.
  3. ↑ Maiorino, Giancarlo. The Portrait of Eccentricity: Arcimboldo and the Mannerist Grotesque. The Pennsylvania State University Press, 1991. ISBN 0-271-00727-3. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Elhard, K. C. (2005). "Reopening the Book on Arcimboldo's Librarian". Libraries & Culture 40 (2): 115–127. doi:10.1353/lac.2005.0027. 
  5. ↑ Rosenberg, Karen. „Several Obsessions, United on the Canvas“. NY Times (2010-yil 23-sentyabr). Qaraldi: 2012-yil 30-dekabr.
  6. ↑ González de Amezúa, Mercedes „La colección“, . Guía del Museo. Madrid: Real Academia de Bellas Artes de San Fernando, 2012 — 44–45-bet. ISBN 978-84-96406-26-1. 
  7. ↑ [Literature: The Arcimboldo Effect: Transformations of the face from the 16th to the 20th Century. Abbeville Press, New York, 1st Edition (September 1987). ISBN 0896597695. ISBN 978-0896597693.]
  8. ↑ Carol Vogel. „Arcimboldo Work Bought in Time for Exhibition“. The New York Times (2010-yil 16-sentyabr). Qaraldi: 2014-yil 31-oktyabr.
  9. ↑ Blake Gopnik. „Arcimboldo's 'Four Seasons' will join National Gallery of Art collection“. Washington Post (2010-yil 17-sentyabr). Qaraldi: 2014-yil 31-oktyabr.
  10. ↑ Werner Kriegeskorte (2000). Arcimboldo. Ediz. Inglese. Taschen. p. 16—20. ISBN 978-3-8228-5993-3
  11. ↑ de Armas, Frederick A. (2004). "Nero's Golden House: Italian Art and the Grotesque in Don Quijote, Part II". Cervantes: Bulletin of the Cervantes Society of America 24 (1): 143–71. 
  12. ↑ Levisi, Margarita (1968). "Las figuras compuestas en Arcimboldo y Quevedo" (es). Comparative Literature 20 (3): 217–35. doi:10.2307/1769441. https://archive.org/details/sim_comparative-literature_summer-1968_20_3/page/217. 
  13. ↑ See the 1977 Paladin edition of The Myth of Mental Illness
  14. ↑ Fernando, Real Academia de BBAA de San „Arcimboldo, Giuseppe - La Primavera“ (es). Academia Colecciones. Qaraldi: 2020-yil 31-mart.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Media related to Giuseppe Arcimboldo at Wikimedia Commons 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Juzeppe_Archimboldo&oldid=5190526" dan olindi