Kontent qismiga oʻtish

KXDR yadroviy dasturi

Vikipediya, erkin ensiklopediya
KXDR yadroviy dasturi
Voqealar

Shimoliy Koreyadagi yadro-raketa sinovlari:

  • 1993-yil
  • 1998-yil
  • 2006-yil
  • 2009-yil
  • 2012-yil

Qurollar:

Infratuzilma:

  • Punggeri mashgʻulot maydoni
  • Donghae kosmodromi
  • Yongbyon yadro markazi
  • Koreya xalq armiyasi

KXDR yadroviy dasturi – bu KXDRning jangovar yadro zaryadlari va ularni yetkazish uchun moʻljallangan raketalarni yaratish sohasidagi ilmiy tadqiqotlarining shartli nomi. Amalga oshirilayotgan dasturlarning rasmiy nomlari va ilmiy loyihalar tuzilmasi eʼlon qilinmagan; mavzu boʻyicha tadqiqotlar KXDRdan tashqari kuzatuvlar va Shimoliy Koreya hukumat organlarining rasmiy hisobotlari asosida olib borilmoqda deyiladi. Masalan, raketa sinovlari, rasmiy versiyaga koʻra kosmosni tadqiq qilish maqsadida amalga oshiriladi.

2005-yil 10-fevralda Shimoliy Koreya birinchi marta mamlakatda yadro quroli yaratilganini ochiq eʼlon qilgan[1]. 2006-yil 9-oktyabrda birinchi yadro portlashi amalga oshirilgan[2]. 2012-yil aprel oyida KXDR konstitutsiyasiga mamlakatning yadroviy maqomi bilan bogʻliq oʻzgartirishlar kiritilgan[3].

KXDRning yadroviy dasturi va raketa uchirilishi AQSh va Yaponiyani xavotirga solmoqda, ular KXDRga qarshi bir necha bor qattiq sanksiyalar qoʻygan. Shu bilan birga, Xitoy rasman qoralanganiga qaramay, KXDRning harbiy ittifoqchisi va iqtisodiy hamkori boʻlib qolmoqda[4].

Koreya Xalq Demokratik Respublikasi asoschisi Kim Ir Sen umumiy yadroviy qurolsizlanish tarafdori boʻlgan[5].

1950-1970-yillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urushdan keyingi oʻn yillik davomida Amerika Qoʻshma Shtatlari Shimoliy Koreyaga nisbatan yadro qurolidan foydalanish bilan tahdid qilishda davom etgan[6].

Yongbyon yadroviy tadqiqot markazidagi 5 MVt quvvatga ega Lid yadroviy reaktori

SSSR himoyasida boʻlgan Shimoliy Koreya rahbari Kim Ir Sen 1950—1953–yillardagi Koreya urushi paytida Qoʻshma Shtatlar Pxenyan va uning atrofiga yettita yadro kallaklarini tashlashni rejalashtirganini bilguniga qadar, oʻz mamlakatiga qarshi yadroviy tahdiddan xotirjam boʻlgan. Shundan soʻng, 1956-yilda KXDR va SSSR oʻrtasida yadro mutaxassislarini tayyorlash toʻgʻrisida shartnoma imzolangan. Tadqiqotchilar koʻpincha Shimoliy Koreyaning yadroviy faoliyati 1952-yilda atom energiyasi boʻyicha tadqiqot markazini yaratish toʻgʻrisida qaror qabul qilingan paytda boshlanganiga ishora qiladi. Yadro infratuzilmasini yaratish 1960-yillarning oʻrtalarida boshlangan.

1959-yilda KXDR SSSR[7] bilan atom energiyasidan tinch maqsadlarda foydalanish sohasida hamkorlik toʻgʻrisida shartnomalar tuzgan va Yonbyonda tadqiqot markazini qurishni boshlagan (1964-yilda foydalanishga topshirilgan), bu yerda 1965-yilda oʻrnatilgan, 2 MVt quvvatga ega Sovet IRT-2000 reaktori mavjud boʻlgan. IRT-2000 suv-berilliy neytron reflektoriga ega hovuz tipidagi yengil suv tadqiqot reaktori. Bu reaktor yoqilgʻi sifatida nisbatan yuqori boyitilgan urandan foydalanadi. Reaktor 10% uran-235 ga boyitilgan yoqilgʻidan foydalangan, ammo keyin reaktorning issiqlik quvvati 8 MVt ga oshishi bilan yoqilgʻini boyitish 36% ga koʻtarilgan[8].

1993-yilda KXDR vakillari MAGATE inspektorlariga 1975-yilning oʻzida IRT-2000dan nurlangan yoqilgʻi elementlaridan taxminan 300 mg plutoniy ajratilgani haqida maʼlum qilishgan[9].

1985-yildan boshlab Yongbyonda quvvati 50 megavatt boʻlgan yana bir yadroviy reaktor qurilishi boshlangan. Shu vaqtda Tongcheon hududida 200 megavatt quvvatga ega reaktor qurilishi ham boshlangan. Mutaxassislarning fikriga koʻra, bu reaktorlar elektr energiyasi ishlab chiqarish va qurol-yarogʻ uchun plutoniy ishlab chiqarish maqsadida qurilgan[10].

Yadro qurolini yaratish boʻyicha ishlar 1970-yillarda boshlangan. 1974-yilda Shimoliy Koreya MAGATEga qoʻshilgan. Oʻsha yili Pxenyan Xitoydan yadroviy qurol yaratishda yordam soʻragan va Shimoliy Koreya mutaxassislariga Xitoy sinov maydonchalariga tashrif buyurishga ruxsat berilgan.

Yadro sinovlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006-yil sentabr oyi oxirida AQSh prezidenti Jorj Bushga AQSh Kongressining har ikki palatasi tomonidan maʼqullangan qonun loyihasi imzolash uchun yuborilgan. Qonun loyihasida Shimoliy Koreya va u bilan hamkorlik qiluvchi kompaniyalarga nisbatan sanksiyalar joriy etilgan, AQShning fikriga koʻra, ular KXDRga ommaviy qirgʻin qurollari (WMD), raketalar va boshqa oʻqlarni yetkazib berish texnologiyalarini tarqatishda yordam bergan. Sanksiyalar, shuningdek, moliyaviy operatsiyalarni taqiqlash va eksport litsenziyalarini berishni rad etishni oʻz ichiga olgan.

2006-yil 3-oktabrda KXDR Tashqi ishlar vazirligi Shimoliy Koreyaning „xavfsizligi ishonchli kafolatlangan taqdirda yadroviy sinov oʻtkazish“ niyati haqida bayonot berdi. Ushbu qarorga asos sifatida AQShdan yadro urushi tahdidi va KXDRga qaratilgan iqtisodiy sanksiyalar taʼkidlangan.

"Bunday sharoitda Pxenyan yadroviy sinov oʻtkazishdan boshqa chora koʻrmayapti"

Shu bilan birga, bayonotda taʼkidlanganidek, „KXDR birinchi navbatda yadro qurolidan foydalanish niyatida emas“, aksincha „Koreya yarim orolining yadrosiz maqomini taʼminlash uchun saʼy-harakatlarni davom ettiradi va har tomonlama yadroviy qurolsizlanish va yadroviy qurolni toʻliq taqiqlash tomon saʼy-harakatlarni amalga oshiradi“.

6-oktabr kuni BMT Xavfsizlik kengashi aʼzolari Xavfsizlik kengashi raisining Shimoliy Koreyani yadroviy sinovlardan voz kechishga va dastlabki shartlarsiz zudlik bilan olti tomonlama formatdagi muzokaralarga qaytishga chaqiruvchi bayonotini bir ovozdan maʼqullagan. Bayonot loyihasi Yaponiya tomonidan tayyorlangan va aynan u Shimoliy Koreya tahdidi boʻyicha jahon kuchlarining umumiy pozitsiyasini ishlab chiqish tashabbusini oʻz qoʻliga olgan.

Sinov oʻtkazish joyi

Yaponiya Bosh vaziri Shinzo Abe 2006-yil 8-oktabrda Pekin va Seulga „Koreya muammosi“ni muhokama qilish uchun bordi va shu tariqa Yaponiya va Xitoy oʻrtasidagi besh yil avval toʻxtatilgan yuqori darajadagi aloqalarni qayta tiklagan. Bu holat mintaqa davlatlari Koreya atom bombasining ilk sinovini oʻtkazishga katta ahamiyat berayotganidan dalolat bergan. Xitoy rahbari Xu Szintao muzokaralar boshlanishidan oldin Xitoy rahbariyati Yaponiya bilan barcha masalalar, jumladan, Koreya inqirozi boʻyicha konstruktiv hamkorlik qilishga tayyorligini maʼlum qilgan.

Birinchi sinov

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006-yil 9-oktabrda Shimoliy Koreya yadro sinovi muvaffaqiyatli oʻtganini eʼlon qilgan. Koreya markaziy axborot agentligi (KCNA) xabarida shunday deyiladi:

Bizning tadqiqot boʻlinmamiz yer osti yadroviy sinovini xavfsiz va muvaffaqiyatli amalga oshirdi… Yadro sinovi harbiylarimiz va xalqimizga baxt keltirgan tarixiy voqea boʻldi. Yadro sinovi Koreya yarim oroli va uning atrofida tinchlik va barqarorlikni saqlashga yordam beradi.

Janubiy Koreyaning Yonhap agentligi maʼlumotlariga koʻra, sinov mahalliy vaqt bilan 10:36 da (UTC 1:36) KXDRning shimoli-sharqida, Rossiya bilan chegaradan atigi 170-180 kilometr uzoqlikda joylashgan Gilju shahri (Xamgyong-buk-do provinsiyasi) yaqinidagi Punggye-ri yadroviy poligonida oʻtkazilgan.

Koordinatalari 41°18′N 129°8′E / 41.300°N 129.133°E / 41.300; 129.133[11] boʻlgan nuqtada 4,2 magnitudali zilzila qayd etilgan. Zilzila Janubiy Koreya, Yaponiya, AQSh, Avstraliya va Rossiyada ham qayd etilgan.

Ertasi kuni Rossiyaning Kommersant gazetasining xabar berishicha, Pxenyan portlashdan ikki soat oldin diplomatik kanallar orqali Moskvani sinovlarning rejalashtirilgan vaqti haqida xabardor qilgan. Rossiya mudofaa vaziri Sergey Ivanov prezident Putinga yer osti portlashining kuchi 5 dan 15 kilotongacha boʻlganini maʼlum qilgan[12]. Boshqa manbalarning hisob-kitoblariga koʻra, quvvat taxminan 0,5 kilotonnani tashkil etgan. Bunday past quvvat tufayli portlash yadroviy emas, balki bir necha yuz tonna trotil portlagan degan shubha bor.

Dunyoning barcha yetakchi davlatlari, jumladan, Rossiya va (birinchi marta) Xitoy, shuningdek, NATO va Yevropa Ittifoqi rahbariyati KXDRdagi yadro sinovini qoralagan. Rossiya prezidenti Vladimir Putin hukumat aʼzolari bilan uchrashuvda shunday degan: „Rossiya, albatta, KXDR tomonidan oʻtkazilgan sinovlarni qoralaydi va bu Koreyaning oʻzi dunyoda ommaviy qirgʻin qurollarini tarqatmaslik jarayoniga yetkazgan katta zarari“.

Janubiy Koreya KXDRga gumanitar yordamning navbatdagi partiyasini joʻnatishni bekor qilgan va qurolli kuchlarini shay holatga keltirgan.

Amerikalik ekspertlarning fikricha, Shimoliy Koreyada 12 ta yadroviy qurol ishlab chiqarish uchun yetarli plutoniy mavjud. Shu bilan birga, ekspertlarning fikricha, KXDRda raketa boshiga joylashtiriladigan oʻq-dorilarni yaratish texnologiyasi mavjud emas.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „КНДР готовится возобновить переговоры и помириться с США“ (ru) (deadlink). Lenta.ru (2005-yil 28-fevral). 2013-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 1-avgust.
  2. ↑ „Северная Корея готовится продолжить ядерные испытания“ (ru) (deadlink). Lenta.ru (2006-yil 9-oktyabr). 2012-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 1-avgust.
  3. ↑ Веселов Артур. „КНДР возвестила о своем ядерном статусе“ (ru) (deadlink). Utro.ru (2012-yil 31-may). 2012-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 1-avgust.
  4. ↑ Proletaya nad gnezdom Abe // РС/РСЕ, 29 avgusta 2017
  5. ↑ For a free and Peaceful new world
  6. ↑ Seulskiy vestnik: SShA neodnokratno rassmatrivali vozmojnost yadernogo udara po KNDR
  7. ↑ „Хронология ядерной программы КНДР“. ПИР-Центр. 2018-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 13-fevral.
  8. ↑ „В Росатоме рассказали об опыте по обращению с радиоактивными отходами“. РИА Новости. МИА «Россия сегодня» (2019-yil 24-sentyabr).
  9. ↑ Юрий Юдин. „Технические аспекты ядерной программы КНДР“. 2018-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 29-sentyabr.
  10. ↑ РИА. „Ядерная программа КНДР“. ria.ru (2017-yil 3-avgust).
  11. ↑ „Ядерная программа КНДР“, Википедия (ruscha), 2023-09-16, qaraldi: 2023-09-29
  12. ↑ Иван Сафронов, Андрей Иванов, Петр Еж. „Пхеньян взорвал бомбу "на счастье"“. «Коммерсантъ». Коммерсант (издательский дом) (2006-yil 10-oktyabr). 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=KXDR_yadroviy_dasturi&oldid=4941234" dan olindi