Kontent qismiga oʻtish

Kaklik

Vikipediya, erkin ensiklopediya

Kaklik — qirgʻovulsimonlar oilasiga mansub qush. Ogʻirligi 370–770 g. Rangi yashaydigan joyiga mos boʻladi. Tumshugʻi, oyoqlari qizil. Narining oyogʻida kichkina toʻmtoq pixi bor. Janubiy Yevropada, Kichik, Oʻrta va Markaziy Osiyoda tarqalgan. Qrimda yoʻqolib ketgan edi, hozir qaytadan iqlimlashtirilmoqda. Oʻrta Osiyo togʻlarida, togʻ yon bagʻirlarida oʻtroq yashaydi. Juda hushyor, tez yuguradi, lekin uzoq masofaga ucholmaydi. Togʻlarda yashashga moslashgan. Kaklik – monogam qush. Martda urchiy boshlaydi. Uyasini toshlar, butalar, oʻtlar ostiga quradi. 6–24 tuxum qoʻyadi. Joʻjasi tuxumdan 20 kunda chiqadi va ertasigayoq ota-onasiga ergashib yuradi. Oʻsimliklarning kurtagi, barglari, don va urugʻlari, hasharotlar, ularning lichinkalari bilan oziqlanadi. Goʻshti juda mazali, ovlanadi. Dekorativ sayroqi qush sifatida toʻrqafasda boqiladi[1].

Koʻpayish davrida kaklik 10 va undan koʻp (50 tagacha) qushlardan iborat mayda kovaklarda uchraydi. Yozda kakliklar juft boʻlib koʻpayishadi. Qishda ular vodiylarga tushib, dalalarda oziqlanadilar. Ular kunduzi va kechqurun shovqin koʻtarishadi. Baland ovozda ular yaqinlariga signal berishadi. Signal turlariga qarab bir nechta turlari qayd etilgan. Eng keng tarqalgan signal – bu „javob signali“ boʻlib, u ijro etilganda qushlarning javobini keltirib chiqaradi. Bezovta qilinganda, u uchishdan koʻra yugurishni afzal koʻradi, agar kerak boʻlsa, u qisqa masofaga tez-tez dumaloq qanotlarda qiyalikdan pastga uchadi va tushgandan soʻng darhol signal ovoz beradi[2].  Yosh kakliklar oʻsib ulgʻaygan sari va birinchi marta parvoz qilishdan oldin ular kattalar parvoziga oʻtish uchun qanot yordamida egilishdan foydalanadilar. Bu xatti-harakat bir nechta qush turlarida uchraydi, lekin qushlarning parvozi evolyutsiyasini tushuntirish uchun namuna sifatida kaklik joʻjalarida keng oʻrganilgan[3][4][5][6]. Kaklik ozuqa sifatida turli xil urugʻlarni va baʼzi hasharotlar bilan oziqlanadi. Bundan tashqari, mayda toshlarni ham yutadi. Kashmirda Eragrostis turlarining urugʻlari ayniqsa ularning ozuqasida ustunlik qilgan AQShda esa Bromus tectorum ni afzal koʻrishadi. Bu nom onomatopoeik boʻlib, sanskrit tilida kaklik haqida eslatib oʻtiladi, shimoliy Hindistondan Markandeya Puranaga (milodiy 250–500 yillar) borib taqaladi[7][8]. Shimoliy Hindiston va Pokiston madaniyatida, shuningdek, hind mifologiyasida Kaklik (Chakor deb ataladi) baʼzan shiddatli va koʻpincha javobsiz sevgini anglatadi[9]. Aytishlaricha, Oyga oshiq boʻlib, doimo unga qarab turaveradi[10]. Koʻpayish davrida oʻzlarining shafqatsiz xatti-harakatlari tufayli ular baʼzi hududlarda jangovar qushlar sifatida saqlanadi.

Alectoris chukar

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  2. ↑ Birds of South Asia: The Ripley Guide. Smithsonian Institution & Lynx Edicions, 2005 — 120-bet. ISBN 8487334660. 
  3. ↑ Tobalske, B. W.; Dial, K. P. (2007). "Aerodynamics of wing-assisted incline running in birds". The Journal of Experimental Biology 210 (Pt 10): 1742–1751. doi:10.1242/jeb.001701. PMID 17488937. 
  4. ↑ Dial, K. P.; Randall, R. J.; Dial, T. R. (2006). "What Use Is Half a Wing in the Ecology and Evolution of Birds?". BioScience 56 (5): 437–445. doi:10.1641/0006-3568(2006)056[0437:WUIHAW]2.0.CO;2. http://scholarworks.umt.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1043&context=biosci_pubs. 
  5. ↑ Dial, K.P. (2003). "Wing-Assisted Incline Running and the Evolution of Flight". Science 299 (5605): 402–404. doi:10.1126/science.1078237. PMID 12532020. http://dbs.umt.edu/flightlab/pdf/WAIR.SCIENCE.pdf. 
  6. ↑ Bundle, M.W.; Dial, K.P. (2003). "Mechanics of wing-assisted incline running (WAIR)". The Journal of Experimental Biology 206 (Pt 24): 4553–4564. doi:10.1242/jeb.00673. PMID 14610039. http://dbs.umt.edu/flightlab/pdf/bundle%20and%20dial%20JEB%202003.pdf. 
  7. ↑ Dowson, John. A Classical Dictionary of Hindu Mythology and Religion, Geography, History and Literature, Trübner's Oriental Series VI. London: Trübner & Co., 1879 — 65-bet. 
  8. ↑ Pargiter, F. Eden. The Markandeya Purana. Translated with Notes. Calcutta: The Asiatic Society, 1904 — 28-bet. 
  9. ↑ "Translation of the Songs of Harkh Na'Th". Journal of the Asiatic Society of Bengal (Asiatic Society of Bengal) 55: 121. 1881. https://books.google.com/books?id=crwIAAAAQAAJ. "When I beheld thy face mournful, lady, I wandered restlessly o'er the world, Thy face is like the moon, and my heart like the chakor" 
  10. ↑ Balfour, Edward. Cyclopædia of India and of eastern and southern Asia, commercial, industrial and scientific: products of the mineral, vegetable and animal kingdoms, useful arts and manufactures. Scottish & Adelphi Presses, 1871. „The birds are said by the natives to be enamoured of the moon and, at full moon, to eat fire“  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaklik&oldid=5091218" dan olindi