Kanji
 | Bu maqola vikilashtirilishi kerak. |
Kanji(yaponcha 漢字, Kanji) yapon yozuviga asoslangan va oʻgirilgan Xitoycha logografik elementlar. Ideogrammaning bir turi boʻlib, zamonaviy yapon yozuv tizimida ikkita yapon alifbosi Hiragana va Katakana bilan qoʻllanadi. Kanji yapon yozuvining muhim qismidir[1]. Ikki yapon alifbosi Hiragana va Katakana bilan birga apan kanji belgilari bugungi yapon tilini tashkil etuvchi 3 ta belgi va alifbodir. Hiragana va katakana boʻgʻinli belgilar boʻlsa-da (har bir hiragana va har bir katakana boʻgʻinni ifodalaydi), kanji logografik belgilardir (yaʼni har bir kanji belgisi oʻz maʼnosiga ega va soʻzga mos keladi). Kanji belgilarini birlashtirib, turli maʼnoli koʻplab soʻzlarni yaratish mumkin[2].
Belgilar yaponcha talaffuzga ega; koʻpchiligida ikkita, bittasi xitoycha tovushga asoslangan. Yaponiyada boshqa xitoycha belgilardan olingan belgilar komponentlarini qurish orqali bir nechta belgilar ixtiro qilingan. Meiji qayta tiklanishidan soʻng, Yaponiya oddiy xalq orasida savodxonlikni oshirish niyatida Xitoyning soddalashtirish harakatlariga oʻxshash jarayon orqali hozirgi shinjitay deb nomlanuvchi belgilarni soddalashtirishga harakat qildi[3]. 1920-yillardan beri Yaponiya hukumati oʻz fuqarolarini mavjud son-sanoqsiz xitoycha belgilar orqali tarbiyalashga yordam berish uchun vaqti-vaqti bilan belgilar roʻyxatini nashr etadi. Yapon nomlarida va umumiy muloqotda ishlatiladigan 3000 ga yaqin kanji mavjud[4].
Maʼnosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kanji atamasi yapon tilida tom maʼnoda „Kan belgilari“ degan maʼnoni anglatadi. U yapon tilida anʼanaviy xitoy tilidagi kabi bir xil belgilar yordamida yozilgan va ikkalasi ham xitoy tilida hanzi (anʼanaviy xitoycha: 漢字; soddalashtirilgan xitoycha: 汉字; pinyin: hànzì; lit. „Kan belgilar“) deb nomlanuvchi belgilar yozish tizimiga ishora qiladi. . Yaponiyada xitoy belgilaridan sezilarli darajada foydalanish birinchi marta miloddan avvalgi 5-asrda qoʻllanila boshlandi va shundan beri yapon madaniyati, tili, adabiyoti, tarixi va yozuvlarini shakllantirishga katta taʼsir koʻrsatdi. Qadimgi Yayoi davriga oid arxeologik obidalardagi siyoh tosh artefaktlarida xitoycha belgilar ham borligi aniqlangan.
Garchi yapon va xitoy tillarida qoʻllangan baʼzi belgilar oʻxshash maʼno va talaffuzga ega boʻlsa-da, boshqalari u yoki bu tilga xos boʻlgan maʼno yoki talaffuzga ega. Misol uchun, 誠 har ikkala tilda ham „halol“ degan maʼnoni anglatadi, lekin yapon tilida makoto yoki sei va standart mandarin xitoy tilida chéng deb talaffuz qilinadi. Yaponiyada ixtiro qilingan individual kanji belgilari yoki yapon tilida yaratilgan koʻp kanji soʻzlari soʻnggi paytlarda xitoy, koreys va vetnam tillariga ham taʼsir koʻrsatdi va oʻzlashtirildi. Masalan, telefon soʻzi, yapon tilidagi denwa, mandarin xitoy tilida diànhuà, vetnamda điện thoại va koreys tilida 전화jeonhwa deb hisoblangan[5].