Katafora

Tilshunoslikda katafora ( /kəˈtæfərə/ ; yunoncha, kalaphora, katafora, “pastga harakat” κατά, kata, “pastga” va phthrō soʻzlaridan “ Ipherō ”) bir nutq bo'lagining o'zidan keyingi qismga ishora qiluvchi ibora yoki so'z. Ma'nosi keyingi ifoda bilan aniqlanadigan iborani katafora deb atash mumkin. Anafora va anaforik ifodalarning joylashish tartibi birmuncha aniq va qat'iy tartibli bo'lishiga qaramasdan, kataforada buning aksi kuzatiladi va u anaforaning bir ko'rinishi hisoblanadi.

Ingliz tilida katafora misolini quyidagi jumlada ko'rishimiz mumkin:

• When he arrived home, John went to sleep.

Yuqoridagi jumlada "he" (katafora) olmoshi u ishora qilgan matn bo'lagi Jon ( postsedent ) atoqli otidan oldin kelib unga ishora qilgan. Bu odatiy anaforaning qolipidan farqli bo'lib, ushbu va quyidagi askar otlari o'zlariga birikuvchi olmoshdan keyin kelgan. Odatiy anaforada esa buning teskarisi, ya'ni avval otlar kelib, ulardan so'ng anaforik ishoralar kelishi kerak edi. Bularning har ikkisi endoforaning turidir.

Misollar

Quyida ingliz tilida kataforaning yuqorida qayd etilgan koʻrinishiga oʻxshash misollar keltiramiz:

• • • If you want some, here's some parmesan cheese.
    • After he had received his orders, the soldier left the barracks.
    • If you want them, there are cookies in the kitchen

Katafora bir necha gaplar tarkibida ham uchrashi mumkin boʻlib, bu vaziyatda u shaxsga nisbatan shubha va tavsif vazifasini oʻtaydi. Masalan:

• .He's the biggest slob I know. He's really stupid. He's so cruel. He's my boyfriend Nick. (U men bilgan eng katta ahmoq . U haqiqatan ham ahmoq. U juda shafqatsiz. U mening yigitim Nik)

Yuqorida koʻrib oʻtgan gaplarimizning hammasi odatiy kataforga misol boʻla oladi, chunki ulardagi anafora haqiqiy olmosh. Odatiy kataforada gap strukturalari juda cheklangan yaʼni u faqatgina qoʻshma gapning birinchi qismida olmosh orqaligina ifodalanishi mumkin. Biroq, otli birikmalar ham bir koreferentni ifodalab kelganda anafora sifatida qaraladi. Bunday holatda otli soʻz birikmasi avval keladi va undan soʻng uning referenti boʻlgan ot soʻz turkumidagi matn boʻlagi keladi va bu ikkisi bir shaxsga ishora qiladi. Bu shakldagi gap strukturalarini katafora sifatida koʻrib chiqish mumkin. Kataforalarning bu koʻrinishi kontekstlarda tez-tez uchrab turadi. Masalan:

• A little girl, Jessica, was playing on the swings. (Kichkina qiz Jessika belanchaklarda o'ynayapti).

( Kichkina qiz anaforik ishorasi Jessika bilan birgalikda koreferentlikni hosil qilyapti.)

• Finding the right gadget was a real hassle. I finally settled with a digital camera. (Haqiqiy gadjetni topish juda qiyin edi. Bunga nihoyat raqamli kamera orqali yechim topdim).

( Haqiqiy gadjet anaforik ishorasi Raqamli kamera bilan birgalikda koreferentlikni hosil qilyapti).

Oldingi gaplarda qo'llanilgan odatiy tartibdagi katafora koʻplab tIllar uchun umumiy hodisadir:

• I should have known it: The task is simply too difficult.
• Ich hätte es wissen mussen: Die Aufgabe ist einfach zu schwer. (Oldingi jumla bilan bir xil, nemis tilida.)

Ushbu turdagi katafora asosan rasmiy kontekstlarda kengroq qoʻllanilib, bu yoki quyidagi anaforik ishoralaridan foydalaniladi.

• Men ishonamanki, hamma odamlar teng yaratilgan .
• Ikki tomonni ham kvadrat darajaga keltirganimizdan soʻng, biz quyidagilarga erishamiz: $x=y^{3}+2z-1$ .

Yana qarang:

• Ekzofora – bevosita matnda boʻlmagan narsaga havola