Kayumars
[1]Kayumars (forscha.کیومرث)-Peshdodiylar sulolasidan bo'lgan Eron xalqlarining afsonaviy shohi va Firdavsiy Shohnomasining qahramonlaridan biri. Kayumars ikki Avestoid so'zlar Gaya iborat — Gaya) — " hayot, hayot > > "va martya (martya) - "mortal"," mortal"," mortal", ma'nosi" o'lim hayot","mortal hayot". Ba'zi olimlar Kayumarsni "buffalo" deb atashadi (ab. Yigit-sigir va martya-odam). Ikkala talqin ham rivoyatlarga asoslangan. Ismlar ham bor — Jayumars, Garshah ("tog ' shohi"), Gilshah ("loy shohi"), bu Hamun Kayumars. Firdavsiyning “Shohnom[2]a”sida ham uchraydi. “Shohnoma”da Kayumars peshdodiylar sulolasi podshohlaridan biri bo‘lib, u o‘ttiz yil hukmronlik qilgan, o‘g‘li Siyomak esa uning taxti vorisi hisoblanadi. Kayumars “Shohnoma”da “madaniy qahramon”, xalqqa madaniy-maishiy hayot unsurlarini o‘rgatuvchi sifatida ta’riflanadi. Kayumars obrazi tojik xalq ertaklarida ham uchraydi. Mirzo Ulugʻbekning "toʻrt ulus tarixi" asarida yozilishicha, Kayumars va Turk ibn Yofas zamondosh boʻlgan. Kayumars sharqiy va butun Eron podshosi, Turk mashriq diyori xoqonlarining birinchi qooni boʻlgan deyilgan. [3]
Avesto rivoyatlarida aytilishicha, Axuramazda Kayumarsni er yuzidagi birinchi odam sifatida yaratgan, lekin Axriman uni o'limga aylantirgan. Arxeologik qazishmalar natijasida od[4]am boshi tasvirlangan sigir haykali topilgan bo‘lib, bu qadim zamonlarda sigir odam obrazining mavjudligidan dalolat beradi. Qayumarlar haqidagi rivoyat, hikoyat va rivoyatlar qadimda Eron xalqi orasida tarqalib, dastlab “Avesto”ga, so‘ngra pahlaviy adabiyoti, islom tarixiga oid asarlarga, nihoyat, Firdavsiyning “Shohnoma”siga o‘tgan. «Avesto» («Yasno» va «Yashtho»)da Kayumars Axuramazda yaratgan birinchi inson, pokiza va fazilatli shaxs sifatida tasvirlanadi. «Avesto» (Zandi Avesto) va boshqa pahlaviy asarlarining (ayniqsa, «Bundahishn», «Dinkard») pahlaviycha tarjimalarida Kayumars haqidagi rivoyatlar insonning kelib chiqishi haqidagi eron diniy afsonalari bilan chambarchas bog‘liq. “Dinkard”ning 8 va 9-kitoblarida qayd etilishicha, Qayumars Axuramazda va uning qo‘l ostidagilaridan biri tomonidan yaratilgan birinchi insondir. Axrimon boshchiligidagi yovuz kuchlar Kayumarsga qarshi ko‘tarilib, uni o‘ldiradilar. Qayumars urug‘idan ikki qishloq daraxtdek o‘sib, keyin odam qiyofasiga kirib, Mashyo va Mashyonak deb nom olgan. Bu afsona Odam Ato va Momo Havo haqidagi afsonaga o'xshaydi. Bu rivoyatda aytilishicha, Axuramazda Kayumars bilan birga Axriman vasvasasi qurboniga aylangan sigir ham yaratgan. Uning urug'laridan sigirlar, o'simliklar, minerallar va odamlar uchun zarur bo'lgan boshqa materiallar paydo bo'lgan. Islom tarixlarida (Tabariy, Balomiy, Mas’udiy, Saolibiy va boshqalar asarlarida) xuddi shu pahlaviy afsonasi aytiladi. Kayumars nomi Jayumars, Garshoh (“togʻ podshosi”), Gilshoh (“loydan tugʻilgan shoh”) va uning avlodlari – Mashyo va Mashionak koʻrinishida More va Moriona (Tabari), Mahlo va Mahlyona (Beruniy), Mahlo va Mahlyona (Ma’sudiy), Meshi va Meshiyona va b. uchrashadilar.[5]
- ↑ Фирдавсӣ. Шоҳнома. Ҷ.1. — Душанбе, 1963; Брагинский И. С. Из истории персидско-таджикской поэзии. — М., 1956; Дьяконов М. М. Очерк истории древнего Ирана. — М., 1961;Абулқосим Кузьмина Е. Е. В стране Афрасиаба и Кавата. — М., 1977;.
- ↑ „Розин В.М. Из истории становления эзотерических учений“. Культура и искусство. 3-jild, № 3. 2014.03. 307–323-bet. doi:10.7256/2222-1956.2014.3.12026. ISSN 2222-1956. Qaraldi: 2014.03.
{{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim:|access-date=va|date=(yordam) - ↑ Мирзо Улугбек. "Ту́рт улус тарихи"..
- ↑ Абулқосим Фирдавсӣ. Шоҳнома. Ҷ.1. — Душанбе, 1963; Брагинский И. С. Из истории персидско-таджикской поэзии. — М., 1956; Дьяконов М. М. Очерк истории древнего Ирана. — М., 1961; Кузьмина Е. Е. В стране Афрасиаба и Кавата. — М., 1977..
- ↑ 1. А. Фирдавси - Шахнаме. Душанбе. 1963. 2. Кузьмина Е.Е. в стране Афрасиаба и кавата. - М. 1977. 3. Брагинский И.С. из истории персидского-таджикской поэзии. М. 1956..