Kerria japonica

Kerria japonica
	Yovvoyi tur
	Peniflora navi
Ilmiy tasniflash
	Oʻsimliklar
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Ikki urugʻpallalilar
	Rosids
	Rosales
	Raʼnodoshlar
	Amygdaloideae
	Kerrieae
	Kerria; ; DC.
	K. japonica
Binar nomi
	Kerria japonica; ; (L.) DC.

Kerria japonica, odatda yapon kerriyasi^[1] yoki yapon guli^[2] deb nomlanuvchi, raʼnodoshlar oilasiga mansub, sariq gulli buta (Rosaceae), vatani Xitoy, Yaponiya va Koreya. Bu Kerria turkumiga kiruvchi yagona tur. Yovvoyi holatda togʻ yonbagʻirlarida chakalakzorlarda oʻsadi. Yapon kerriasi xalq tabobatida foydalaniladi. Ikki gulli navi K. japonica 'Plenifloraʼ odatda bakalavr tugmalari deb ataladi.

Kerria nomi ham tur va turkum uchun umumiy nomidir. Tur shotlandiyalik bogʻbon Willian Kerr sharafiga nomlangan.

U Yangi Angliyaning shimolida (AQSh) yapon marigold butasi yoki moʻjizaviy marigold butasi nomi bilan ham tanilgan.

Tavsif

Kerria japonica boʻyi 1–3 metr (3.3–9.8 ft)gacha yetadi, poyalari bilan koʻpincha boshqa oʻsimliklar yoki toshlar ustida tayanib oʻsadi. Yovvoyi tabiatda togʻ yonbagʻirlarida chakalakzorlarda oʻsadi. Barglari muqobil, oddiy, 3-10 sm uzunlikda. Gullar oltin sariq rangli, beshta gulbargli. Mevasi quruq bir urugʻli 4-4,5 mm uzunlikda^[3].

Kultivatsiya

Kerria bahorda gullaydi. Oltin sariq rangli gullari uchun bogʻdorchilikda qadrlanadi. Gullarning rangi oqartirmasligi uchun toʻliq quyosh nuri ostida bir oz soyada oʻstirilgani yaxshi^[4]. Ikki nav Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻlgan, K. japonica „Oltin Gvineya“^[5] va ikki gulli K. japonica „Pleniflora“, odatda bakalavr tugmalari sifatida tanilgan^[6]^[7].

Zararkunandalar va kasalliklar

2014-yildan beri Buyuk Britaniya Qirollik bogʻdorchilik jamiyati bogʻbonlari bogʻlardagi Kerria japonica butasining zararlana boshlagani haqida maʼlumot ber boshladilar. Simptomlar barglardagi koʻplab qizil dogʻlar va poyadagi jarohatlarni oʻz ichiga oladi, natijada defoliatsiya va oxir-oqibat oʻsimlikning qurishiga olib keladi. Ushbu infeksiyani kerria uchun xos boʻlgan Blumeriella kerriae qoʻziqorini keltirib chiqarishi aniqlandi. Ingliz tilida kerria novdasi va barglarning kuyishi deb nomlanuvchi ushbu oʻta yuqumli kasallik AQShda maʼlum boʻlgan, ammo ilgari Britaniya oʻsimliklarida kuzatilmagan. Bu infeksiya kerria oʻsimliklari uchun jiddiy tahdid hisoblanadi^[8].

Dorivor foydalanish

Oʻsimlik yalligʻlanishga qarshi xususiyatga ega. Asal bilan gullaydigan kurtaklaridan tayyorlangan aralashma Xitoyda yoʻtal va ginekologik kasalliklarni davolashda ishlatilgan^[9]^[10].

Barglari va ildizlari tarkibida 0,002 % vodorod sianid mavjud, nozik kurtaklar esa S vitamini (200) ning boy manbaidir, urugʻlarida 44,9 % protein va 45,3 % yogʻ mavjud^[10]. Gul barglarida O-metillangan flavonoid pektolinarin (5,7-dihidroksi-4,6-dimetoksiflavon-7-rutinosid) bor^[11].

Madaniyatda

	#FFA400^[12]^[13]

	#FFBF00

	#F8B500^[14]

Kerria japonica eramizning birinchi ming yillikdagi yapon sheʼriyatining eng qadimgi toʻplami boʻlgan Manʼyōshūda tez-tez tilga olinadi.

Qing sulolasi shoiri Chen Xao (陳淏) oʻzining „ Flower Mirror“ qishloq xoʻjaligi traktatida Kerria yaponikaning goʻzalligini taʼkidlagan.

Manbalar

↑ „Kerria japonica“. North Carolina Extension: Gardener Plant Toolbox. Qaraldi: 2021-yil 16-mart.
↑ „Kerria japonica“. USDA Plants Database. Qaraldi: 2021-yil 16-mart.
↑ Li Chao-luang, Hiroshi Ikeda & Hideaki Ohba. „Kerria japonica“. Flora of China. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA. Qaraldi: 2012-yil 8-iyul.
↑ „How to prune a Kerria japonica“. SF Gate Homeguides. Qaraldi: 2018-yil 17-mart.
↑ „RHS Plant Selector - Kerria japonica 'Golden Guinea'“. Royal Horticultural Society. Qaraldi: 2020-yil 27-sentyabr.
↑ „RHS Plant Selector - Kerria japonica 'Pleniflora'“. Royal Horticultural Society. Qaraldi: 2020-yil 27-sentyabr.
↑ „AGM Plants - Ornamental“. Royal Horticultural Society (2017-yil iyul). Qaraldi: 2018-yil 14-mart.
↑ „Kerria twig and leaf blight“. Royal Horticultural Society. Qaraldi: 2018-yil 16-mart.
↑ Quattrocchi, Umberto (2012). CRC World dictionary of medicinal and poisonous plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms and etymology, CRC Press Taylor and Francis Group, vol III E-L, pps. 661-2.
↑ ^10,0 ^10,1 Duke, A. and Ayensu, Edward S., Medicinal Plants of China, pub. Reference Publications, inc. 1985 vol. II ISBN 0-917256-27-1 p.546.
↑ Blunt, John W. and Munro, Murray H. G. Dictionary of Marine Natural Products pub. Chapman & Hall/CRC Taylor and Francis Group 2007 page 614.
↑ „Golden yellow (And a particular rose varietal) (Yamabuki-iro) / #ffa400 Hex Color Code“.
↑ https://www.color-name.com/%E5%B1%B1%E5%90%B9%E8%89%B2-yamabuki-iro.color
↑ „山吹色やまぶきいろ #f8b500の色見本とカラーコード - 和色大辞典“.

[NC-1] „Kerria japonica“. North Carolina Extension: Gardener Plant Toolbox. Qaraldi: 2021-yil 16-mart.

[2] „Kerria japonica“. USDA Plants Database. Qaraldi: 2021-yil 16-mart.

[3] Li Chao-luang, Hiroshi Ikeda & Hideaki Ohba. „Kerria japonica“. Flora of China. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA. Qaraldi: 2012-yil 8-iyul.

[4] „How to prune a Kerria japonica“. SF Gate Homeguides. Qaraldi: 2018-yil 17-mart.

[5] „RHS Plant Selector - Kerria japonica 'Golden Guinea'“. Royal Horticultural Society. Qaraldi: 2020-yil 27-sentyabr.

[6] „RHS Plant Selector - Kerria japonica 'Pleniflora'“. Royal Horticultural Society. Qaraldi: 2020-yil 27-sentyabr.

[7] „AGM Plants - Ornamental“. Royal Horticultural Society (2017-yil iyul). Qaraldi: 2018-yil 14-mart.

[8] „Kerria twig and leaf blight“. Royal Horticultural Society. Qaraldi: 2018-yil 16-mart.

[9] Quattrocchi, Umberto (2012). CRC World dictionary of medicinal and poisonous plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms and etymology, CRC Press Taylor and Francis Group, vol III E-L, pps. 661-2.

[Duke_Ayensu_China-10] 10,0 ^10,1 Duke, A. and Ayensu, Edward S., Medicinal Plants of China, pub. Reference Publications, inc. 1985 vol. II ISBN 0-917256-27-1 p.546.

[11] Blunt, John W. and Munro, Murray H. G. Dictionary of Marine Natural Products pub. Chapman & Hall/CRC Taylor and Francis Group 2007 page 614.

[12] „Golden yellow (And a particular rose varietal) (Yamabuki-iro) / #ffa400 Hex Color Code“.

[13] ttps://www.color-name.com/%E5%B1%B1%E5%90%B9%E8%89%B2-yamabuki-iro.color

[14] „山吹色やまぶきいろ #f8b500の色見本とカラーコード - 和色大辞典“.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]