Ketbugʻa
| Ketbugʻa | |
|---|---|
| Әл-әділ Кетбұға Домбауылұлы | |
| Tavalludi | 1185 |
| Vafoti |
1260-yil 3-sentabr Maayan Harod, Shimoliy okrug, Isroil |
| Fuqaroligi | Mo'ng'ol imperiyasi |
Ketbugʻa (1185-yil—1260-yil 3-sentyabr)[1] — jirau, kuychi, afsona qahramoni, buyuk qozoq jirovi, sozanda yer va xalq tarixiy afsonalari qahramoni. Qadim zamonlarda qozoq adabiyotining asoschisi, qozoq koʻchmanchi sanʼatining asoschisi. Ketbugʻa Jirauning hayoti va ijodi haqida maʼlumotni "Shajarat at-Turik
" (Turk yilnomasi) kitobidan olishingiz mumkin. Uning familiyasi Nayman .
Shaxsi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻrta juzdagi nayman qabilasining Teristonbali urugʻining ustun urugʻi.
Ayni paytda u bi, jirau, sozanda, tarixiy afsonalar qahramoni Uli Jirshi nomi bilan mashhur. Ketbugʻa va uning ukasi Kelbuganing otasi Dombaul[2]. Ketbug‘aning yagona o‘g‘li Botil edi[3].
861 (=1457)-yili nomaʼlum muallif tomonidan tuzilgan „Shajarat al-atrak“ („Turklarning xronologiyasi“) kitobida Chingizxonning „Buyuk xonanda“ laqabli o‘g‘li Joshining vafoti haqida hikoya qilinadi. („Buyuk xonanda“), bu og‘ir yukni shoirlarning buyuk hikoyachisi bo‘lgan Ketbugʻa hech kim jur’at eta olmaganida, birinchi bo‘lib „Oqsoq qulan“ davlatini ijro etib, to‘ng‘ich o‘g‘li Joshining vafotini eʼlon qildi.
Ismoiliylarga qarshi harakatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Xulaguning oʻzi 1253-yil kuzida qoʻshinlari bilan Moʻgʻulistonni tark etib,1256-yil boshida Amudaryodan oʻtadi. Ammo 1252-yil avgustda Ketbu 12 ming kishilik avans otryadi bilan Eron ismoiliy-nizoriylariga qarshi yuborildi. U 1253-yil mart oyida daryodan o‘tib, Ko‘histon viloyatini zabt yeta boshlaydi. Ketbugʻa besh ming ot va piyoda askar bilan Girdkuh ismoiliy qal’asiga yaqinlashdi. 1253-yilning mayiga kelib moʻgʻullar hech kim qochib qutulolmasligi uchun qalʼani xandaq va tepalik bilan oʻrab oldilar; Moʻgʻul qoʻshini orqasida tashqi hujumlardan himoyalanish uchun yana bir xandaq va tepalik qurilgan. Ketbug‘a bo‘ri lashkarboshini Girdkuh etagida qoldirib, o‘zi Mihrin qal’asiga borib, elchilarni qo‘yib, qamal qildi. Avgust oyida Ketbug‘a Shohdizga yaqinlashib, „ko‘p odamlarni o‘ldirdi“, lekin qal’ani olmasdan orqaga chekindi. Bu orada Girdkuh himoyachilari mardonavor mudofaa qilib, dushman qo‘shinlarini yo‘q qilib, qarshi hujumga o‘tdilar. Ketbug‘a yana Girdkuhga hujum qildi, ammo muvaffaqiyatsizlikka uchradi; Qal’aning mudofaasi uzoq yillar davom etgan va faqat Ilxon Abaga (1265-1282) davrida olingan. Ketbugʻa uch kunlik jangdan soʻng Tun, Turshiz, Dis-i Mihrin, Dis-i Kamol va Dis-i Sholni qoʻlga oldi[4].
Forsga kelgach, Xulagu ismoiliylarga qarshi keng koʻlamli hujumga tayyorgarlik koʻra boshladi, chunki ularning imomi Rukniddin Xurshoh oʻzining asosiy istehkomlari Meymundiz, Alamut va Lumbeserni taslim etishga shoshilmadi. Ketbugʻa va Neguder oʻgʻul qoʻshinlari Xara va Semnandan koʻchib, qoʻshinning chap qanotini tashkil qilishi kerak edi. 1256-yil noyabr oyida qoʻshinlar Meymundizga yaqinlashganda Hulagu harbiy kengash tuzib, u yerda qishda oziq-ovqat yetishmasligi sababli qalʼani qamal qilish yoki keyingi yilga qadar chekinish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Ketbug‘a baʼzi lashkarboshilar bilan birga qamalni yoqlab chiqdi. Qarshilik qilolmasligini anglagan Xurshoh 20 noyabrda qal’ani jangsiz taslim qiladi.
Manbalar:
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Qazaq ensiklopediyasi
- ↑ „Домбауыл – даламыздың өз ұлы“. «Ана тілі» Ұлт газеті. Qaraldi: 2019-yil 23-may.
- ↑ „КЕТБҰҒАНЫҢ СОҢҒЫ ЖОРЫҒЫ. Көшпелі өркениеттің қасиетті тапсырмасы“. abai.kz. Qaraldi: 2019-yil 23-may.
- ↑ {{{title}}}.