Ketubim

Ketubim (ibr. „kitoblar, muqaddas matnlar“) – yahudiylik dinining muqaddas kitobi TaNaXning uchinchi qismi hisoblanadi. U Tehilim (Zabur), Mishle (Sulaymoning Masallari), Iyov (Ayyub), Shir ashirim (Nashidalar nashidasi), Kohelet (Voiz), Rut, Ester, Yeremyaning marsiyalari, Doniyol, Uzayr va Nehemya, Divre Ayamim (I va II Tarixlar) kabi qismlardan iborat boʻlib, ularda ibodat vaqtida oʻqiladigan duolar, shuningdek, tarixiy voqealar bayon qilingan. Mil.avv. II asrga oid manbalarda Ketubim TaNaXning tarkibiga kiritilmaganini koʻrish mumkin. Biroq, urfga koʻra, Ikkinchi Ibodatxonaning vayron boʻlishiga qadar, Iom Kippur kechasi Iyov, Ezra va Nexemiya, Doniyol kabi qismlari oʻqilgani, uning oʻsha vaqtdayoq muqaddas kitoblar qatoriga kiritilganiga dalolat qiladi. Iosif Flaviy Ketubim nomli alohida qismni zikr qilmagan. Ushbu maʼlumotlarga asosan aytish mumkinki, Ikkinchi Ibodatxona davri oxiriga qadar, Ketubim kitobi TaNaXning alohida qismi sifatida shakllantirilmagan boʻlsada, biroq u muqaddas hisoblangan. Ketubim nomi dastlab Ikkinchi Ibodatxona vayron etilgach, Ketubim borasidagi din arboblari munozaralarida uchraydi. Ikki avlod almashinuvidan soʻng, uning barcha qismlari muqaddasligi eʼtirof etilib, oʻsha kunning oʻzidayoq TaNaXning qismi sifatida qoʻshildi. Umuman olganda, bularning barchasi uzoq davom etib kelayotgan tarixiy jarayonning rasmiyatchilik nuqtai nazaridan yakunlangani edi.

Adabiyotlar

• Najmiddinov J., Karimov J., Turdiyeva D.. Dinshunoslik. Qomusiy lugʻat. Imom Buxoriy xalqaro markazi nashriyoti, 2017 — 480-bet. ISBN 978-9943-5105-3-1.