Kontent qismiga oʻtish

Kichik Polsha

Koordinatalari: 50°3′41″N 19°56′18″E / 50.06139°N 19.93833°E / 50.06139; 19.93833
Vikipediya, erkin ensiklopediya
(Kichik Polsha (voivodeship)dan yoʻnaltirildi)
Województwo małopolskie
Kichik Polsha (voivodeship)
Location of Kichik Polsha
Poytaxt Polsha bayrogʻi Polsha
Eng katta shahar Krakov
Hukumat Voivodeship ijro kengashi
Aholi
• 2019-yilgi roʻyxat
 3404863
• Butun
 GDP [1]
Vaqt mintaqasi UTC+1 Markaziy Yevropa vaqti
50°3′41″N 19°56′18″E / 50.06139°N 19.93833°E / 50.06139; 19.93833

Kichik Polsha (voyevodeligi) (polyakcha: województwo małopolskie pl) – janubiy Polshadagi voyevodelik. Uning maydoni 15,108 kvadrat kilometrga teng (5,833 kvadrat milya). 2019-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, umumiy aholi soni 3,404,863 kishini tashkil etgan.

Ushbu voyevodelik nomi Kichik Polsha yoki polyak tilida: Małopolska deb ataluvchi qadimgi Polsha viloyatining anʼanaviy nomiga o'xshash. Shunga qaramay, hozirgi Kichik Polsha (voyevodelik)ligi, katta va qadimiy boʻlgan Małopolska viloyatining faqatgina kichik bir qismini tashkil etadi. Qadimiy Kichik Polsha hozirgi provinsiyadan ancha kattaroq. U shimoldan Radom va Siedlce shaharlarigacha choʻzilgan. Shuningdek, oʻz ichiga Lublin, Kielce, Częstochowa va Sosnowiec kabi shaharlarni ham olgan.

Provinsiya shimoldan Świętokrzyskie togʻlari (Góry Śviętokrzyskie), gʻarbdan Jura Krakowsko-Częstochowska va janubdan Tatra, Pieniny va Beskidy togʻlari bilan chegaralangan. Siyosiy jihatdan provinsiya gʻarbda Silesian voyevodelik, shimolda Śviętokrzyskie voyevodelik, sharqda Subcarpathian voyevodelik va janubda Slovakiya (Prešov hamda Žilina viloyatlari) bilan chegaradosh.

Kichik Polshaning deyarli barcha qismi Vistula daryosining boʻyida joylashgan. Krakov shahri 2000-yilda Yevropa madaniyat shaharlaridan biri boʻlgan. Krakov Katovice, Varshava, Wrocław and Rzeszów shaharlari bilan temiryoʻl aloqalariga ega. U Dresden bilan Kyiv hamda Gdańsk bilan Budapeshtni birlashtiruvchi yirik xalqaro yoʻnalishning chorrahasida joylashgan. Bu yerda Polshadagi ikkinchi yirik xalqaro aeroport (Varshavadan keyin), John Paul II Xalqaro Aeroporti joylashgan.

Iqtisodiyoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Provinsiyaning yalpi ichki mahsuloti (YAIM) 2018-yilda 40,4 milliard yevroni tashkil etdi, bu Polsha iqtisodiy mahsulotining 8,1 foizini tashkil etdi. Shahar kishi boshiga yalpi ichki mahsulot xarid qobiliyatiga mos ravishda 19 700 yevroni yoki oʻsha yili Yevropa Ittifoqi oʻrtacha koʻrsatkichining 65% ini tashkil etdi. Har bir xodimga toʻgʻri keladigan YaIM Yevropa Ittifoqi oʻrtacha koʻrsatkichining 72 foizini tashkil etdi[2].

Mintaqa iqtisodiyotiga yuqori texnologiyalar, bank, kimyo va metallurgiya sanoati, ko‘mir, ruda, oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash, spirtli ichimliklar va tamaki sanoati tarmoqlari kiradi. Voevodalikning eng sanoatlashgan shahri – Krakov. Bu yerda eng yirik mintaqaviy korxona, Nova-Xutadagi Tadeusz Sendzimir poʻlat zavodi mavjud boʻlib, ushbu korxonada 17500 kishi ishlaydi. Yana bir yirik sanoat markazi gʻarbda, Xrzanov (asosan temir yoʻl dvigatellari ishlab chiqarish) va Osvensim (kimyoviy ishlar) hududida joylashgan. Voevodalik hududida Krakov Texnologiya Parki nomli maxsus iqtisodiy zona tashkil etilgan. Voivodelik faoliyat yuritayotgan roʻyxatdan oʻtgan xoʻjalik subyektlari soni qariyb 210 mingtani tashkil etadi. Ularning aksariyati kichik va oʻrta korxonalar boʻlib, shulardan 234 tasi davlat sektoriga tegishli. Mintaqada tobora oʻsib borayotgan xorijiy investitsiyalar hajmi 2006-yil oxiriga kelib taxminan 18,3 milliard AQSH dollariga yetdi.

Universitetlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Krakovdagi oʻn beshta oliy taʼlim muassasasida jami 130 ming talaba tahsil olmoqda. Shahardagi eng yirik universitet boʻlgan Yagelloniya universiteti (44 200 talaba) 1364-yilda Krakov akademiyasi sifatida tashkil etilgan. Nikolay Kopernik va Karol Voytila (Papa John Paul II) shu universitetni bitirgan. AGH Fan va Texnologiya universiteti (29 800 talaba) Polshadagi eng yaxshi texnika universiteti hisoblanadi. Iqtisodiyot akademiyasi, Pedagogika universiteti, Krakov texnologiya universiteti va Qishloq xo‘jaligi akademiyasi ham juda yuqori obroʻga ega. Bundan tashqari, shaharda Tasviriy sanʼat akademiyasi, Davlat teatr universiteti va Musiqa akademiyasi mavjud. Nowy Sącz 1992-yilda tashkil etilgan Amerika oʻquv dasturiga asoslangan Oliy biznes va boshqaruv maktabi tufayli mintaqaning yirik taʼlim markaziga aylandi. Bu maktabda 4500 nafar talaba taʼlim olmoqda. Shuningdek, Tarnovda ikkita xususiy oliy oʻquv yurti ham faoliyat yuritmoqda.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Krakovning XV asrdagi koʻrinishi

Ilk oʻrta asrlarda bu hududda qadimgi polyak qabilasi vistulanlar istiqomat qilgan. Bu yer Polsha X asrda tashkil topganidan beri uning tarkibiga kirgan, mintaqaviy poytaxt Krakov esa Polshaning eng qadimgi yeparxiyalaridan birining qarorgohiga aylanib, 1000-yilda tashkil etilgan va Polshaning xristianlashtirish jarayoniga hissa qoʻshgan. 1038-yilda Kazimir I qaroriga koʻra Krakov Polshaning poytaxti boʻlgan va qisqa tanaffuslar bilan bir necha asr davomida bu maqomini saqlab kelgan. Shuningdek, u buyuk qirol Kazimir III tomonidan taʼsis etilgan Polshaning eng qadimgi va dunyodagi eng qadimgi universitetlardan biri – Yagelloniya universitetining joylashgan manziliga aylandi. Soʻnggi oʻrta asrlarda Osvensim va Zator Piast sulolasining mahalliy tarmoqlariga tegishli gersoglik qarorgohlari boʻlgan. XVIII asr oxirida Polshaning boʻlinishidan soʻng, mintaqada chet el hukmronligiga qarshi bir nechta qoʻzgʻolonlar, jumladan 1794-yildagi Kostyushko qoʻzgʻoloni, 1846-yildagi Krakov qoʻzgʻoloni va 1863-1864-yillardagi Yanvar qoʻzgʻoloni boʻlib oʻtdi. Krakov boʻlingan Polshaning asosiy madaniy markazlaridan biri boʻlib qoldi va avstriyalik boʻlinmachilarning prussiyaliklar va ruslarnikiga qaraganda yumshoqroq siyosatidan foydalandi. Ikkinchi jahon urushi oraligʻidagi davrda bu mintaqa qayta tiklangan mustaqil Polshaning bir qismi boʻlgan.

Ikkinchi jahon urushi davrida Germaniya bu hududni bosib oldi. Bosqinchilar mintaqadagi polyaklar va yahudiylarga qarshi genotsid siyosatini olib borib, Shchuchin va Olkusz kabi joylarda tinch aholi va harbiy asirlarni ommaviy qatl etishdi. Ular qamoqxonalar, majburiy mehnat lagerlari va eng muhimi, turli joylarda kichik lagerlar tarmogʻiga ega boʻlgan Osventsim konsentratsion lagerini boshqarishdi. Bundan tashqari, fransuz, belgiyalik, gollandiyalik va sovet harbiy asirlari uchun alohida nemis harbiy asirlar lageri ham mavjud edi.

Krainy-historyczne-Polski

Kichik Polsha voivodaligi 1999-yil 1-yanvarda sobiq Krakov, Tarnov, Novi-Sonch voivodaliklarining hamda Belsko-Byala, Katovitse, Keltse va Krosno voivodaliklarining ayrim qismlaridan tashkil topdi. Bu voivadalik 1998-yilda qabul qilingan Polsha mahalliy boshqaruv islohotlari asosida tuzilgan edi.

Iqlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Janubiy Polshada joylashgan Kichik Polsha Polshaning eng issiq hududi hisoblanadi. Bu yerda yozning oʻrtacha harorati kunduzi 23 °C (73 °F) dan 30 °C (86 °F) gacha boʻladi, yilning eng issiq oylari boʻlgan iyul va avgustda esa koʻpincha 32 °C (90 °F) dan 38 °C (100 °F) gacha koʻtariladi. Kichik Polshada joylashgan Tarnov shahri Polshaning yil davomida eng issiq joyi hisoblanadi. Bu yerda oʻrtacha harorat yozning uch oyida kunduzi 25 °C (77 °F) atrofida, qishning uch oyida esa kunduzi 3 °C (37 °F) atrofida boʻladi. Qishda ob-havo har yili oʻzgarib turadi. Odatda qish biroz sovuq boʻlib, harorat −7 °C (19 °F) dan 4 °C (39 °F) gacha boʻladi. Biroq, dunyoning turli hududlaridan esadigan shamollar taʼsirida qish mavsumi baʼzan namroq va iliqroq, baʼzan esa kontinental va sovuqroq boʻlishi mumkin. Polshadagi yagona sahro hisoblangan Błędów sahrosi ham Kichik Polshada joylashgan boʻlib, bu yerda yozda harorat koʻpincha 38 °C (100 °F) gacha yetadi.

Turizmi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Wieliczka tuz koni, YUNESKOning Butunjahon merosi obyekti

Kichik Polsha voyevodelik Polshadagi YuNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan eng koʻp obyektlarga ega voyevodelik hisoblanadi. Bu yerda oltita yozuv mavjud: Vavel qirollik qal’asi bilan Krakov eski shahri, Polsha monarxlarining sobiq asosiy qarorgohi va dafn etish joyi, Yevropaning eng qadimgi Bochnia va Wieliczka eski tuz konlari, Kalwaria Zebrzydovska ziyoratgoh shaharchasi, Osvensimda joylashgan sobiq fashistlar Germaniyasining Auschvitz konsentratsion lageri, Janubiy Kichik Polshaning yogʻoch cherkovlari hamda Polsha va Ukraina Karpat mintaqasidagi yogʻoch tserkvalari.

Kichik Polshaning atrof-muhitini muhofaza qilish maqsadida voevodelikda toʻrtta milliy bogʻ va koʻplab qoʻriqxonalar tashkil etilgan. Mintaqada turizm va dam olish uchun hududlar mavjud boʻlib, ularga Zakopane (Polshaning eng mashhur qishki kurorti) hamda Tatra, Pienini va Beskidi togʻlari kiradi. Oʻnta kurort shahri ham bor: Krynica-Zdrój, Muszyna, Pivniczna-Zdrój, Rabka-Zdrój, Szczawnica, Vapienne, Vieliczka, Visova-Zdrój, Zakopane va Żegiestóv. Tabiiy manzarada koʻplab tarixiy joylar oʻz aksini topgan.

Krakovdagi Vavel qal’asi, YUNESKOning Butunjahon madaniy merosi roʻyxatiga kiritilgan obyekt

Voevodelik roman va gotik uslublaridan tortib uygʻonish davri, barokko va ar-nuvogacha boʻlgan tarixiy meʼmorchilik namunalariga boy. Koʻplab shaharlarda, ayniqsa Krakov va Tarnovda, qadimiy bozor maydonlari va shahar hokimliklari binolari saqlanib qolgan. Krakovdan 50 kilometr janubi-gʻarbda joylashgan, Ioann Pavel II tugʻilgan joy boʻlmish Vadovitse shahrida marhum Rim papasining bolalik davriga bagʻishlangan muzey mavjud. Voevodalik, ayniqsa Krakov shahri, turli xil muzeylar, sanʼat galereyalari va madaniy muassasalarga boy. Asosiy muzeylarga Krakovdagi Milliy muzey va uning tarkibidagi Chartoriyskiy muzeyi kiradi. Bu Polshaning eng qadimgi muzeylaridan biri boʻlib, Leonardo da Vinchi, Rembrandt va krakovlik Jan Mateyko kabi turli rassomlarnning asarlarini oʻz ichiga oladi. Shuningdek, Krakovdagi Arxeologiya muzeyi Polshadagi eng qadimgi arxeologiya muzeyi hisoblanadi. Krakovda Jan Mateyko va Yuzef Mexoffer rassomlariga bagʻishlangan muzeylar ularning sobiq uylarida, Zakopanesda bastakor va pianist Karol Shimanovski hamda yozuvchi Kornel Makushinskiy muzeylari ularning uylarida, Poremba Velkada yozuvchi Vladislav Orkan muzeyi uning uyida, Gozhen Gurni shahrida esa yozuvchi Emil Zegadlovichning muzey-qoʻrgʻoni joylashgan. Yapon sanʼatining eng yirik Polsha muzeyi boʻlgan Mangga ham Krakovda joylashgan. Viloyatda Ikkinchi Jahon urushi bilan bogʻliq koʻplab yodgorliklar mavjud. Bular orasida sobiq fashistlar konslagerlaridan Osvensim-I va Osvensim-II-Birkenau hududidagi muzey, shuningdek har yili million nafar tashrif buyuruvchi qabul qiladigan Osvensim yahudiylar markazi bor. Bundan tashqari, nemislar tomonidan polyaklarning ommaviy qirgʻin qilingan joylari, nemislar boshqargan majburiy mehnat lagerlari va boshqa shu kabi joylarda yodgorliklar oʻrnatilgan. Voyevodalik qal’alarga boy boʻlib, ularning qatoriga Miruv, Nedzitsa, Nepolomitse, Novy Vishnich, Pyeskova Skala va Vavel qal’alari kiradi.

Maʼmuriy boʻlinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kichik Polsha voyevodaligi 22 ta viloyatga (poviat) boʻlingan boʻlib, ularning 3 tasi shahar viloyati va 19 tasi qishloq viloyatidir. Bu viloyatlar oʻz navbatida 182 ta gminaga boʻlinadi.

Okruglar quyidagi jadvalda keltirilgan (toifalar ichidagi tartib aholi sonining kamayishi boʻyicha berilgan).

Ingliz va
Polyak nomlari 		Maydoni
(km2) 		Aholi soni
(2019) 		Joyi Boshqa shaharchalar Jami
gminalar
Shahar okruglari
Krakóv 327 774,839 1
Tarnów 72 108,580 1
Novy Sącz 57 83,813 1
Qishloq okruglari
Krakóv aholi punki
poviat krakovski 		1,230 278,219 Krakóv * Skavina, Krzeszovice, Słomniki, Skała, Śviątniki Górne 17
Novy Sącz County
poviat novosądecki 		1,550 216,429 Novy Sącz * Krynica-Zdrój, Stary Sącz, Grybóv, Pivniczna-Zdrój, Muszyna 16
Tarnóv County
poviat tarnovski 		1,413 201,509 Tarnóv * Tuchóv, Żabno, Vojnicz, Radłóv, Ryglice, Ciężkovice, Zakliczyn 16
Novy Targ County
poviat novotarski 		1,475 191,669 Novy Targ Rabka-Zdrój, Szczavnica 14
Vadovice County
poviat vadoviski 		646 160,080 Vadovis Andrychóv, Kalvaria Zebrzydovska 10
Ośvięjim
poviat oświęcimski 		406 153,632 Ośvięcim Kęty, Brzeszcze, Chełmek, Zator 9
Chrzanóv
poviat chrzanowski 		371 124,937 Chrzanóv Trzebinia, Libiąż, Alvernia 5
Limanova
poviat limanowski 		952 131,729 Limanova Mszana Dolna 12
Myślenice
poviat myślenicki 		673 127,262 Myślenice Sułkovice, Dobczyce 9
Olkusz
poviat olkuski 		622 111,655 Olkusz Bukovno, Volbrom 6
Gorlice
poviat gorlicki 		967 108,938 Gorlice Biecz, Bobowa 10
Vieliczka County
poviat vielicki 		428 127,970 Vieliczka Niepołomice 5
Bochniya
poviat bocheński 		649 106,626 Bochnia Novy viśnicz 9
Brzesko
poviat brzeski 		590 93,139 Brzesko Czchóv 7
Sucha
poviat suski 		686 84,160 Sucha Beskidzka Makóv Podhalański, Jordanóv 9
Tatra
poviat tatrzański 		472 68,135 Zakopane 5
Dąbrova
poviat dąbrowski 		530 59,227 Dąbrova Tarnovska Szczucin 7
Miechóv
poviat miechowski 		677 48,948 Miechóv 7
Proszovice
poviat proszowicki 		415 43,367 Proszovice Nove Brzesko, Koszyce 6
* okrug tarkibiga kirmaydi

Qoʻriqlanadigan hududlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kichik Polsha voyevodelikdagi qoʻriqlanadigan hududlar oltita Milliy bogʻlarni va 11 Landshaft bogʻlarini oʻz ichiga oladi. Bular quyidagilar:

  • Babia Góra Milliy bogʻi (YUNESKO tomonidan belgilangan)
  • Gorce Milliy bogʻi
  • Magura Milliy bogʻi
  • Ojców Milliy bogʻi
  • Pieniny Milliy bogʻi
  • Tatra Milliy bogʻi
  • Bielany-Tyniec landshaft bogʻi
  • Ciężkowice-Rożnów landshaft bogʻi
  • Dłubnia landshaft bogʻi
  • Eagle Nests landshaft parki
  • Kraków landshaft parki
  • Little Beskids landshaft bogʻi
  • Pasmo Brzank landshaft bogʻi
  • Poprad landshaft bogʻi
  • Rudno landshaft bogʻi
  • Tenczynek landshaft bogʻi
  • Wiśnicz-Lipnica landshaft bogʻi

Ramzlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kichik Polsha voyevodelikning ramzlari quyidagicha ifodalaniladi:

Gerb: Gerbda milliy Iberiya qalqoni va toj kiygan burgut rasmi tasvirlangan.

Bayroq: Bayroqda oq, sariq va qizil ranglar mavjud.

Shahar va shaharchalar roʻyxati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Krakov, Kichik Polshaning poytaxti va Polshaning sobiq poytaxti hisoblanadi.
Voyevodelikdagi ikkinchi yirik shahar boʻlgan Tarnov Polshaning eng issiq shahri hisoblanib, eng yuqori uzoq muddatli oʻrtacha yillik haroratga egadir.
Novi Sącz, Beskid Sądecki shahrining eng katta shahri
Osvensim, Piast sulolasining sobiq knyazlik joyi
Chrzanóv
Olkusz
Novi Targ
Bochniya

Voyevodalik tarkibiga 4 ta shahar va 58 ta shaharcha kiradi. Ular quyida aholi sonining kamayish tartibida keltirilgan (2019-yilgi rasmiy maʼlumotlarga koʻra[3]):

Shaharlar (shahar meri yoki shahar prezidenti tomonidan boshqariladi):

  1. Krakov (774,839)
  2. Tarnóv (108,580)
  3. Novi Sącz (83,813)
  4. Osvensim (38,120)

Shaharlar:

  1. Chrzanóv (36,717)
  2. Olkusz (35,421)
  3. Novi Targ (33,357)
  4. Bochniya (29,814)
  5. Gorlis (27,442)
  6. Zakopane (27,078)
  7. Skavina (24,340)
  8. Andrichóv (20,143)
  9. Kęti (18,705)
  10. Wadowice (18,778)
  11. Wieliczka (23,565)
  12. Trzebinia (19,778)
  13. Myślenice (18,349)
  14. Libiąż (17,017)
  15. Brzesko (16,792)
  16. Limanowa (15,157)
  17. Rabka-Zdrój (12,746)
  18. Brzeszcze (11,185)
  19. Miechów (11,612)
  20. Dąbrowa Tarnowska (11,889)
  21. Krynica-Zdrój (10,635)
  22. Bukowno (10,141)
  23. Krzeszowice (10,014)
  24. Sucha Beskidzka (9,114)
  25. Wolbrom (8,561)
  26. Chełmek (9,073)
  27. Stary Sącz (9,071)
  28. Niepołomice (13,276)
  29. Mszana Dolna (7,944)
  30. Szczawnica (5,732)
  31. Tuchów (6,627)
  32. Sułkowice (6,637)
  33. Proszowice (5,976)
  34. Dobczyce (6,444)
  35. Grybów (6,026)
  36. Maków Podhalański (5,841)
  37. Piwniczna-Zdrój (5,884)
  38. Jordanów (5,346)
  39. Muszyna (4,800)
  40. Biecz (4,590)
  41. Kalwaria Zebrzydowska (4,496)
  42. Słomniki (4,343)
  43. Żabno (4,234)
  44. Szczucin (4,157)
  45. Zator (3,677)
  46. Skała (3,798)
  47. Alwernia (3,368)
  48. Wojnicz (3,328)
  49. Bobowa (3,136)
  50. Radłów (2,765)
  51. Ryglice (2,839)
  52. Nowy Wiśnicz (2,757)
  53. Ciężkowice (2,473)
  54. Czchów (2,345)
  55. Świątniki Górne (2,431)
  56. Nowe Brzesko (1,663)
  57. Zakliczyn (1,631)
  58. Koszyce (779)

Sporti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Voivodalikda futbol, xokkey va mototsikl spidvey eng koʻp muxlislarni jalb qiladi va eng katta muvaffaqiyatga erishadi.Krakoviya va Visla Krakov jamoalari Polshadagi eng keskin raqobat va Yevropadagi eng shiddatli raqobatlardan biri sanalgan, „Holy War“ laqabli Krakov derbisida bellashadilar. Eng muvaffaqiyatli xokkey jamoalari Podhale Novi Targ, Cracovia va Unia Ośvięcim hisoblanadi. Eng kuchli spidvey jamoasi esa Unia Tarnów sanaladi.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „EU regions by GDP, Eurostat“. Qaraldi: 2023-yil 18-sentyabr.
  2. ↑ „Regional GDP per capita ranged from 30% to 263% of the EU average in 2018“. Eurostat.
  3. ↑ GUS „Population. Size and structure and vital statistics in Poland by territorial division in 2019. As of 30th June“ (en). stat.gov.pl. Qaraldi: 2020-yil 11-sentyabr.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Kichik Polsha
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kichik_Polsha&oldid=5193811" dan olindi