Kiririsha
Kiririsha („buyuk maʼbuda“), „Liyana xonim“ — Elam mifologiyasida ona maʼbudasi[1]. Miloddan avvalgi II ming yillikning oʻrtalaridan Oliy Xudo Humpanning rafiqasi, ularning oʻgʻli-Xudo Xutran[2].
Ism
[tahrir | manbasini tahrirlash]Kirirish nomi „buyuk maʼbuda“ degan maʼnoni anglatadi. Bu Elam panteonining oʻziga xos xususiyatini aks ettiradi — individual xudolar va maʼbudalarning noaniq tabiati. Baʼzan Kirirish oddiygina „buyuk“ yoki „ilohiy ona“ deb nomlangan[3].
Kult
[tahrir | manbasini tahrirlash]Dastlab u faqat Elamning Janubi-sharqida, Lian (Bushir) hududida hurmatga sazovor boʻlgan. Miloddan avvalgi III ming yillikning oxiridan boshlab Kiririshi dini butun Elamga tarqaldi.
Dastlab, Elam panteonining boshida ayol xudolari bor edi. Asosiy taxminlarga koʻra, hosildorlik maʼbudasi Pinenkir edi. Keyinchalik, miloddan avvalgi II ming yillikning boshidan boshlab u Panteonda „xudolarning onasi“ sifatida yetakchi oʻrinni egallagan Kirirish bilan almashtirildi yoki aniqlandi[4][3]. Pinikir Shimoliy Elamning maʼbuda onasi edi, ammo davlatning markazi asta-sekin janubga koʻchib ketganligi sababli, u kamroq ahamiyatga ega boʻlib, „Liyana xonim“ Kiririshega yoʻl berdi[3].
Miloddan avvalgi II ming yillikning oʻrtalaridan boshlab Panteon boshida Humpan paydo boʻldi, Kiririsha uning „buyuk rafiqasi“unvonini oldi[1]. Miloddan avvalgi II—I ming yillikda Humpan, Inshushinak va Kirirish Panteonning yetakchi uchligini tashkil etdi[3][4].
Livandagi Humban-Noumen shohi faqat Kiririshiga bagʻishlangan maʼbadga ega edi. Keyinchalik, taxminan 1250-yillarda u Dur-Untashdagi maʼbadni qurdi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Dandamaev M. A. Inshushinak // Mifi narodov mira : Ensiklopediya. Elektronnoe izdanie / Gl. red. S. A. Tokarev. M., 2008 (Sovetskaya Ensiklopediya, 1980). S. 449.
- ↑ Dandamaev M. A. Xumpan // Mifi narodov mira : Ensiklopediya. Elektronnoe izdanie / Gl. red. S. A. Tokarev. M., 2008 (Sovetskaya Ensiklopediya, 1980). S. 1068.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Edwards, F. B. A., I. E. S.; Gadd, C. J.; Hammond, F. B. A., N. G. L.; Sollberger F. B. A., E., eds. (1970). The Cambridge Ancient History, Third Edition, Vol. II, Part 2, History of the Middle East and the Aegean Region c. 1380—1000 B. C. Cambridge University Press (published 1975). pp. 400—416.
- ↑ 4,0 4,1 Dandamaev M. A. Elamskaya mifologiya Andoza:Wayback 2 // Mifi narodov mira : Ensiklopediya. Elektronnoe izdanie / Gl. red. S. A. Tokarev. M., 2008 (Sovetskaya Ensiklopediya, 1980). S. 1116.