Kiymeshek

Qoraqalpoq kiymesheki - ayollarning bosh kiyimi bo‘lib, u sochlarni va tananing yuqori qismini qoplaydi, lekin yuzni ochiq qoldiradi. U har doim mos keladigan salla bilan kiyiladi. Bu yaxlit kiyim bo‘lib, uning kashta tikilgan uchburchak old tomoni va orqa tomonini olmos shaklidagi ro‘moli bilan boshqalaridan ajratib olish mumkin.

Kiymeshek turlari

Qoraqalpoq kiyim-kechaklarining ikkita asosiy turi mavjud:

1.Oq kiymeshek - uyda to‘qilgan paxtali dag‘al oq matoga tikilgan, geometrik naqshlar bilan konservativ tarzda bezatilgan bo‘ladi

2. Qizil kiymeshek - gul va hayvon naqshlari bilan bezatiladi, zavodda ishlab chiqarilgan qizil va qora kigiz jun matosiga zanjirli kashta tikilgan bo‘ladi. Qizil kiymeshekda odatda ipakdan tikilgan orqa ro‘moli bo‘ladi.

Qizil rang quyosh, qon va yoshlikni anglatsa, oq rang esa oy, donolik va poklikni ifodalaydi. Kiyimning bichimi doimo bir xil bo‘lib, faqat naqshlar va kashtalarning joylashuvi bilan farq qiladi. Kiymesheklar har kuni kiyilmaydi, faqat to‘y va boshqa rasmiy bayramlar uchun kiyilgan.

Tarixi

Kiymeshekka o‘xshash kiyimlarni qozoqlar, o‘zbeklar, tojiklar va hatto ba’zi turkmanlar ham kiyishgan. Kiymeshek bir vaqtlar qirg‘izlar tomonidan ham taqilgan bo‘lishi mumkin. Kiymeshek XVI asrning birinchi yarmida Fors va Markaziy Osiyoda bir xil vaqtda paydo bo‘lgan.

Kiymeshek oddiy to‘rtburchak shaklidagi ro‘moldan yasalgan bosh kiyimdan paydo bo‘lgan. Kiymeshek ko‘krak va bosh ustidan shunday o‘ralgan ediki, bir uchi orqaga tushib ketardi. Bunday bosh kiyimlar VII asrga oid. Arabistonda ular ximar nomi bilan tanilgan va Qur’onda tilga olingan.Kiymeshekning O‘rta Osiyo ko‘chmanchi aholisi orasida tarqalishi qisman islom dinining qabul qilinishi bilan bog‘liq bo‘lib, XVIII-XIX asrlarda shahar materiallari va modaning asta-sekin cho‘llarga tarqalishini aks ettiradi.

To‘y vaqtida kelinning sochini yopib qo‘yish odati Qadimgi O‘rta yer dengizi va Yaqin Sharqda ko‘p uchraydigan qadimiy marosimdir.Uning kelib chiqishi, qadimgi tarixga borib taqaladi.Oq kiymeshek eng qadimgi ma’lum bir tur bo‘lib, kamida XIX asrning birinchi yarmiga tegishli. Bizga ma’lum bo‘lishicha, uni faqat 50 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan keksa ayollar kiyishgan va 19-asr oxiri yoki 20-asrning boshlarida urfdan chiqqan. Ikkinchisi qoraqalpoq kelinlari to‘y libosining bir qismi bo‘lib, turmush qurgan ayollar kiygan. U faqat 19-asrning oxiriga kelib paydo bo‘lgan va 1930-yillarning o‘rtalarigacha ishlatilgan.Qizil kiymesheklar odatda eski deb taxmin qilinadi - ularning aksariyati 1905,1930-yillarga to‘g‘ri keladi.

Qoraqalpoq kiymesheki (qoraqalpoq tilida yozilgan kiymeshek) Oʻrta Osiyodan kelgan eng hayratlanarli va g‘ayrioddiy kiyimlardan biridir. Bu yengsiz ayolning bosh ustidan kiyiladigan, soch, bo‘yin, yelka, ko‘krakning yuqori qismi va orqasini yopib turadigan yopinchiq yoki ro‘mol. Kiymeshek har doim bir yoki bir nechta sharf va ro‘mollardan tayyorlangan o‘ziga mos oramal yoki salla bilan kiyilgan. Uydan tashqarida ayol kiymeshek ustidan mos keladigan jegde plashini kiygan. Kiymeshekning ikkita mutlaqo bir-biridan farq qiluvchi turi mavjud bo‘lib, ularning har ikkisi ham faqat turmush qurgan ayollar tomonidan kiyiladi. Oq kiymeshekni keksalar, qizil kiymeshekni esa yoshroq ayollar kiyishgan.

XX asr boshlarida Qoraqalpog‘istonga tashrif buyurgan A.Ye.Rossikova kiymeshekni quyidagicha ta’riflaganː«barcha tantanali marosimlarda ular (qoraqalpoq ayollari) «kiymeshek» deb nomlanuvchi bosh kiyim kiyishgan. U quyidagicha tikiladi: istalgan matodan to‘g‘ri burchakli uchburchak qirqib olinadi, uning o‘rtasida katta yoshli odamning yuziga teng o‘lchamdagi yumaloq teshik qilinadi.Teshikning chetlari o‘raladi va uning atrofidagi barcha ochiq joylar turli xil rangdagi ipaklar bilan kashta qilingan va kashta Ukrainaliklar kashtalariga juda o‘xshash, ammo bu kashta naqshlarida rus yoki ukrain kashtalari bilan hech qanday umumiylik yo‘q».