Kosmik turizm

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kosmik turizm — yer orbitasiga koʻngilochar yoki ilmiy tadqiqot oʻtkazish maqsadida xususiy moliyalashtiriladigan kosmik parvoz.

Birinchi kosmik sayyohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kosmik turizm gʻoyasi birinchi marta 1967-yilda nashr etilgan Barron Xilton va Kraft Erik asarlar turkumida aks etgan. Ular dastlab kosmosni tijoratlashtirish gʻoyasini ilgari surishga harakat qilishdi. Oʻsha paytda bu muvaffaqiyasiz tugagan.

Kosmik turizm XX asr oxirida faol rivojlana boshladi. 1986-yilda Xalqaro Astronavtika Kongressida (inglizcha: International Astronautical Congress)„Kosmik turizmni rivojlanishining potensial iqtisodiy oqibatlari“ mavzusida ma’ruza taqdim etildi, bu nafaqat ilmiy, balki ishbilarmon doiralarda ham katta muhokamaga sabab boʻldi.

Birinchi sayyoh amerikalik oʻqituvchi Kristi Makolif boʻlishi kerak edi. U 1986-yildagi „Challenjer“ kosmik kemasining ishga tushirilishida vafot etgan. Bu voqeadan soʻng AQSH hukumati professional boʻlmaganlarning kosmosga uchishini taqiqlovchi qonun qabul qildi.

1990 va 1991-yillarda birinchi tijorat kosmonavtlari — Toyohiro Akiyama (Yaponiya) va Xelen Sharman (Buyuk Britaniya) „TBS“ va „Juno“ telekompaniyalarining xususiy moliyalashtiriladigan loyihalari doirasida „Soyuz TM-11 / Soyuz TM-10“ va „Soyuz TM-12 / Soyuz TM-11“ kosmik kemalarida „Mir“ orbital stansiyasiga parvoz qildi. (Britaniya kompaniyalari konsorsiumi).

Xalqaro kosmik stansiyaga parvozlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dennis Tito — 2001-yilda kosmosga parvoz uchun haq toʻlagan birinchi kosmik sayyoh. Hozirgi vaqtda kosmik turizmning yagona maqsadi – Xalqaro kosmik stansiya (XKS). Parvozlar Rossiyaning „Soyuz“ (ruscha: „Soyuz“) kosmik kemasi orqali XKSning Rossiya segmentiga amalga oshiriladi.

Sayyohlik parvozlarini tashkil etish „Roskosmos“ (ruscha: „Roskosmos“)va Amerikaning „Spacye Adventures“ kompaniyalari tomonidan amalga oshiriladi. „Spacye Adventures“ 2001-yildan buyon „Roskosmos“ bilan hamkorlik qilib kelmoqda; ushbu kompaniya yordamida jami yetti sayyoh allaqachon kosmosga tashrif buyurgan (2012-yil oxiridagi ma’lumotlar) va ulardan biri (Charlz Simonyi) ikki marta parvoz qilgan.

Kosmik sayyohlar Moskva yaqinidagi Shchelkovo shahri va Yulduzli shaharcha (ruscha: Zvyozdnыy gorodok), shuningdek, nol tortish kuchini yaratadigan kichik samolyotlarda oʻqitiladi.

Orbitaga sayohat narxi 20-23 million dollarni tashkil etsa-da, kosmosni koʻrishni xohlovchilar soni tobora ortib bormoqda[1]. 2007-yil iyuldan kosmik sayohat narxi 20 million dollardan 30-40 million dollargacha oshdi; bundan tashqari, yangi xizmatning narxi – kosmik sayyohning ochiq kosmosga sayohati - 3 million dollar etib belgilandi.

2021-yil dekabr oyida „Soyuz MS-20“ kosmik kemasida Spacye Adventures bilan shartnoma asosida XKSga uchadigan ikkita kosmik sayyoh birinchi marta Yangi yilni orbitada nishonlashi mumkin boʻladi[2].

Xalqaro kosmik stansiyaga tashrif buyurgan kosmik sayyohlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kosmik turizmning boshlanishi 2001-yil 28-aprelda Rossiyaning „Soyuz“ kosmik kemasida kelib chiqishi italiyalik boʻlgan amerikalik tadbirkor Dennis Titoning parvozi edi (parvoz 6 mayda yakunlandi). Dennis Tito uchgan „Soyuz TM-32“ ekipaji tarkibida qozogʻistonlik va rossiyalik kosmonavtlar Talgat Musabayev va Yuriy Baturin ham bor edi.

Ikkinchi kosmik sayyoh 2002-yil 25-aprelda XKSga parvoz qilgan janubiy afrikalik tadbirkor Mark Shattvort edi (parvoz 5 mayda tugagan). Mark Shuttlevort uchgan „Soyuz TM-34“ ekipaji tarkibida rus kosmonavti Yuriy Gidzenko va italiyalik Roberto Vittori ham bor edi. Parvozlar uchun ikkalasi ham Rossiya Federal Kosmik Agentligiga 20 million dollar toʻlagan.

2005-yil 1-oktabrda amerikalik tadbirkor Gregori Olsen Xalqaro kosmik stansiyaga uchdi; qoʻnish 10-oktyabr kuni boʻlib oʻtdi. Dastlab, u tibbiy sabablarga koʻra uchishga ruxsat berilmagan, lekin keyinchalik ruxsat olgan. Olsen uchgan „Soyuz TMA-7“ ekipaji tarkibida rus kosmonavti Valeriy Tokarev va amerikalik kosmonavt Uilyam MakArtur ham bor edi.

2006-yil 18-sentabrda birinchi kosmik ayol sayyo kelib chiqishi eronlik boʻlgan amerikalik Anushe Ansoriy edi. 40 yoshli Ansoriy Rossiyada va NASAda malaka oshirdi. Avgust oyining oxirigacha u yaponiyalik tadbirkor Daisuke Enomotoning oʻrnida zaxira boʻlgan, u ham kosmosga uchmoqchi edi, lekin sogʻligʻi sababli uchishga ruxsat berilmadi. Anushe Ansari uchgan „Soyuz TMA-9“ ekipaji tarkibida rus kosmonavti Mixail Tyurin va amerikalik kosmonavt Maykl Lopez-Alegriya ham bor edi.

2007-yil 7-aprel–21 aprel - amerikalik milliarder venger Charlz Simonyining parvozi. U uchun tajribalar Evropa kosmik agentligining buyrugʻi bilan (vaznsizlikning qonga ta’sirini oʻrganish), shuningdek oʻzining ilmiy dasturiga muvofiq (nurlanish ta’siri) rejalashtirilgan edi. Charlz Simonyi uchgan "Soyuz TMA-10" ekipaji, shuningdek, rus kosmonavtlari Fyodor Yurchixin (kosmik kemalar komandiri) va Oleg Kotov (bort injener) ni oʻz ichiga olgan.

2008-yil 12-oktyabr–24 oktyabr - amerikalik millioner, kompyuter oʻyinlari ishlab chiqaruvchisi Richard Garriotning parvozi amalga oshirildi. Garriot oiladagi ikkinchi kosmonavtdir. Uning otasi kosmonavt Ouyen Garriot ilgari kosmosda boʻlgan. Garriot tijorat tashkilotlari, xususan, oqsil kristallarini oʻstirish boʻyicha ilmiy tajribalar oʻtkazgan birinchi kosmik sayyohdir. Parvoz uchun Garriott 30 million dollar toʻladi, bu uning boyligining katta qismi. „Soyuz TMA-13“ ekipaji tarkibida rossiyalik kosmonavt Yuriy Lonchakov (kosmik kemalar qoʻmondoni) va amerikalik astronavt Maykl Fink (bort injener) ham bor edi. Garriotning sherigi 38 yoshli avstraliyalik tadbirkor Nik Xalik edi. Shunisi e’tiborga loyiqki, XKS bortida bir vaqtning oʻzida kosmonavtlarning ikkita oʻgʻli bor edi: Richard Garriot va Sergey Volkov.

2009-yil 8 aprel–26 mart — amerikalik milliarder Charlz Simony ikkinchi marta kosmosga parvoz qildi.

2009-yil 30-sentabr–11-oktabr — Kanadalik „Cirquye du Soleil“ kompaniyasi asoschisi va bosh direktori Gi Lalibertening parvozi[3].

2015-yil — ingliz qoʻshiqchisi Sara Braytmanning parvozi sentabrga rejalashtirilgan edi (narxi - 35 million funt)[4]. Biroq may oyida qarvoz qilishdan voz kechdi[5].

2019-yil — „Roskosmos“ davlat korporatsiyasi va Amerikaning „Space Adventures“ kompaniyasi 2021-yil oxirigacha ikkita kosmik sayyohning Xalqaro kosmik stansiyaga uchishi toʻgʻrisida shartnoma imzoladi[6].

2020-yil — kosmik-raketa korporatsiyasi „Energiya“ va „Space Adventures“ Inc. 2023-yilda kosmik sayyoh bilan kosmosga chiqish haqidagi birinchi shartnomani imzoladi[7]. «Glavkosmos» «Roskosmos» bilan birgalikda 2023-yilga qadar barcha kosmosga uchishni istaydigan odamlarga raqobatbardosh narxlarda parvozlar taklif qilish imkoniyatiga ega boʻlish uchun zaxira yaratishni boshlagan[8].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Роскосмос назвал цену орбитального полета для туристов // Лента. Ру, июнь 2016
  2. ↑ Россия в 1,5 раза увеличит число пусков пилотируемых "Союзов" к МКС // РИА Новости, 2.05.2020
  3. ↑ „Космический турист вернулся на Землю“. Lenta.ru (11 октября 2009). Qaraldi: 2010-yil 13-avgust.
  4. ↑ Сара Брайтман рассказала о подготовке к полёту в космос // 10.03.2015
  5. ↑ Певица Сара Брайтман отказалась от полета на МКС // РБК, май 2015
  6. ↑ „Два космических туриста отправятся на МКС до конца 2021 года“ (ru). РИА Новости (19-fevral). Qaraldi: 2019-yil 20-fevral.
  7. ↑ „Первый космический турист выйдет в открытый космос в 2023 году“ (ru). Коммерсантъ (2020-yil 25-iyun). Qaraldi: 2020-yil 25-iyun.
  8. ↑ „«Роскосмос» 2023 йилдан сайёҳларни космосга жўнатишни бошлайди“. Bugun.uz. 2021-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kosmik_turizm&oldid=4104288" dan olindi