Kontent qismiga oʻtish

Kozolec

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Kozolec (slovencha: kozolec) asosan Sloveniyada qoʻllangan pichan quritish va saqlash uchun moʻljallangan uy qismi. Kozoleclar asosan yogʻochdan yasalgan doimiy foydalanish inshooti boʻlib, ularda hayvonlar uchun yem quritiladi, ammo ulardan foydalanish faqat pichanni quritish bilan cheklanmaydi[1]. Dala makkajoʻxorisi singari boshqa oziq-ovqatlar ham ular ustida quritiladi. Garchi bu amaliy tuzilma boʻlsa-da, pichan koʻpincha alohida ishlov bilan qoʻlda tayyorlangan boʻlib, bu figura slovenlar xalq meʼmorchiligining oʻziga xos shakli sifatida qabul qilinadi[1].

Tarqalishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kozolec Prekmurje viloyati, Sharqiy Shtiriya va Sloveniya sohilidan tashqari butun Sloveniya hududida keng tarqalgan. Shunga oʻxshash tuzilmalarni Italiyaning Friuli shahrida[2] va Avstriyaning Sharqiy Tirol mintaqasida ham uchratish mumkin. Nemis tilida u Harpfe yoki Köse deb ataladi[3].

Nomlanishi va tipologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kozolecning slovencha nomlari orasida kozolec va kazuc (soʻzlashuv tilida, odatda, bitta tekis chiziqli pichan maʼnosida qoʻllanadi), stog (koʻpincha Yuqori Karniolada va ayniqsa, Boxinj mintaqasidagi Studor atrofida joylashgan) va toplar singari nomlari mashhur[1]. Kozolec ham, kozuc ham kozel „echki“ soʻzining kichikraytrilgan shakllari boʻlib, u pichan yoki donni saqlash va quritish uchun ishlatiladigan shoxlangan tuzilish maʼnosini beradi[4]. Stog soʻzi pichan maʼnosida qoʻllanilib, umumiy slavyanchada stog „uyma, toʻp“ soʻzidan olingan[4]. Toplar (yoki doplar) soʻzi avstriyalik nemis olimi Doppler ismidan olingan boʻlib, umuman qoʻsh tuzilishga ishora qiladi[4].

Kozolecning oʻziga xos turlariga quyidagilar kiradi:

  • Bitta toʻgʻri chiziqli kozolec (enojni stegnjeni kozolec)[5]
  • Bitta toʻgʻridan-toʻgʻri chiziqli kozolec (stegnjeni kozolec s plaščem)[5]
  • Ikkita tekis chiziqli kozolec (dvojni stegnjeni kozolec)[5]
  • Qoʻsh tomli kozolec (dvojni vezani kozolec)[5]
  • Bir tirgakli qoʻshaloq tomli kozolec (dvojni vezani kozolec v eno drevo)[5]
  • Ikki tirgakli qoʻsh tomli kozolec (dvojni vezani kozolec v dve drevesi, toplar)[5]
  • Kengaytirilgan qoʻsh tomli qoʻsh kozolec (toplar z repom)[6]
  • Shiyponli qoʻsh tomli kozolec (kozolec s hišo)[6]
  • Ikki darajali kozolec (kozolec na kozla, kozolec na psa)[5]
  • Single straight-line hayrack
    Bitta tekis chiziqli kozolec
  • Single straight-line hayrack with catslide roof
    bitta toʻgʻri chiziqli kozolec
  • Double straight-line hayrack
    Ikkita tekis chiziqli kozolec
  • Roofed double hayracks
    Qoʻsh tomli kozolec
  • Roofed double hayrack with two struts
    Ikki tayanchga ega qoʻsh tomli kozolec
  • Roofed double hayrack with extension
    Kengaytma qoʻsh tomli kozolec
  • Roofed double hayrack with shed
    Shiyponli qoʻsh tomli kozolec
  • Split-level double hayrack
    Ikkinchi darajali qoʻsh tomli kozolec

Ochiq osmon ostidagi muzey

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2010-yildan 2013-yilgacha Sloveniya janubi-sharqidagi Šentrupert munitsipalitetining maʼmuriy markazi boʻlgan Šentrupertning janubiy qismida tarixda birinchi boʻlib ochiq osmon ostidagi „Kozoleclar oʻlkasi“ muzeyi(slovencha: Dežela kozolcev) faoliyat yuritgan. Toʻplam 17 turdagi kozolec va 19 ta pichan quritish moslamasini oʻz ichiga olgan. Ularning eng qadimgisi 1795-yilga tegishli boʻlib, barcha turdagi kozoleclar namoyish etilgan. Muzey shuningdek, tadbirlarni oʻtkazish joyi sifatida ham xizmat qilgan[7]. Loyihaning asosiy tashkilotchisi Šentrupert meri Rupert Gole edi. Aholi punkti hisoblangan Mirna vodiysidagi 650 dan ortiq kozoleclar muzeyning asosiy eksponati vazifasini bajargan. Ularning orasida butun mamlakat boʻylab eng kattasi Simončič kozolec boʻlgan[8].

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • A Valvasor copperplate engraving depicts filling a hayrack with hay
    Valvasor mis plitasi o'ymakorligida kozolecni pichan bilan to'ldirish tasvirlangan
  • An abandoned single straight-line hayrack just outside Olševek in winter
    Qishda Olševek yaqinidagi tashlandiq qoldirilgan to'g'ri chiziqli kozolec
  • Double hayrack in Motnik, Tuhinj Valley
    Motnik, Tuxinj vodiysidagi qoʻsh tomli kozolec

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Applegate. „he Kozolec: Material Culture, Identity, and Social Practice in Slovenia“. Master's Thesis, University of Tennessee. Trace.tennessee.edu (2008).
  2. ↑ Renzo Rucli, KOZOLEC monumento dell’architettura rurale. Cooperativa Lipa editrice, 1998
  3. ↑ Neusser-Hromatka, Maria. „Colourful Austria.“ Innsbruck: Pinguin-Verlag, 1977.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Snoj, Marko. 2003. Slovenski etimološki slovar. Ljubljana: Modrijan.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Oblak, Matija. „Kozolec. Ljubljana: Fakulteta za gradbeništvo in geodezijo“ (Slovenian) (PDF) (2009). 2015-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 18-aprel.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Kozolec | Slovenski etnografski muzej“ (sl). Etno-muzej.si. 2014-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 12-mart.
  7. ↑ „Na Dolenjskem raste prvi muzej kozolcev na svetu“ (Slovenian). MMC RTV Slovenija. RTV Slovenija (2012-yil 2-iyul).
  8. ↑ Rajšek, Bojan. „Kozolci ne bodo več propadali“ (Slovenian). Delo.si (2012-yil 24-iyun).

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Čop, Jaka; Cevc, Tone: Slovenski kozolec = Sloveniya Hay-rack, Žirovnica 1993, Agens  (sloven, ingliz)

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kozolec&oldid=5191292" dan olindi