Kontent qismiga oʻtish

Kuressaare qalʼasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kuressaare qalʼasi
Turi Qal'a
Asos solinishi 1380–yil
Kuressaare qalʼasi

Kuressaare qal’asi (estoncha: Kuressaare linnus; nemischa: Schloss Arensburg ), Kuressaare yepiskop qal’asi (estoncha: Kuressaare piiskopilinnus) deb ataluvchi Estoniyaning gʻarbiy qismidagi Saaremaa oroli Kuressaare shahridagi qal’a.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuressaare qal’asi haqida eng qadimgi yozma maʼlumotlar 1380-yillarda Tevton ordeni Osel-Vik yepiskoplari uchun qurilishini boshlagan paytdan olingan[1]. Baʼzi manbalarda birinchi qasr yogʻochdan qurilgan deb aytiladi[2][3]. Saaremaa aholisi ularni nasroniylashtirishga qaratilgan harakatlarga qattiq qarshilik koʻrsatar ekan, qal’a salibchilarning orol ustidan nazoratni qoʻlga kiritishga qaratilgan kengroq harakatlarining bir qismi boʻlib xizmat qilgan[4].

A plan of Kuressaare castle and fortress in 1710.
1710-yildagi Kuressaare qal’asi va qal’alarining rejasi.

1559-yilda Daniya-Norvegiya Saaremaa va Kuressaare qal’asini qoʻlga kiritdi. Bu vaqt ichida istehkomlar modernizatsiya qilindi. Shvetsiya va Daniya-Norvegiya oʻrtasidagi 1643-1645-yillardagi urushni tugatgan Brömsebro tinchligidan soʻng Saaremaa shvedlar qoʻliga oʻtdi. Shvedlar qal’ani modernizatsiya qilishni 1706-yilgacha davom ettirdilar. Shimoliy urushdan soʻng, Saaremaa va Kuressaare qal’asi Rossiya imperiyasining bir qismiga aylandi[5].

Rossiya imperiyasining chegaralari asta-sekin gʻarbga siljiganligi sababli, Kuressaare oʻzining strategik ahamiyatini yoʻqotdi. Ayniqsa, Finlyandiya urushi va Polshaning uchinchi boʻlinishidan soʻng, Estoniyaga harbiy eʼtibor kamaydi. 1836-yilda Alanddagi Bomarsund qal’asi qurilgach, Kuressaaredagi rus garnizoni koʻchirildi[5]. Kuressaare qal’asi Qrim urushida qatnashgan qoʻshinlar tomonidan foydalanilmagani ham uning strategik ahamiyatini yoʻqotganidan dalolat beradi[6]. XIX asrda qal’a qashshoqlar uyiga aylantirildi[5].

1904-12-yillarda qal’a meʼmorlar Karl Seuberlich va Vilgelm Neumann tomonidan qayta tiklandi[5].

1941-yilda qal’a 90 nafar tinch aholini qasr hovlisida qatl qilgan Sovet qoʻshinlari tomonidan istehkom sifatida foydalanilgan. Keyingi fashistlarning bosqinchiligi va ishgʻoli qal’a hududida 300 dan ortiq odamni oʻldirildi[7][8][9][10][11].

1968-yilda qal’ada maʼmor Kalvi Aulve boshchiligida ikkinchi restavratsiyadan oʻtkazildi[12].

Bugungi kunda qal’ada Saaremaa muzeyi joylashgan[5].

Arxitekturasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
The northern bastion at Kuressaare castle.
Shimoliy qal’a.

Kuressaare qal’asi Estoniyadagi eng yaxshi saqlanib qolgan oʻrta asrga oid istehkomlardan biri hisoblanadi[13].

Qal’a gotika uslubida boʻlib, qurilishining soddaligi bilan ajralib turadi. Markazda kvadrat shakldagi monastir binosi joyashgan. Shimoliy burchakda joylashgan mudofaa minorasining balandligi 37 metr (121 ft). 1980-yillarda binoning tepasida joylashgan jangovar galereya bugungi kunda qayta tiklandi. Ichkarida murakkab gipokaust isitish tizimi bilan jihozlangan podvalga ega asosiy qavat joylashgan. Bu yerda monastir hovlini oʻrab oladi va barcha asosiy xonalarni bogʻlaydi[5][14].

XIV asr oxiri XV asr boshlarida qal’a atrofida 625 metr (2,051 ft) uzunlikda devor qurilgan. Oʻqotar qurollarning yaxshilanishi tufayli XVI-XVII asrlar orasida qoʻshimcha mudofaa elementlari qoʻshildi. 1711-yilda Buyuk Shimoliy urushdan keyin rus garnizoni qal’ani tark etganda, ular istehkomlar va qal’aning koʻp qismini ataylab portlatib yubordilar, ammo keyinchalik uning bir qismini tiklandi[5]. 1861-yilda Riga meʼmori X. Göggingen rahbarligida qal’alarni parkga aylantirish boshlandi[15].

  • Inner court
    Ichki hovli
  • Overview
    Umumiy koʻrinish

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Viirand, Tiiu. Estonia. Cultural Tourism. Kunst Publishers, 2004 — 176–178-bet. ISBN 9949-407-18-4. 
  2. ↑ O'Connor, Kevin. Culture And Customs of the Baltic States. Greenwood Publishing Group, 2006 — 207-bet. ISBN 978-0-313-33125-1. Qaraldi: 2012-yil 4-iyun. 
  3. ↑ Jarvis, Howard. DK Eyewitness Travel Guide: Estonia, Latvia & Lithuania. Dorling Kindersley, 2 May 2011 — 32-bet. ISBN 978-1-4053-6063-0. Qaraldi: 2012-yil 4-iyun. 
  4. ↑ „History of the castle and fortress“. 2020-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 26-dekabr.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 „History of the castle and fortress“. 2020-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 26-dekabr.
  6. ↑ Taylor, Neil. Estonia, 6, Bradt Travel Guides Ltd., 2010 — 254-bet. ISBN 978-1-84162-320-7. 
  7. ↑ Dragicevich, Peter. Lonely Planet Estonia, Latvia & Lithuania. Lonely Planet Global Limited, 2016. ISBN 9781760341442. Qaraldi: 2020-yil 26-iyun. 
  8. ↑ „1941 EXECUTIONS IN KURESSAARE CASTLE“. Singing Revolution. Saarte Hääl Newspaper (“Voice of the Islands”) (1988-yil 13-sentyabr). 2020-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 26-iyun.
  9. ↑ „Saaremaa Museum, Kuressaare“. The Baltic Initiative And Network. Qaraldi: 2020-yil 26-iyun.
  10. ↑ „Kuressaare Castle“. Spotting History. 2016-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 26-iyun.
  11. ↑ „Kuressaare Episcopal Castle“. Lonely Planet.
  12. ↑ Lang, V.. Archaeological research in Estonia, 1865-2005. Tartu University Press, 2006 — 185-bet. Qaraldi: 2012-yil 4-iyun. 
  13. ↑ Viirand, Tiiu. Estonia. Cultural Tourism. Kunst Publishers, 2004 — 176–178-bet. ISBN 9949-407-18-4. 
  14. ↑ Tvauri, Andres (Autumn 2009). "Late medieval hypocausts with heat storage in Estonia". Baltic Journal of Art History (Institute of History and Archaeology of the University of Tartu): 52. 
  15. ↑ „Kuressaare Castle Park“. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuressaare_qalʼasi&oldid=4712064" dan olindi