Kurti (aholi)

Kurti (inglizcha: Kurtey people, Kourtey) ― Niger, Benin, Mali va Nigeriya kabi baʼzi Gʻarbiy Afrika mamlakatlarida Niger daryosi vodiysida yashovchi kichik etnik guruhdir. Ular Gana, Togo, Kote d’Ivoire va Burkina-Fasoda juda koʻp miqdorda uchraydi.

Songay assimilyatsiyasi

Kurtkalar Fular xalqining Niger daryosi vodiysiga XVIII-asrda zamonaviy Tillabury, Niger vodiysiga koʻchishi va mahalliy Songay, Djerma, Sorko va boshqalar bilan aralashgan nikohlar natijasida hosil boʻlgan^[1]. Anʼanaviy Fula madaniyatining koʻp jihatlarini saqlab qolgan holda, Kurtlar Songhay Djerma turmush tarzi bilan assimilyatsiya qilindi va Janubiy Koreyaning dialektida gaplashdi^[2]. Baʼzi uchinchi tomon kuzatuvchilari ularni Songai xalqining bir qismi deb hisoblashadi, boshqalari esa ularni Songay^[3] xalqi faqat bir qismi boʻlgan, Songhay tilida soʻzlashuvchi keng ijtimoiy maydonda ajoyib tarix, madaniyat va etnik jihatdan oʻz-oʻzini aniqlashga ega boʻlgan jamoalar sifatida tasvirlaydi^[4].

Turar joy va demografiya

Bugungi kunda ular 50 000 kishidan kam, ular orollarda va Sansani, Dess va Ayoru yaqinidagi orollar va Niger daryosi qirgʻoqlarida; Niameyda (ayniqsa, Kutukale mahallasida); va Oʻrta Nigerning quyi qismidagi Gao — Shimoliy Nigeriyagacha boʻlgan qishloqlarda topilgan^[1]. Baʼzi Kurtlar oʻzlarini anʼanaviy yuz shariflash bilan nishonlashda davom etmoqdalar: har bir yonoqning tepasida kichik xoch^[5]. Kurtlar, shuningdek, tarixiy ravishda marosimlarda ayollar sunnatini amalga oshirgan oltita Niger etnik guruhlaridan biri hisoblanadi. Kurtlar anʼanaviy ravishda chorvachilik bilan shugʻullanadi — bu ularning Fula ajdodlaridan merosi boʻlib -shuningdek, baliq ovlash (begona oʻtlar kabi), tamaki yetishtirish, shuningdek daryolar boʻylab tariq va guruch yetishtirish^[1]^[6].

Boshqa xalqlar bilan munosabatlar

XIX-asrda koʻplab Kurt-musulmonlari NigerXIX asrda koʻplab Kurt-musulmonlari Niger boʻylab butparast Djerma oʻrtasida qul bosqinlarida qatnashib, ularga Djerma „Odam^[7] oʻgʻrilari“ laqabini berishgan. Taxminan 1800-yillardan boshlab Nigerning oʻrta qismidan bir xil hududga joylashib olgan vogo xalqining tarixan ashaddiy raqiblari boʻlsa-da, bu ikki etnik guruh bir-biriga yaqin boʻlib, bir xil hududlarda joylashib, oʻxshash lahjalarda gaplashib, oʻxshash hayot kechirishgan. Har ikki xalq ham bu hududga koʻchishdan oldin musulmon dinidan boʻlib va Fula xalqi amirligi Sai bilan yaqin aloqada boʻlgan^[2]^[8].

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Decalo, Samuel. Historical Dictionary of the Niger (3rd ed.). Boston & Folkestone: Scarecrow Press, 1997. ISBN 0-8108-3136-8. ^{:pp. 191–192}
↑ ^2,0 ^2,1 Harrison, Byron, Annette Harrison, and Michael J. Rueck, with Mahaman Soumana as Interpreter. „Southern Songhay Speech Varieties in Niger: A Sociolinguistic Survey of the Zarma, Songhay, Kurtey, Wogo, and Dendi Peoples of Niger.“ (1997).
↑ Minority Rights Group International, World Directory of Minorities and Indigenous Peoples — Niger : Overview, July 2008. Online. UNHCR Refworld, [accessed 8 April 2009]
↑ Paul Stoller. pp.94-5 in Eye, Mind and Word in Anthropology. L’Homme (1984) Volume 24 Issue 3-4 pp.91-114.
↑ Paul Stoller and Cheryl Olkes. In sorcery’s shadow : a memoir of apprenticeship among the Songhay of Niger. Chicago : University of Chicago Press, (1987). ISBN 0-226-77542-9 p.56
↑ Niger: Legal Ban On Female Circumcision Widely Ignored. UN Integrated Regional Information Networks, 6 February 2004. Согласно этому отчёту ООН, к этим группам относятся фула (фр. Peul or Peulh; фула Fulɓe), гурма, джерма-сонгай, курти, вого и арабы.
↑ Jean Pierre Olivier de Sardan. Les voleurs d’hommes (notes sur l’histoire des Kurtey). Etudes Nigériennes no. 25. IFAN-CNRSH: Paris-Niamey (1969)
↑ Jean-Pierre Olivier de Sardan. Remarques sur la notion de «captif» (à propos des Wogo et Kurtey du Niger). Journal de la Société des Africanistes. (1970) Volume 40, Issue 40-2, pp. 171-174

Havolalar

Paul Stoller. The Negotiation of Songhay Space: Phenomenology in the Heart of Darkness. American Ethnologist, Vol. 7, No. 3 (Aug., 1980), pp. 419–431
Jibrin Ibrahim. Political Exclusion, Democratization and Dynamics of Ethnicity in Niger. Africa Today, Vol. 41, No. 3, Electoral Successes: Harbingers of Hope? (3rd Qtr., 1994), pp. 15–39

Adabiyotlar

Jean-Pierre, Olivier de Sardan. Les Societes Songhay-Zarma, Niger-Mali: Chefs, Guerriers, Esclaves, Paysans--. Paris: Editions Karthala, 1984. ISBN 978-2-86537-106-8.

[Decalo1997-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Decalo, Samuel. Historical Dictionary of the Niger (3rd ed.). Boston & Folkestone: Scarecrow Press, 1997. ISBN 0-8108-3136-8. ^{:pp. 191–192}

[SIL1997-2] 2,0 ^2,1 Harrison, Byron, Annette Harrison, and Michael J. Rueck, with Mahaman Soumana as Interpreter. „Southern Songhay Speech Varieties in Niger: A Sociolinguistic Survey of the Zarma, Songhay, Kurtey, Wogo, and Dendi Peoples of Niger.“ (1997).

[3] Minority Rights Group International, World Directory of Minorities and Indigenous Peoples — Niger : Overview, July 2008. Online. UNHCR Refworld, [accessed 8 April 2009]

[4] Paul Stoller. pp.94-5 in Eye, Mind and Word in Anthropology. L’Homme (1984) Volume 24 Issue 3-4 pp.91-114.

[5] Paul Stoller and Cheryl Olkes. In sorcery’s shadow : a memoir of apprenticeship among the Songhay of Niger. Chicago : University of Chicago Press, (1987). ISBN 0-226-77542-9 p.56

[6] Niger: Legal Ban On Female Circumcision Widely Ignored. UN Integrated Regional Information Networks, 6 February 2004. Согласно этому отчёту ООН, к этим группам относятся фула (фр. Peul or Peulh; фула Fulɓe), гурма, джерма-сонгай, курти, вого и арабы.

[7] Jean Pierre Olivier de Sardan. Les voleurs d’hommes (notes sur l’histoire des Kurtey). Etudes Nigériennes no. 25. IFAN-CNRSH: Paris-Niamey (1969)

[8] Jean-Pierre Olivier de Sardan. Remarques sur la notion de «captif» (à propos des Wogo et Kurtey du Niger). Journal de la Société des Africanistes. (1970) Volume 40, Issue 40-2, pp. 171-174

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]