Kyakuk syaye

Kyakuk syaye (Kakku choyi; boshqirdcha: Кәкүк сәйе, tatarcha: Кәкүк чәе, kakuk — „kakku“, säy, chäy — „choy“) — boshqirdlarning bahorni kutib olishga bagʻishlangan marosim bayrami, hozir tatarlarning baʼzi guruhlari tomonidan ham nishonlanadi.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kyakuk syaye islomgacha boʻlgan arxaik eʼtiqodlardan kelib chiqqan boʻlib, ular boshqirdlar orasida qadimiy qushlarga sigʻinish bilan bogʻliq boʻlgan — oʻliklar ruhlarining qushlarga aylanish qobiliyatiga ishonish bilan bogʻliq.

Anʼanalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kyakuk syaye bahor-yoz davrida — aprel oyining oxiridan iyul oyining oʻrtalariga qadar oʻtkazilgan.

Bayram tashkilotchisi odatda bayram qoidalarini biladigan keksa ayol boʻlgan^[1]. Ayrim hududlarda yoʻlbarslar deb atalgan. Yoʻlbarslar rang-barang koʻylak, tangalar bilan bezatilgan qizil yengsiz-kamzul kiyib, ikkita roʻmolni boshiga tashlashgan — bittasi, chetlari boʻylab dumaloq mis lavhalar tikilgani, orqani butun qismini qoplagan, yana bittasi esa kosinka qilib bogʻlangan. Roʻmollar ustidan baland tojli shlyapa kiyishgan. Odatda, tashkilotchilar bayram sanasini kakkuning uchib kelish vaqti va uning ovoziga qarab belgilaganlar.

Bayram kuni bayramona kiyingan ayollar va bolalar choy ichish uchun belyash (belish), boʻgʻirsoq, blinchiklar, gubadiya, asal, chak-chak, eremsek va boshqa taomlarni olib chiqib, togʻ yonbagʻrida yoki daryo qirgʻogʻida, baʼzan uy oldidagi maysazorda toʻplanishgan.

Kyakuk syaye kakkularga gʻamxoʻrlik qilish marosimi bilan boshlangan: kakkular quqqullagan, daraxtlarning ostiga bolalar sut, qatiq quyib tuxum qoʻyishgan, daraxt shoxlariga qizil lentalar bogʻlashgan. Keksa ayollar daraxtlar tepasiga qarab, kakkulardan dasturxon toʻkinligini, oilaga tinchlik-xotirjamlik, farovonlik tilab duolar oʻqiganlar. Keyin bolalar olov yoqish uchun quruq shoz-shabba yigʻishgan. Ayollar choy qaynatib, ovqat pishirishguncha, yoshlar turli xalq oʻyinlari („Oq terakmi, koʻk terak“, „Kumer yuzuk“, „Berkinmachoq“, „Us buken“, „Oq qayin“, „Balga bar“, quvlashmachoq, sakramachoq, yosh xotin-qizlar jamoalari oʻrtasida arqon tortish va boshqalar), raqslar, qoʻshiqlar va takmaklar ijro etishgan.

Keksa ayollar choy ichish paytida kakku haqida ibratli hikoyalar, afsonalar, ertaklar, bid’atlarni aytib berishgan. Choy ichgach, kakkuning sayrashini tinglab, tilak bildirishgan va fol ochishgan. Baʼzan bayramda qolgan boʻtqa qoldiqlarini toshlar, daraxtlar, toʻnkalar ustiga qoʻyib, tabiat va qushlarga yuzlanib, toʻkinlik va farovonlik tilab yaxshi tilaklar bildirishgan. Ayollar kakku haqida qoʻshiqlar kuylashgan, raqsga tushishgan.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boshqirdiston bayramlari

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nagaeva L.I. Boshqirdlarning bahor-yoz bayramlari va marosimlari. //Bashqirdistonning tarixiy etnografiyasi boʻyicha tadqiqotlar: Sat. ilmiy tr. Ufa, 1984-yil.
Sulaymonova M.N. Boshqirdlarning islomgacha boʻlgan eʼtiqodlari va marosimlari. Ufa, 2005-yil.