Lübeck

Lübeck (nemischa: Lübeck [ˈlyːbɛk]) – Germaniya shimolidagi shahar (Schleswig-Holsteinning janubi-sharqida). Boltiq dengizida Trave daryosi boʻyidagi port. Tarixda Ganza ittifoqining eng yirik markazi sifatida tanilgan; asosiy diqqatga sazovor joylari Germaniyada YuNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan. Aholisi – taxminan 220 ming kishi (2017-yil yanvar holatiga koʻra maʼlumotlar; 1992-yilda 216 ming kishi boʻlgan).

Lübeck
aholi punkti
Bayroq Gerb
53°52′11″N 10°41′11″E
Mamlakat	Germaniya
Yer	Schleswig-Holstein
Ichki boʻlinishi	10 shahar tumanlari
Hukumat
Bernd Saxe
Asos solingan	1143
Maydon	21,414 km2 (8,268 kv mi)
Markazi balandligi	13 m
Aholisi  (2010)	210 232
Vaqt mintaqasi	UTC+1, yozda UTC+2
Telefon kodi	0451 (Hansestadt Lübeck) 04502 (Lübeck-Travemünde)
Pochta indeks(lar)i	23501 − 23570
Avtomobil kodi	HL
Rasmiy kodi	01 0 03 000
Lübeck

Geografiyasi

Shahar Shimoliy Germaniya pasttekisligida, Travemünde hududida Boltiq dengiziga quyiluvchi Trave daryosining yaqinida joylashgan. Shaharning eski qismi tepalikda joylashgan boʻlib, Trave va Wakeniz suvlari bilan oʻralgan. Ushbu landshaft tepalikdan iborat boʻlib, muzlik davriga bogʻliq. Qulay geografik joylashuvi shaharning Boltiqboʻyi porti sifatida rivojlanishiga yordam bergan va oʻrta asrlarda tez yuksalishiga sabab boʻlgan.

Hududi

Lübeckning hududi 214,21 km²dir. Dengiz sathidan oʻrtacha 13 m balandlikda joylashgan.

Tarixi

Lübeck 1493-yilda

Lübeck, 16-asr

Lübeck 1641-yilda

Shahar 12-asrda Trave va Vakenits daryolari orasidagi oʻrmonli, botqoqli yarim orolda joylashgan Buku slavyan obodritlarining kichik, oʻsha paytda tashlandiq, yogʻochdan yasalgan knyazlik istehkomi oʻrnida tashkil etilgan.

Trave daryosidan olti kilometr quyida, Shvartau daryosining quyilish qismida, kichik tor yarim orolda miloddan avvalgi 7—8 asrlarda slavyan savdo qishlogʻi va kichik knyazlik qal’asi Lyubitsa („Sevimli“) joylashgan. 11-asrdan Obodritlar sulolasi Nakonidovlarning qarorgohiga aylangan. Xristianlikning tarqalishi bilan bogʻliq diniy nizolar davrida butparast slavyanlar Lyubitsada hukmronlik qilgan Nakonidlarning slavyan nasroniy knyazlik sulolasini yoʻq qilishgan va Lyubitsa vayron qilinib, yoqib yuborilgan. Shahar aholisining qolgan qismi xuddi shu nomdagi oʻrmonli yarim orolda Trave daryosining yuqori qismida joylashgan Buku posyolkasiga kichik Daniya-slavyan knyazlik qal’asi himoyasi ostida va Reyndan kelgan nemis koʻchmanchilari bilan birga koʻchib oʻtgsn. Hududda ular „yangi“ üüka asos solishgan. Lyubitsa yer yuzidan gʻoyib boʻlgan va 19-asr oxirida arxeologlar tomonidan qayta kashf qilingan. Hozirda tarixchilar Lyubitsani „Eski Lübeck“ (nemischa: Alt Lübeck) deb atashadi.

Janubdan – Ruhr mintaqasidan nemis koʻchmanchilari oqimi koʻp oʻtmay yetib kelgan va shahar tashkil topganidan keyin bir necha yil oʻtgach, yangi Lübeck qal’a devorlari, koʻchalar va uylar, iskalalar, cherkovlar, shahar hokimiyati va hatto shahar qonunlariga ega boʻlgan. Bu yerda nemis knyazliklari Welf sulolasi himoyasi ostida yeparxiya boshligʻi Oldenburg yepiskopi oʻz ruhoniylari bilan birga yangi qurilgan Avliyo Nikolay soboriga koʻchib oʻtgan.

UNESCOning Butun jahon yodgorliklari, № 272 obyekti rus. • ing. • fr.

1226-yilda Lübeck Senati Muqaddas Rim imperatoridan ozod imperator shahri maqomini sotib olgan.

1361-yildan Daniya qiroli Valdemar IV Visbi savdo markazini zabt etgandan soʻng, Lübeck turli vaqtlarda 200 ga yaqin shaharlarni oʻz ichiga olgan Germaniya Ganza ittifoqining markaziga aylangan. Ganza shaharlarining soʻnggi yigʻilishi 1630-yilda anʼanaviy shaklda Lübeckda boʻlib oʻtgan. Keyinchalik, faqat Hamburg, Lübeck va Bremen „Hansestadt“ (Ganza ittifoqi shahri) prefiksini saqlab qolqan. Ganza ittifoqini qayta tiklashga qaratilgan soʻnggi muvaffaqiyatsiz urinish 1669-yilda amalga oshirilgan.

1811-yilda shahar Elba estuariyasi departamenti okrugi sifatida Napoleon imperiyasi tarkibiga kirgan. Napoleon urushlari tugaganidan soʻng, Lübeck (Bremen, Gamburg va Frankfurt bilan birga) nemislarning toʻrtta „ozod shaharlari“ dan biri boʻlib qolgan. Aynan shu maqomda Lübeck 1815-yilda yangi tashkil etilgan Germaniya Konfederatsiyasiga, keyin esa 1871-yilda Germaniya imperiyasining bir qismiga aylangan. Lübeck Weimar Respublikasi davrida mustaqil davlat birligi sifatida oʻz maqomini saqlab qolgan.

1572-yilgi Dunyo shaharlari atlasidagi gravyurada Lübeck panoramasi

1933-yilda Germaniyada fashistlar hokimiyat tepasiga kelganidan soʻng Lübeck ozodshahar huquqi va imtiyozlaridan mahrum boʻlgan, 1937-yil 1-aprelda esa oʻz muxtoriyatini yoʻqotib, Prussiyaning Schleswig-Holstein provinsiyasi tarkibiga qoʻshilgan. Shahar 1946-yilda Prussiya provinsiyasi alohida davlatga aylantirilgach Schleswig-Holstein tarkibiga va 1949-yilda tuzilgan Germaniya Federativ Respublikasi tarkibiga qoʻshilgan.

Demografiyasi

1350-yildan 2023-yilgacha boʻlgan aholi soni statistikasi

Yil Soni 1350 18 800 1400 17 200 1460 21 568 1487 23 157 1502 25 444 1532 22 452 1600 19 749 1642 31 068 1662 26 597 1682 23 596 1708 19 978 1728 18 667 1750 18 772 1769 17 644 Yil Soni 1788 18 693 1807 31 450 1812 31 672 1815 32 681 1828 36 372 1845 38 190 1851 38 729 1857 39 179 1862 40 348 1867 45 303 1871 48 274 1875 53 262 1880 59 771 1885 63 892 Yil Soni 1890 72 859 1895 79 745 1900 93 241 1905 102 312 1910 112 890 1919 117 173 1925 124 358 1933 133 021 1939 154 811 1946 235 923 1950 238 276 1956 229 554 1961 235 200 1970 239 339 Yil Soni 1975 232 270 1987 210 497 2013 212 958 2014 214 420 2015 216 253 2016 220 211 2017 216 856 2018 216 709 2019 217 198 2021 215 846 2022 218 095 2023 219 044

Iqtisodiyoti

Lübeck 13—15-asrlarda Yevropa tranzit savdo markazlaridan biri boʻlgan. 15-asrning ikkinchi yarmi va 16-asrning birinchi yarmida shahar koʻp tarmoqli hunarmandchilik ishlab chiqarish markazi boʻlgan. Asosan eksportga yoʻnaltirilgan ustaxonalarga birlashtirilgan 70 dan ortiq hunarmandchilik mutaxassisliklaridan iborat edi. Toʻrtta „yirik ustaxona“ ni ajratib koʻrsatish mumkin: temirchilar, tikuvchilar, novvoylar va poyabzalchilar, shuningdek, ularning koʻplab „kichik“ ustaxonalar uyushmalariga boʻysunishgan. Tarixchilar „erkin ustalar“ toʻgʻrisida birinchi qaydlar 16-asrga toʻgʻri keladi, ammo Lübeck kengashining qarorlari bu huquqning avval paydo boʻlganligini koʻrsatadi (gildiyadan tashqarida hunarmandchilik bilan shugʻullanish huquqi bilan yollangan ish).