Lazar effekti
Lazar effekti – paleontologiyada, qoldiqlari bir yoki bir necha davr davomida kuzatilmay, soʻngra yana paydo boʻlgan taksondir. Shuningdek, turlar muhofazasi va ekologiyada qoʻlaniladigan termin, bunda takson qirilib ketgan deb hisoblangan va keyinchalik qayta kashf etilgan. Lazar effekti termini Karl W. Flessa va David Jablonski tomonidan 1983-yilda taklif qilingan va 1986-yilda Jablonski tomonidan kengaytirilgan.[1]
Termin Yahyo Injilidagi hikoya qahramoni nomiga atalgan, xikoyada Iso Masih Lazarni oʻlikdan tiriltirgan.
Sabablari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tirik organizmlar yoki geologik tarix oʻrganilmaganligi yoʻki toʻliq malumotlarning yoʻqligi bilan tushuntiriladi. Lazar effekti asosan kichik, yashash joylariga yetib borish qiyin boʻlgan organizmlar uchun hos.[1]
Qoldiqlaridan qayta kashf qilingan taxsonlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toʻrtlamchi davrdan (2.6 millon yildan hozirgi vaqtgacha)
[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Speothos venaticus – „Speothos“ urugʻining oxirgi tirik turi; 1842-yilda Braziliyada topilgan qoldiqlarga asoslanib, Peter Wilhelm Lund tomonidan yoʻqolgan taxon sifatida birinchi marta taʼriflangan; Lund 1843-yilda shu turning tirik nusxalarni topib taʼriflaganida, oldin topilgan qoldiqlar bilan bir xil turlar ekanligini tushunmagan holda „Icticyon“ urugʻiga mansub deb tariflaydi; bu xatolik 20-asrga qadar toʻgʻrilanmagan.
- Catagonus wagneri – „Catagonus“ urugʻining oxirgi tirik turi; Qoldiqlariga asoslanib 1930-yilda birinchi marotaba taʼriflangan; 1974-yilda tirik zotlari topilgan.
- Pseudorca crassidens — 1843-yilda Britaniya paleontologi va biolog Richard Owen tomonidan Stamford, Lincolnshire, Angliyada topilgan va 126,000 yil oldin Oʻrta Pleistotsen davriga oid qoldiqlarga asoslanib, birinchi marta taʼriflangan. 1861-yilda Daniya Kiel sohilida, yaqinda oʻlgan zoti topilgunga qadar turi yoʻq deb hisoblanardi.
- Aproteles bulmerae — ilk bor Pleistotsen davriga oid qoldiqlar asosida taʼriflangan. Keyinchalik Yangi Gvineyadan tirik holda topilgan.
Boʻr davridan (145 millon yildan 66 million yilgacha)
[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Latimeria — 66 millon yil qirilib ketgan deb hisoblangan, 1938-yilda tirik topilmagunga qadar.
TMXI qizil kitobidagi qayta kashf qilingan turlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qushlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Atlapetes blancae
- Eleoscytalopus psychopompus
- Corvus unicolor
- Pseudobulweria beckii
- Parotia berlepschi
- Pterodroma cahow
- Otus pauliani
- Malacocincla perspicillata
- Otidiphaps nobilis insularis
- Columbina cyanopis
- Aepypodius bruijnii
- Dicaeum quadricolor
- Thalasseus bernsteini
- Conothraupis mesoleuca
- Chondrohierax wilsonii
- Coeligena orina
- Lophura edwardii
- Pseudobulweria macgillivrayi
- Heteroglaux blewitti
- Hapalopsittaca fuertesi
- Amblyornis flavifrons
- Calyptomena viridis
- Hydrornis gurneyi
- Campephilus principalis
- Rhinoptilus bitorquatus
- Celeus obrieni
- Acrocephalus orinus
- Trichocichla rufa
- Eutriorchis astur
- Aythya innotata
- Chrysomma altirostre altirostre
- Oceanites maorianus
- Pezoporus occidentalis
- Atrichornis clamosus
- Lanius newtoni
- Neospiza concolor
- Phoebastria albatrus
- Columba argentina
- Merulaxis stresemanni
- Grallaria chthonia
- Takahe (Porphyrio hochstetteri) — 1898-yildan beri kuzatilmagan va qirilib ketgan turlar roʻyxatiga kiritilgan. 1948-yilda tirik holda topilgan.
- Ortalis vetula deschauenseei
- Penelope albipennis
- Leptodon forbesi
- Turnix worcesteri
- Ognorhynchus icterotis
- Cyanolimnas cerverai